Milito
Milito esas arm-uzata kombato inter adminime du populi o stati. Se etnal o religioza grupi en sama stato interkombatas per armi, on parolas pri intercivil od interna milito. Parolesas pri mondo-milito se majoritato de la maxim grand e forta landi implikesas en la milito.
Opozante la milito esas paco, situeso dum qua populi e nationi respektas o mem aprecias la reciprok existo. Inter milito e paco omna interformi esas imaginebla, quale la Kolda Milito od armistico.
Por evitar la konfrontanta termino 'milito' anke eufemismi quala 'arm-uzata konflikto' o 'specala milital operaco'.
Defino redaktar
Defino pri milito ne existas, ma Singer & Small (1972)[1] e Deutsch & Senghaas (1973)[2] propozis nur parolar pri milito se la fenomeno satisfacas la sequanta tri kriterii:
- Grandeso: adminime 1000 mortinti sur la kombat-agri (ne kontesas la nedireta viktimi pro famino, indijo de domi e morbi)
- Preparo: ol esas preparit antee e/ o mantenata da granda-skala social organizuri per moyeni quale rekruto, exerco e poziciono di trupi; la kompro, stokizo e distributo de armi e municio.
- Legitimeso: ol esas legala da aranjita guvernerial organizuro, tale ke ocido granda-skala ne konsideresas kom ocido ma kam obligo.
Milito ed Internaciona Yuro redaktar
Depos la komenco militagar esas subjekto de legi e reguli, quankam oli chanjis dum la tempo. Precipue multe reflektesis pri la justifiko di milito. Segun l'Internaciona Yuro depos 1945 ne plu esas justifikita moyeno militagar por solvar konflikti. To inkluzas anke minacar per violento. Nur se omna diplomacala moyeni esas exhaustita, povas esar decidat uzar armi.
Singla lando esas suveren ed egal ed esas violaco di suvereneso minacar ol per milito o militagar. Nur en du kazi esas justifikata militagar e ca du kazi anke esas mencionat en la charto dil Unionita Nacioni.
Malgre l'internaciona yuro, prezente kelka konflikti ankore esas solvata per armi, sen ke omna diplomacala moyeni esas uzita.
Frenezieso redaktar
La prezenta koncio pri la frenezieso di la milito, esas kontrastanta la yarcenti anciena konsidero ke milito esis normala politikal instrumento. Dum yarcenti milito esis sugestita kom ne-evitebla e necesa, dum qua la vinko esas garantiata, ne tante da militala plu-forteso, ma da yusteso e suporto da Deo. Divers artaji ilustras olua normaleso:
Peter Paul Rubens: La horori di la milito, 1637 Stefano della Bella: Triumfo di la Morto sur la kombatagro, 17ma yarcento Henri Rousseau (le Douanier): La milito, 1894
L'ideo pri la frenezia milito difuzesis en la modern epoko. Tale Goya en la 19ma yarcento lumizas la vid-punto di la viktimi e la vinkiti, Picasso e Marc Chagall facis ulo simila, respektive lia Gernika (1937) e La Milito (1945).
- ↑ Singer, J. David & Melvin Small (1972): The Wages of War, 1816-1965: A Statistical Handbook. John Wiley and Sons, New York.
- ↑ Deutsch, K.W. & D. Senghaas (1973): 'The steps to war: A survey of system levels, decision stages, and research results.' In: Sage International Yearbook of Foreign Policy Studies, deel 1, p. 275-329.