Maastricht
Maastricht (Limburgana: Mestreech) esas urbo e municipo en sudestala Nederlando.
Ol esas la chefurbo e maxim granda urbo dil provinco Limburg, ultre la maxim granda urbo en la historiala Dukio Limburg, qua hodie apartenas a Nederlando e Belgia.
Maastricht situesas an amba rivi di la fluvio Meuse (nederlandana: Maas), ye la loko ube la rivero Jeker (franca: Geer) enfluas ol.
Maastricht developesis de Romana habiteyo a mezepokala religiala centro, garnizon-urbo e frua industriala urbo. Hodie, Maastricht bone egardesas kom richa kulturala centro. Maastricht havas 1677 nacionala heredajo-situi (Rijksmonumenten), dop nur Amsterdam. Ol konocesas, pro la Pakto di Maastricht, kom naskeyo dil Europana Uniono, europana civitaneso, e la europana unika pekunio, la euro.
La urbo esas populara che turisti pro butiki ed amuzi, e havas granda internaciona studento-populo. Maastricht esas membro di la Reto de Maxim Anciena Europana Urbi, e parto dil Euroregiono Meuse-Rheno , qua inkluzas proxima urbi Aachen, Eupen, Hasselt, Liège e Tongeren. Ica Euroregiono esas metropolo kun habitantaro c. 3.900.000 e diversa internaciona universitati.
Nomo redaktar
La nomo Maastricht devenas de Latina Traiectum ad Mosam (o Traiectum Mosae), 'transireyo ye la Meuse', e referas la ponto konstruktita da la Romani. La Latina nomo unesme aparas en mezepokala dokumenti ed on ne savas ka to esis la oficala nomo di Maastricht dum Romana tempo. Rezidanto di Maastricht referesas kom Maastrichtenaar, od en la lokala dialekto Mestreechteneer o Sjeng (de la olim populara franca nomo Jean).
Historio redaktar
On debatas ka Maastricht esas la max anciena urbo en Nederlando. Uli egardas Nijmegen kom la max anciena.
Kelti habitis hike c. 500 aK, ye loko ube la Meuse esis neprofunda e do facile transirebla.
On ne savas kande la Romani arivis en Maastricht, o ka li fondis ol. Li konstruktis ponto sur la Meuse en la 1ma yarcento, dum la regno di Augustus Caesar. La ponto esis importanta ligo en la strado inter Bavay e Köln. Romana Maastricht esis probable relative mikra. Restaji di la Romana strado, la ponto, religiala templo, Romana balneyo, graneyo, domi e la 4ma-yarcenta muri e pordegi exkavesis. Fragmenti di provincal Romana skulturi, ultre moneto, juvelaji, vitro, ceramikaji ed altra objekti de Romana Maastricht expozesas che la biblioteko dil urbo (Centre Céramique).
En la frua mezepoko Maastricht esis parto di Frankia, kun Aachen e Liège. L'urbo esis importanta centro por komerco e fabriko. Merovingiana moneti de Maastricht trovesis en multa loki di Europa. En la 10ma yarcento Maastricht kurtatempe esis chefurbo di dukio Basa Lotringia.
Dum la 12ma yarcento la urbo florifis kulturale. La prevosti dil eklezio di Santa Servatius havis importanta ofici en la Santa Romana Imperio dum ta epoko. La du precipua kirki rikonstruktesis. Piktisti di Maastricht laudesis da Wolfram von Eschenbach en sua Parzival. Cirkuma la sama epoko, poeto Henric van Veldeke skribis legendo di Santa Servatius, frua verko di nederlandana literaturo.
Kurte pos 1200, la urbo recevis dual autoritato, la princo-episkopi di Liège e la duki di Brabant havis kunsuvereneso dil urbo. En 1275, la
anciena Romana ponto krulis sub la pezo di procediono, 400 homi mortis; remplasanto, la Sint Servaasbrug, konstruktesis norde de 1280 til 1298.
Tra la mezepoko, la urbo esis centro di komcerco e fabriko di lano e ledro, ma gradope ekonomiale dekadis. Pos kurta periodo de ekonomiala prospero en la 15ma yarcento, la ekonomio sufris dum la religio-militi di la 16ma e 17ma yarcenti, e risaneskis erste la industriala revoluciono en la frua 19ma yarcento.
La importanta strategiala loko di Maastricht rezultis en konstrukto di fortifikuri cirkum la urbo. La hispana e nederlandana garnizoni esis importanta ekonomiale. En 1579 la urbo spoliesis da la hispana armeo sub generalo Alexander Farnese, Duko di Parma (Siejo di Maastricht, 1579). Dum plu kam kinadek yari la hispana monarkio supleis la duki di Brabant en kunsuvereneso di Maastricht. En 1632 la urbo konquestesis da Princo Frederik Henrik di Orange e la nederlandana Staten-Generaal remplasis la hispana monarkio en kunguvernerio di Maastricht.
Plusa Siejo di Maastricht (1673) eventis dum la Franca-Nederlandana Milito. En junio 1673, Louis XIV asiejis la urbo pro ke franca provizo-linei minacesis. Dum la siejo, Vauban, la famoza franca militala injenioro, developis nova strategio por ruptar la fortifkuri cirkum Maastricht. Ye 25ma junio 1673, dum preparar asaltar la urbo, kapitano-lietnanto Charles de Batz de Castelmore, ocidesis da pafo exter Tongerse Poort. Ica evento naracesis en la romano di Alexandre Dumas Le Vicomte de Bragelonne. Franca soldati okupis Maastricht de 1673 til 1678.
Pos la Napoleonala epoko, Maastricht divenis parto dil Unionita Rejio di Nederlando en 1815. Ol divenis la chefurbo di la nova Provinco di Limburg (1815-1839). Kande la sudala provinci dil nova rejio separis su en 1830, la nederlandana garnizono en Maastricht restis fidela a la nederlandana rejo, Willem I, mem kande la maxim multa habitanti dil urbo e la cirkuma areo suportis la belga revolucionisti. En 1831, arbitro da la Granda Povi atribuis la urbo a Nederlando. Tamen, nek Nederlandano nek Belgia konsentis e l'aranjuro realigesis erste la Pakto di London en 1839. Dum ca periodo di izoleso Maastricht developesis aden frua industriala urbo.
Geografio redaktar
Maastricht jacas en suda Nederlando. Ol jacas ye la bazo di Sint-Pietersberg, inter Plateau van Margraten, Plateau van Caestert e la Haspengouw, ube la rivero Jeker enfluas la Meuse. La centro dil urbo esas 50 metri super maro-nivelo. La preurbi esas plu alta. La maxim basa parto dil urbo esas la Meuse en Itteren; la max alta loko esas Sint-Pietersberg (109 m).
Vicineyi redaktar
La municipo Maastricht oficale konsistas ek kin distrikti, qui dividesas en 44 vicineyi:
- Maastricht-Centrum: Binnenstad, Jekerkwartier, Kommelkwartier, Statenkwartier, Boschstraatkwartier, Sint Maartenspoort, Wyck-Céramique;
- Zuid-West: Villapark, Jekerdal, Biesland, Campagne, Wolder, Sint Pieter;
- Noord-West: Brusselsepoort, Mariaberg, Belfort, Pottenberg, Malpertuis, Caberg, Oud-Caberg, Malberg, Dousberg-Hazendans, Daalhof, Boschpoort, Bosscherveld, Frontenkwartier, Belvédère, Lanakerveld;
- Noord-Oost: Beatrixhaven, Borgharen, Itteren, Meerssenhoven, Wyckerpoort, Wittevrouwenveld, Nazareth, Limmel, Amby;
- Zuid-Oost: Randwyck, Heugem, Heugemerveld, Scharn, Heer, De Heeg, Vroendaal.
Lingui redaktar
Maastricht esas urbo di linguala diverseso, parte rezulte de lua loko ye krucvoyo di multa linguo-arei, e la internaciona studento-populo.
- Nederlandana esas la nacionala linguo e linguo di eduko ed administro. Nederlandana en Maastricht ofte parolesas kun distinta Limburgana achento, ne konfundenda kun la Limburgana linguo.
- Limburgana referas la dialekti parolata en la nederlandana e belga provinci di Limburg. La Maastrichtana dialekto (Mestreechs) esas un ek multa varianti di Limburgana.
- Franca esis olim la linguo di eduko en Maastricht. En la 18ma yarcento ol esis judicial e kulturala linguo. Inter 1851 e 1892 francalingua jurnalo (Le Courrier de la Meuse) editesis en Maastricht. Multa nomi e strado-nomi esas franca.
- Germana ofte docesas en skoli en Maastricht. Pro la proximeso a Germania e multa germana studenti, la germana ofte parolesas.
- Angla divenis importanta linguo en eduko. Che la Universitato di Maastricht e Hogeschool Zuyd ol esas la doco-linguo por multa kursi. On ofte uzas angla kom lingua franca.
Kulturo redaktar
Maastricht esas centro di regionala signifiko pro l'existo di plura art-institucuri kulturala. Pro manko di pekunio, kelka organizuri kombinesis (Limburgs Symfonie Orkest), plumikreskis (Opera Zuid, Intro in situ e Jan van Eyck Academie) o tote desaparis (Huis van Bourgondië).