Kalevala

Kalevala esas nacional epopeo di Finlandani, publikigita dum la 19ma yarcento da Elias Lönnrot.

Rakonto di Kalevala

Kalevala esas nacional epopeo di Fini. Olua precipua personi esas:

• chefo di Kalevala, olda e saja savanto Väinämöinen, di qua kanti havas magiala povo.
• maleanto Ilmarinen, qua maleas firmamento e sampo.
• yuna e sharlanta Joukahainen.
• bela Aino, fratino di Joukahainen.
• magiantatra Louhi, matrono dil Nordo.
• celibino dil Nordo.
• charmanto-pajo Lemminkäinen.
• nefortunoza Kullervo.

Kalevala komencas kun kreado di mondo. Celibino di aereyo decensas aden maro ed elevas lua genuo kom insulo. Tuf-anado konstruktas lua nesto sur la insulo ed ek ovo naskas mondo: la suno supre por brilar, la luno por la nokto. Väinämöinen naskas ek celibino di aqueyo e driftas a bordo di lando.

Väinämöinen kunvenas Joukahainen, qua sukombas en kontesto per kanto. Joukahainen promisas lua fratino Aino a Väinämöinen ma Aino ne konkordas kom spozo di Väinämöinen e dronas su. Trista Väinämöinen departas a Nordo pro propozor celibino dil Nordo. Louhi promisas lua filiino a Väinämöinen se il konstruktos mirakla sampo, grindilo(?)/muelilo(?) qua donos pekunio, grinduro(?)/mueluro(?) e salo.

Väinämöinen sendas Ilmarinen a Nordo por maleor sampo. Anke Ilmarinen propozas la celibino dil Nordo e ganas belo pos prodo-labori. En nova habiteyo yuna matrono falas a lacero di karnivori. Trista Ilmarinen malear por ipsa ora hominatro.

Por Lemminkäinen ne valoras homino Kyllikki di propra vilajo ma il departas a Nordo pro propozor la celibino. Tamen naskas kontroverso, e Lemminkäinen mortigas la patrono dil Nordo e lua filiulo. Pasturanto di Nordo mortigas Lemminkäinen, ma matro di Lemminkäinen retroqueras il ek Morteyo. (Figuro di Lemminkäinen esas kombinuro di multa figuri di orala poemi.)

Kullervo vivas dum lua yuneso en ne-propra lando. Il pensas rankoro ja en berseyo e venjas lua nefortunoza yuneso a lua severa sorganti. Kullervo esas nerepozanta(?)/febra(?) e normala vivo ne harmonias a lu. Kullervo koitas nesavante lua fratino qua pose dronas su. Fine Kullervo imperas lua espado mortigar ilu. (Parto pri Kullervo esas kelke separanta en Kalevala.)

Sampo donas bonajo por Nordo. Habitanti di Kalevala komensas envidiar sampo e li raptas ol. En Nordo Väinämöinen pleas kantele (kordal instrumento) tale ke omna habitanti di Nordo dormas su. Pose il divenas serpento e reptas tra seruri aden monto, en qua sampo esas seruragita. Li portas sampo en batelo. Dum fugo sur maro komencas kombato e sampo falas kom peci aden maro. Nur peceti restas por homi kom joyiganti.

Kalevala finas en nasko di Kristo kande Väinämöinen departas lasta-foye. Ico demonstras fazo kande paganeso forlasesas e la populo divenas Kristana.

En Kalevala esas longa deskripto pri mariajo ed olua fazi. Anke deskriptesas festo pri mortiginta urso qua esas dea animalo en Fina mitologio. Naturo e homala vivo deskriptas multe. En Kalevala esas anke evidenta punti shamanismala, exemple spiritala iri di Väinämöinen pro savesko.

Kalevala esas nacional eposo maxim populala e maxim multe pri pacal igi rakontanta. Maxim bona vertuo ne esas proda labori militala ed aventuri, ma on fidas ke apta vorto solvas problemi. Kalevala prizentas anke multa poemi pri atmosfero, sentimento e pitoreskeso.

Metro di Kalevala

La verko skribesas en metro di Kalevala qua esas anciena Fina metro di orala poemi. La traiti esas:

• aliteraco
• repeto

Exemple, saluto-poemo a suno (de poemo XLIX) en Fina (aliteraco kun dika literi, repeto kun italika)
Nouse aina aamusilla
Tämän päivänki perästä,
Teepä meille terveyttä,
Siirrä saama saatavihin,
Pyytö päähän peukalomme,
Onni onkemme nenähän!

(Traduko de vorto a vorto:
Levez su sempre dum matini
Anke pos ica jorno,
Facez por ni saneso,
Displasez vildo aden obtenendi,
Kaptenda vildo en kapo di nia polexo,
Fortuno en beko di nia angelo!)

Lektez Kalevala en Finlandana.

Kolektanto di Kalevala

Kalevalan kolektis Elias Lönnrot, mediko qua divenis granda autoritato di Finlandana linguo en 19ma yarcento. Il notis orala poemi dum lua multa voyaji en Karelia Finlandala e Rusiala.

Lönnrot fuzis poemi aden un pensante krear nacional eposo por Fini e lu ne pensis pri artala punti (por ex. poemi pri Lemminkäinen e Kullervo). Kalevala ne prizentas direte folkloro qua esis kom fonto. Lönnrot anke ipsa kreis nemulta parti mankinta.

Unesma versiono publikigis en 1835 (L'Anciena Kalevala). Ma Lönnrot prolongis lua laboro, e Nova Kalevala (nuntempa “oficala versiono”) publikigis en 1849. Kalevala havas 22.795 versi, entote 50 poemi.

Efekto di Kalevala

Kalevala signifikis multe ye tempo kande Finlandana linguo ne esis oficala en Finlando, tatempe en autonoma parto di Rusia. Kalevala efektigis multe en

• cienco: komencesis studiar folkloro, linguo e krear nova vorti
• arto:
  • muziko, exemple la verki da Jean Sibelius
  • pikturi, exemple la verki da Akseli Gallén-Kallela
  • literaturo, exemple verki da Paavo Haavikko
  • mestierismo, exemple nov-anciena Kalevala-dekoruri

Kalevala skribesis segun spirito di nacionalismo e romantikismo ma ipsa materialo esas anciena. On povas dicar ke Kalevala komencis ero en historio di Finlando, qua duktis a veko di nacional mento e fine a nedependo.

Kalevala tradukesis aden c. 30 lingui, esante la maxim recenta la Vietnamana. Kalevala inspiris anke J.R.R. Tolkien (en Silmarillion) e Henry Longfellow (en Kanto pri Hiawatha).