Euratom
La Europana Atom-Energiala Komunitato (EAEK od Euratom) esas internaciona organizuro fondita en 1957 skope krear specalista merkato pri atomenergio en Europa, developar atomenergio e distributar ol a sua membra stati, dum vendar la ecesajo a ne-membra stati.
Ol esas legale distinta del Europan Uniono (EU), ma havis la sama membraro, e guvernesis dal EU-institucuri. Depos 2014, Suisia anke partoprenas la programi di Euratom kom asociita stato.
Nuntempe, olua chefa foko esas la konstrukto dil Internaciona Fuzo-Reaktoro, ITER, financizita sub la nukleara parto di FP7. Euratom anke provizas mekanismo por provizar prestaji por financizar atomenergiala projeti en EU.
Ol establisesis dal Euratom-Pakto ye la 25ma di marto 1957 apud la Europana Ekonomiala Komunitato (EEK), e jeresis dal institucuri dil EEK depos 1967. Malgre ke omna altra posmilita Europana komunitati kombinesis aden la EEK e pose la EU, Euratom mantenis sua legale distinta naturo, ed esas la sola restanta komunitato-organizuro qua esas nedependanta de Europan Uniono, e tale exter regulala direte dal Europana Parlamento.
Historio redaktar
La Komuna Asemblo propozis extensar la povi dil Europana Komunitato pri Karbono e Stalo por inkluzar altra energifonti. Tamen Jean Monnet, arkitekto e prezidanto dil EKKS, volis aparta komunitato por inkluzar atomenergio. Louis Armand komisesis studiar la posiblesi pri uzo di atomenergio en Europa; lua raporto konkluzis ke plusa atomenergiala developo bezonesis por plenigar la deficito lasita dal paruzeso di karbono-depozaji, e por diminutar la dependo de petrolo-produkteri. Tamen Benelux e Germania volis krear generala unika merkato, malgre ke Francia opozis ta ideo pro sua protecionismo, e Jean Monnet opinionis ke ol esis tro grand e desfacila tasko. Fine Monnet propozis la kreo di aparta atomenergial ed ekonomiala komunitati por konciliar amba grupi.
L'Interguverneriala Konfero pri la Komuna Merkato ed Euratom en Val Duchesse en 1956 esbosis la nova pakti. Euratom nutros koopero en la atomenergiala feldo, tatempe tre populara feldo, e kun la EEK, uzos la Komuna Asemblo e Korto dil EKKS, ma ne olua exekutivi. Euratom havos sua propra konsilio e komisiono, kun min multa povi kam la Alta Autoritato del Europana Komunitato pri Karbono e Stalo. Ye la 25ma di marto 1957 la Kontrati di Roma signatesis dal EKKS-membri, e ye 1ma januaro oli valideskis.
Por sparar resursi, ta aparta exekutivi kreita da la Kontrati di Roma kombinesis en 1965 per la Kombino-Kontrato. La instituturi dil EEK asumos responsi pri jero dil EEK ed Euratom, omna tri diveninta la Europana Komunitati. Ye 1993, la Kontrato di Maastricht kreis la Europan Uniono, qua absorbis la Komunitati, ma Euratom mantenis distinta legala personaleso.
Depos 2014, Suisia partoprenas programi di Euratom kom asociita stato.
Ye 2016 la Komunitato havas koopero-konkordi kun ok landi: Usa, Japonia, Kanada, Australia, Kazakstan, Ukraina, Uzbekistan e Sud-Afrika.