Washington D.C.: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+texto, refero/referi
+texto, imaji
Lineo 23:
|Mapo = DC locator map with state names w usmap.png
}}
'''Washington D.C.''' esas chef-urbo di [[Usa]] per lego de 1790 e fakte de 1801, su situante en la federala distrikto '''District of Columbia'''. Ol kreesis de tereni del stati [[Maryland]] e [[Virginia]], qua ja enhavis l'urbi Georgetown ed Alexandria. Granda parti di Alexandria pose retrodonesis a Virginia. La [[Blanka Domo]] (''White House''), oficala domo dil predizanto di Usa, e l'edifico dil [[parlamento]] (''United States Capitol''), jacas ambe in Washington D.C. Segun statistiki dil yaro 2017, l'urbo havis {{formatnum:693972}} habitanti<ref name=quickfacts>{{citeExtera webligilo|url=https://www.census.gov/quickfacts/DC |titletitulo= QuickFacts: District of Columbia |datepublikigita ye=1ma di julio 2017 |publishereditero= [[Usana Kontado-Ministerio|U.S. Census Bureau]] |accessdate=vidita ye=11ma di oktobro 2018}}</ref>. Lua tota surfaco esas 177 km².
 
Franca arkitekto [[Pierre Charles L'Enfant]] projetis la urbo en [[1791]]. Ol nomizesis pro [[George Washington]] ([[1732]] til [[1799]]), l'unesma [[Listo di prezidanti di Usa|prezidanto di Usa]]. Onu neformale ofte nomas la chef-urbo nur '''Washington''' o '''D.C.''' (quale ''di-si'' [di.si]).
Lineo 35:
Ye la [[9ma di julio]] [[1790]] aprobesis lego nomizita ''Residence Act'', qua aprobis la kreado di la nacionala chef-urbo apud la [[fluvio Potomac]]. L'exakta loko selektesus dal prezidanto [[George Washington]], qua signatis la lego ye la 16ma di julio. Formacita per tereni donita dal stati [[Maryland]] e [[Virginia]], ye la 9ma di septembro 1791 komencis la konstrukto di la nova chef-urbo, sub inspekto da tri komisiti. La nomo ''Columbia'', homina formo por la nomo "Columbus", selektesis por la distrikto. L'unesma sesiono dil Usana Kongreso eventis en la urbo ye la [[17ma di novembro]] [[1800]].
 
En 1801 aprobesis l'"Organika Akto" qua oficale organizis la Distrikto e pozis ol sub exkluziva kontrolo dil centrala guvernoguvernerio. Pluse, l'areo neenkorpigita dal Distrikto organizesis en du komtii: la komtio Washington, este del Potomac, e la komtio Alexandria, weste. Pos l'aprobo dil Akto, la civitani qui rezidis en la Distrikto ne pluse konsideresis habitanti di Maryland o Virginia.
 
De la 24ma til la 25ma di agosto 1814, l'urbo invadesis dal [[Unionita Rejio|Britaniani]], dum la [[Milito di 1812]]. La Kongreseyo, l'edifico dil Fisko e la [[Blanka Domo]], inter altra edifici, brulesis dal invaderi. La maxim multa edifici rikonstruktesis rapide, tamen l'edifico dil Kongreso ne esabis konstruktita komplete kande l'atako eventis. Lua konstrukto kompleteskis en lua nuna aspekto erste en 1868.
 
Dum la yari 1830a la distrikto Alexandria komencis dekadar, partale pro neglijo dal Kongreso. Alexandria esis importanta loko por la komerco di [[sklaveso|sklavi]], e la habitanti favorebla a sklaveso timis ke l'abolisismani che la Kongreso dekretus fino dil sklaveso en la distrikto, e to depresus pluse lua ekonomio. La civitani di Alexandria peticionis pri la retrodoneso dil distrikto a Virginia.<ref>{{citeCitez bookjurnalo od edituro‎ |lastsurnomo=Greeley |firstnomo=Horace |titletitulo= The American Conflict: A History of the Great Rebellion in the United States|url=https://books.google.com/?id=ZlIMAAAAYAAJ |publishereditero= G. & C.W. Sherwood |yearpublikigita ye=1864 |location=Chicago|pagespagini=142–144142 til 144}}</ref> En februaro 1846 la Generala Asemblitaro di Virginia aprobis itere recevar Alexandria, ed ye la 9ma di julio 1846 la Kongreso aprobis retrodonar la teritorio a Virginia. Konseque, la nuna areo dil distrikto konsistas nur ek l'areo cedita da [[Maryland]].
 
Kande komencis l'[[interna milito di Usa]] en 1861 la federala guvernoguvernerio expansis e la habitantaro di Washington D.C. augmentis, inkluzite pro granda eniro di liberigita sklavi.<ref name="Dodd">{{citeCitez bookjurnalo od edituro‎ |lastsurnomo=Dodd |firstnomo=Walter Fairleigh|publishereditero= John Byrne & Co.|titletitulo=The government of the District of Columbia|yearpublikigita ye=1909 |locationloko=Washington, D.C.|url=https://books.google.com/books?id=_29DAAAAIAAJ |pagespagini=40–4540 til 45}}</ref> En 1862, lora prezidanto [[Abraham Lincoln]] signatis lego qua liberigis omna sklavi che distrikto Kolumbia.
 
Cirkume 1870 la habitantaro dil urbo kreskis 75% ante l'antea [[demografiala kontado]], til atingar preske 132 mil personi.<ref name="histpop">{{citeExtera webligilo|titletitulo= Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990|publishereditero= United States Census Bureau|url=https://web.archive.org/web/20110804230047/http://www.census.gov/population/www/documentation/twps0056/tab23.pdf}}</ref> Malgre lua habitantala kresko, ol duris havar desneta stradi, ed indijis bona saneso. Kelka kongresisti sujestis translojar la chef-urbo adweste, tamen lora prezidanto [[Ulysses S. Grant]] refuzis to. En 1873, Grant nominis Alexander Robey Shepherd kom guberniestro dil distrikto Kolumbia. Shepherd aprobis granda projeti por modernigar Washington D.C., tamen to bankrotis la urbo.
 
En 1888 inauguresis l'unesma sistemo di [[tramveturo|tramveturi]] dil distrikto. Dum la komenco dil [[yari 1900a]] komencis urbala rinovigo, kun skopo plubeligar ol. Dum la [[yari 1930a]] konstruktesis altra publika edifici, memorigili e muzei, kom rezulto dil programo "[[New Deal]]".<ref>{{citeCitez bookjurnalo od edituro‎|lastsurnomo=Gelernter|firstnomo=Mark|titletitulo= History of American Architecture |yearpublikigita ye=2001|publishereditero= Manchester University Press|isbn=978-0-7190-4727-5|url=https://books.google.com/books?id=tCe8AAAAIAAJ|page=248}}</ref> La komenco di la [[duesma mondomilito]] augmentis la quanto di publika oficisti en la urbo, qua atingis {{formatnum:808178}} habitanti en 1950.<ref name="histpop"/>
 
En 1961 la Kongreso Usana ratifikesis la 23ma Emendo a la [[konstituco]], qua grantis a Washington D.C. 3 voti en l'elektala kolegio, por elektar la prezidanto e la viceprezidanto di la lando. En 1963 eventis la Granda Marcho vers Washington, qua demandis civila ed ekonomiala yuri por negri e la fino di [[rasismo]] en Usa. La quanto di partopreninti kalkulita varias de 200 mil til 300 mil personi.<ref name=WDL>{{citeExtera webligilo|titletitulo= Civil Rights March on Washington, D.C.: Dr. Martin Luther King, Jr., President of the Southern Christian Leadership Conference, and Mathew Ahmann, Executive Director of the National Catholic Conference for Interracial Justice, in a Crowd|url=http://www.wdl.org/en/item/2738/|publishereditero= World Digital Library}}</ref>
 
==Geografio==
[[Arkivo:WashingtonDC ISS013-E-13549.jpg|thumb|320px|Satelital imajo pri Washington D.C.]]
[[Arkivo:Washington_Monument,_Washington,_D.C._04037u_original.jpg|thumb|left|320px|Monumento homajanta (George) Washington, vidita de la parko apud marea baseno, kun floroza cerizieri.]]
Washington D.C. jacas inter la stati [[Virginia]] adweste, e [[Maryland]] adnorte, adeste ed adsude. Lua [[reliefo]] esas plana, kun kelka kolini. La maxim alta punto jacas 125 metri super la [[marala nivelo]]. La maxim basa punto jacas an la [[marala nivelo]], apud la fluvio [[Potomac]], qua formacas la naturala frontiero inter la urbo e la stato [[Virginia]].
 
La klimato di Washington D.C. esas [[subtropikala klimato|subtropikala]] humida (''Cfa'' segun la [[klimatala klasifikuro da Köppen]]) kun quar sezoni klare definita. La mezavalora [[temperaturo]] en julio ([[somero]]) esas 26,6°C, dum ke la mezavalora temperaturo en januaro ([[vintro]]) esas 2,2°C. Dum la somero la tempesti kun [[fulmino|fulmini]] e kelkafoye [[tornado|tornadi]] esas frequa. Dum la vintro, [[nivo|nivas]] mezavalore 381 mm omnayare. La [[printempo]] konsideresasjudikesas kom la maxim bona sezono, pro la basa humideso dil aero, milda temperaturi e peizaji plu verda.
 
La mezavalora yarala [[pluvo-quanto]] esas 1009,4 mm, e la maxim pluvoza monato esas mayo, kun mezavalore 101,3 mm.
 
==Transporto==
[[Arkivo:WashMonument WhiteHouseWashington_Dulles_International_Airport_at_Dusk.jpg|thumb|Monumento320px|Aeroportuo eninternaciona ''Washington D.C-Dulles''.]]
[[Arkivo:Metro_7000-Series_railcar_debut_3.jpg|thumb|left|320px|Treno dil [[metroo]] di Washington D.C.]]
Washington havas plu kam 2.400 km di [[strado|stradi]] ed [[avenuo|avenui]]. Lua [[urbala ferovoyo]] inauguresis ye la [[27ma di marto]] [[1976]], e konsistas ek 86 stacioni kun 171,1 km di reli. ''Union Statio''n esas la precipua [[treno]]-staciono dil urbo, e recevas plu kam {{formatnum:70000}} personi omnadie.
Tri [[aeroportuo|aeroportui]] servas Washington D.C.: L'aeroportuo ''Ronald Reagan'', en [[Arlington, Virginia]] recevas domestika flugi. Altra esas l'aeroportuo internaciona ''Washington Dulles'' en la stato [[Virginia]], qua jacas jacas 42.3 km weste dil urbo inter la komtii Fairfax e Loudoun. Fine, l'aeroportuo Internaciona Baltimore-Washington ''Thurgood Marshall'' en [[Maryland]], 51 km nord-este de Washington D.C.
 
Lua [[ferovoyo|ferovoyala]] staciono ''Union Station'' esas la 2ma maxim uzata dal [[treno|treni]] de la kompanio ''Amtrak'', dop olta di New York. De ibe departa treni a [[Chicago]], [[New York]], [[Boston]], ed altra importanta urbi en Usa, ed anke [[Montréal]] e [[Toronto]] en [[Kanada]].
 
Washington havas plu kam 2.400 kmkilometri di [[strado|stradi]] ed [[avenuo|avenui]]. Lua [[urbala ferovoyo]] inauguresis ye la [[27ma di marto]] [[1976]], e konsistas ek 86 stacioni kun 171,1 km di reli. ''Union Statio''n esas la precipua [[treno]]-staciono dil urbo, e recevas plu kam {{formatnum:70000}} personi omnadie.
 
 
Tri [[aeroportuo|aeroportui]] servas Washington D.C.: L'aeroportuo ''Ronald Reagan'', en [[Arlington, Virginia]] recevas domestika flugi. Altra esas l'aeroportuo internaciona ''Washington Dulles'' en la stato [[Virginia]], qua jacas jacas 42.3 km weste dil urbo inter la komtii Fairfax e Loudoun. Fine, l'aeroportuo Internaciona Baltimore-Washington ''Thurgood Marshall'' en [[Maryland]], 51 km nord-este de Washington D.C.
 
==Referi==
[[Arkivo:WashMonument WhiteHouse.jpg|thumb|Monumento en Washington D.C.]]
{{reflist}}
 
[[Kategorio:Washington DC|*]]