Nepal: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+texto |
aktualigo di ligili a The World Factbook + texto, imaji, referi |
||
Lineo 35:
[[Neolitiko|Neolitika]] objekti trovita en la valo di Katmandu montras ke [[Himalaya]] habitesas de adminime 10 mil yari ante nun.<ref name="Krishna P. Bhattarai">{{cite book |title=Nepal |author=Krishna P. Bhattarai |publisher=Infobase publishing |url=https://books.google.com/books?id=-aArqOqBGBQC&pg=PA32&dq |isbn=978-1-4381-0523-9 |year=2009}}</ref> Nepal mencionesis unesmafoye en la ''Veda'' texto ''Atharvaveda Pariśiṣṭa'' kom loko qua exportacis lana kovrili.
[[Arkivo:Prithvi Narayan Shah.jpg|thumb|left|280px|[[Prithvi Narayan Shah]]]]
La moderna Nepal kreesis ye la [[21ma di decembro]] [[1768]], kande [[Prithvi Narayan Shah]], lor rejulo di mikra princio Gorkha, konquestis [[Katmandu]] ed unionis nedependanta rejii de la regiono di [[Himalaya]], quankam ica uniono ne duris troe: de [[1814]] til [[1816]] eventis [[Angla-Nepalana milito]], e Nepal perdis la regiono [[Sikkim]], okupita dal [[Unionita Rejio|Britaniani]].
La dinastio ''Shah'' finis en [[1846]], kande [[Jung Bahadur Rana]] kaptis la povo pos ocidar diversa princi e centi di importanta personi en Katmandu. Lua decendinti konvertis su en heredantala chefministri, kontre ke la rejulo fakte ne havis povo. La dinastio Rana duris til [[1948]], kande lora rejulo Tribhuvan, direta decendanto di Prithvi Narayan Shah, rekuperis la povo helpita da Indiana chefministro [[Jawaharlal Nehru]].
La [[monarkio]] duris til la [[28ma di mayo]] [[2008]], kande la Nacional Asemblitaro supresis la rejimo e transformis Nepal en [[republiko]].
== Politiko ==
Linio 69 ⟶ 70:
[[Arkivo:Nepal-demography.png|thumb|250px|Habitantaro di Nepal de 1960 til 2010.]]
[[Arkivo:Teej.jpg|left|thumb|250px|Mulieri dansas dum hindua festivalo ''teej''.]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Nepal havis {{formatnum:29717587}} habitanti, de diversa etnii e populi. La precipua esas Chhettri (16,6%). Le Brahman-Hill esas 12,2%, le Magar esas 7,1%, le Tharu esas 6,6%, le Tamang esas 5,8%, Newar esas 5%, Kami esas 4,8%, Mohamedani de diversa etnii esas 4,4%, Yadav esas 4%, Rai esas 2,3%, Gurung (2%), Damai/Dholii (1,8%), Thakuri (1,6%), Limbu (1,5%), Sarki (1,4%), Teli (1,4%), Chamar/Harijan/Ram (1,3%), Koiri/Kushwa (1,2%), e 19% apartenas ad altra etnii.<ref name=CIA>{{cite web|url= https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/np.html |title=
L'oficala linguo di la lando esas [[Nepali linguo|Nepali]], parolata da 44,6% de la habitantaro. Maithali parolesas da 11,7%, Bhojpuri da 6%, Tharu da 5,8%, Tamang da 5,1%, Newar da 3,2%, Magar da 3%, Bajjika da 3%, [[Urdu linguo|Urdu]] da 2,6%, Avadhi da 1,9%, Limbu da 1,3%, Gurung da 1,2%, 10,4% parolas altra lingui, e ne existis informi pri 0,2% de la habitantaro segun statistiki de 2011.<ref name=CIA/>
Linio 78 ⟶ 79:
La tradicionala socio di Nepal kelkafoye definesas segun sociala hierarkio e sistemo di [[kasto|kasti]]. [[Mariajo|Mariaji]] ofte aranjesas da familii, interne la sama sociala klaso. La mariajo di pueri anke duras eventar, nome en rurala regioni. En 1963 la lando proskriptis tale nomizita "netushebleso", o l'exkluzo di yuri por la maxim basa sociala klaso.
[[Arkivo:Bauddhanath_stupa_Nepal.jpg|thumb|320px|''Stupa'' Bauddhanath, en Nepal.]]
Pri [[arkitekturo]] la maxim anciena exempleri esas tale nomizita ''stupa'', qui esas monumenti konstruktita super reliquii, ed uzata kom loki por rekoleco, konstruktita proxim la nuna distrikto Kapilvastu, cirkume 250 aK. Chiniani posible lernis de Nepalani la tekniki por konstruktar [[pagodo|pagodi]].
[[Arkivo:JanakpurChhathParvaFestival.jpg|thumb|left|280px|Festivalo ''Chhath''.]]
La [[literaturo]] di Nepal interplektesas kun altra literaturi de sud-Azia. La maxim anciena libri pri religio e pri reji, dei e demoni skribesis per [[sanskrita linguo]]. Tamen, ne esis posibla trovar libri en la Nepalana de ante la 17ma yarcento. La moderna literaturo di Nepal komencis kun Bhanubhakta Acharya 814-1868), qua skriptis unesmafoye per la Nepalana, linguo parolata da la maxim multa habitanti. Ilu tradukis ''Bhanubhakta Ramayana'', tradicionala epikajo Hindua. [[Motiram Bhatta]] esas la maxim konocata poeto de la 19ma yarcento.▼
Festivali Nepalana havas religiala origini, sive Buddhista, sive Hindua. Multa festivali duras dum plu kam 1 dio. Exempli pri importanta festivali esas ''Dashain'', ''Tihar'', ''Teej'', ''Chhath'', ''Maghi'', ''Sakela'', ''[[Holi]]'', ''Eid ul-Fitr'', [[Kristnasko]], e la Nov-yaro Nepalana, qua komencas proxim aprilo.
Segun legendi, la [[danso|dansi]] di Nepal originis en la habiteyo di [[Shiva|Sioro Shiva]] - [[Himalaya]], ube ilu exekutis la danso ''tandava''. To montras ke la dansi de Nepal esas multe anciena ed unika. La danso ''Dishka'' facesas dum mariajo-ceremonii, ed inkluzas komplexa movi di la pedi e brakii.
Havanta plu kam 50 etniala grupi en la lando, la [[muziko]] di Nepal esas multe diversa. Muzikala jenri de [[Tibet]] e de [[India]] influis multe la muziko Nepalana. Exempli pri populara jenri en la lando esas ''Tamang Selo'', ''Chyabrung'', ''Dohori'', ''Adhunik Geet'', ''Bhajan'', la muziko por cinematografuri, ''Ghazal'', klasika muziko ocidentala, e ''Ratna''. La moderna muziko ocidentala, exemple [[rock]], [[heavy metal]], [[hip hop]], [[rap]] e [[R&B]] ank esas populara en la radiostacioni lokala.
▲La [[literaturo]] di Nepal
[[Arkivo:Dasarath Rangasala Stadium.jpg|thumb|280px|Futbalo-stadio en [[Katmandu]].]]
''Dandi biyo'', qua ludesas uzanta bastono e splinto, esis Nepalana nacionala [[sporto]] til 2017, kande [[volebalo]] oficale remplasis ol. Altra lokala sporto esas ''kabaddi'', kontakto-sporto ordinare ludata inter du esquadi kontenanta 7 individui single, qua komencis ludesar profesionale erste recente. [[Futbalo]] e [[kriketo]] esas populara sporti profesionala.<ref>{{Cite news |title=Saff Championship: Nepal eye historic final|publisher=The Kathmandu Post|access-date=22 July 2019 |url=https://web.archive.org/web/20190722102020/https://kathmandupost.com/sports/2018/09/12/nepal-eye-historic-final}}</ref> Nepalana nacional-esquado pri futbalo konkursas kontra altra landi de sudal Azia, ma nulafoye vinkis la championkonkurso de la Federuro Sudal-Aziana pri Futbalo (''South Asian Football Federation'' - SAFF). ''Badminton'', [[montoacensado]], [[handbalo]] e [[basketbalo]] anke praktikesas.
== Referi ==
| |||