Kataluniana linguo: Diferi inter la revizi

{{Specala revizo}}

'''Kataluniana''' (català [kə.tə'la]) esas [[Latinida linguo]], la nacionala linguo di [[Andora]]. Ol anke parolesas en Hispania (enan l'Autonoma regioni [[Katalunia]], [[Baleari]] e [[Regiono Valencia|Valencia]]), en Francia (en l'Orientala Pirinei) ed en l'Italiana urbo [[Alghero]].

# la normo establisita dal ''Acadèmia Valenciana de la Llengua'', normo restriktita apogatafondata sur la normo del dialekto Valenciana, e qua prenas kom bazo la Normi di Castellón, to esas, l'ortografio da Pompeu Fabra adaptita a la pronunco di Ocidentala Kataluniana e al traiti qui karakterizas Valenciana varianti.

L'ordinara strukturo di la frazi esas SVO, quankam ol povas chanjar en certa tipi di frazi, exemple questioni. La [[morfologio]] dil Kataluniana semblas laolta dedi altra Latinida lingui, to esas, poka flexioni, du generi, nula kazo (ecepte en personala pronomi, ube ankore trovesas traci dil Latina deklino), e distingo inter singularo e pluralo. Adjektivi ordinare esas dop substantivi quin li modifikas, ed anke flexionesas segun genero e numero. Prozodio prizentas prozodial acento qua povas indikesar per tildo. La linguo havas meza vokalika varieso, kun ok diferanta vokali. Kataluniana ankeank esas notinda pro perifrastika perfekta preterito, verbala tempo diferanta pro formo di konstruktado.

Quale en omna Latinida lingui, l'evoluciono del Vulgara Latina a Kataluniana eventis pokope, e ne esas posibla determinar kande komencis lua historio. Segun Coromines, la maxim radikala chanji eventis inter la 7ma e 8ma yarcenti, ma esas nefacila savar juste, nam la texti skribesis nur en artificala Latina, diferanta de la linguo uzita dal populo. Ja en la 9ma yarcento e precipue dum la 10ma e 11ma yarcenti, aparis vorti ed mem kompleta frazi skribita en la Kataluniana, e kelka dokumenti, exemple la feudala juro di 1028 o la ''Greuges de Caboet'', dide 1080-1090, tote en Kataluniana.

Quale altra latinida lingui en [[Iberia]], Kataluniana notesas pro lua uniformeso, e la dialektala varianti nek divergas multe, nek impedas reciproka kompreno. La dialektala divido uzata nun propozesis da Manuel Milá y Fontanals propozis en 1861 la dialektala subdivido nun uzata: l'orientala dialektala grupo (qua inkluzas la dialekti centrala, insulala e Franca dialekti) e l'ocidentala dialektala bloko (qua inkluzas Valenciana e la nord-ocidentala). Ma mem inter ta granda grupi la diferi esas mikra, e la diferi aparas en la fonetiko, qua ne reflektasreflektesas en la skribajoskribo, ed en mikra morfologiala e lexikala diferi.

La Kataluniana havas kelka linguistikala karakteristikikarakterizivi qui facas ol diferanta dil proxima Latinida lingui e qui facis propra kun lokala evoluado dil Vulgara Latina til to quo hodie no konocas kom Kataluniano. La sequanta traiti qua on mostras esas uli dil mutaci dil Latino qui produktis dum konsolidado dil Kataluniana, quankam on mostras anke kelka generala traiti.

L'alfabeto uzata esas la Katalunian alfabeto (varianto dilde la Latina). Malgre to, ol existas ulakelka libri e texti en la Kataluniana uzintaqui skribesis per Hebrea ood Araba literi.

=== SkripturoSkripto-sistemo ===

Skripto-sistemo anke havas kelka partikulara traiti. La Kataluniana prizentas unika karakteristikokarakterizivo, skripturo di ''ela geminada'' ‹l·l›. Altra specala traito esas la ‹ny› [ɲ], qua nun troveas en la Hungariana ed anke en kelk Afrikana lingui. Ol anke mustar parolar pri grafio ‹-ig›, pronuncita [t͡ʃ] pos vokalo ed [it͡ʃ] pos konsonanto, riprizentatareprezentata en poka vorti (exemple ''faig'', ''maig'', ''mig'' ([mit͡ʃ]), ''desig'' ([deˈzit͡ʃ]) ''puig'', ''raig'', ''Reig'', ''roig'', ''vaig'', ''veig'') o riprizentadoreprezentata kun ‹t› + "konsonanto" dupla konsonanti en: ‹tm›, ‹tn›, ‹tl› e ‹tll› e afrikado en: ‹ts›, ‹tz›, ‹tx›, ‹tg› e ‹tj› (''setmana'', ''cotna'', ''Betlem'', ''bitllet'', ''potser'', ''dotze'', ''jutge'', ''platja'').

Hike on developas la duesma kriterio, nam on kredas ke ol esas plu certa. DoSegun ol, Kataluniana literaturo dividesas en tri periodi:

# Nun-tempalaNuntempala literaturo (kande la Kataluniana e la Hispana kunexistas kamkom lingui di kulturo, prencipuenome en Katalunia, Valencia e Baleari, e la Kataluniana e la Franca kunexistas en Nord-Nordal Katalunia).

* [http://www.trobat.com/servicisservads/dvo.php Vortaro dil Valenciana]