Wikipedio

Milito en Vietnam: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
Nula rezumo di redakto
kelka modifiki
Lineo 4:
| batalio= Milito di Vietnam
| konflikto= [[Kolda milito]]
| dato= [[11ma di novembro]] [[1955]] - [[3030ma di aprilo]] [[1975]]
| loko= [[Vietnam]], [[Laos]] e [[Kambodja]]
| rezultajo= Nord-Vietnamana vinko
Lineo 18:
'''Milito en Vietnam''' esis [[milito]] qua duris dum cirkume 35 yari sen ula rupto. Depos la [[duesma mondomilito]] ol influesis da la [[kolda milito]], inter [[Usa]] e [[Sovietia]].
 
== Nedependo-milito en Vietnam ==
== Milito por la nedependo de Francia ==
Francia komencis okupar [[Indochinia]] dum la [[yari 1850ma1850a]] e kompletigis lua okupeso en [[1893]]. Dum la [[duesma mondomilito]] [[Francia]] okupesis dal [[Nacional-socialista Germania|Naziisti]] en [[1940]], ed en septembro sam yaro [[Japonia]]ni okupis Indochinia. Rapide la Franca autoritati che la regiono komencis kunlaborar kun Japoniani. Diversa movadi qui komence kombatis la Franci e pose la Japoniani unionis su por formacar ''[[Viet Minh]]'', sub komando di la Komunista Partiso di Vietnam.
 
En [[1941]], [[Ho Chi Minh]], qua rezidabis en Francia, Usa, Unionita Rejio e [[Sovietia]] retroiris a [[Vietnam]]. Ilu komandis 10.000 gerileri qui luktis kontre Japoniani. Tamen, ilu enkarcerigesis da [[Chiang Kai-shek]] pro esar [[komunisto|komunista]], ma pose liberigesis da la komunista Chiniani e retroiris a Vietnam en 1943.
 
*En [[1945]], -[[Japonian L’ imperiumo di Japoniaimperio]] falas. Vietminh okupas [[Hanoi]]. Demokrata Republiko Vietnam fondesas, e Ho Chi Minh esas elektitaelektesas kom prezidanto. Franca ed Angla trupi rivovenas en sudala Vietnam. En [[1946]], [[Francia]] e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependo di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi. En [[1950]], [[Usa]] promisas a [[Francia]], Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedireta militala helpo.
* [[1946]] - [[Francia]] e Ho Chi Minh subskribas en Hanoi traktato, quo agnoskas la nedependo di Vietnam en limiti di uniono inter Federacio Indochinia e Francia. On ne povas decidar pri general plebicito en lando, e Vietnamani atakas en Hanoi Franca trupi.
* [[1950]] - [[Usa]] promisas a [[Francia]], Vietnam (administrata da Francia) ed altra Indochiniana stati nedireta militala helpo.
* [[1954]] - La trupi di [[Vietminh]] komandita da generalo [[Võ Nguyên Giáp]] vinkas Franci che [[batalio di Dien Bien Phu|Dien Bien Phu]]. Usa suportas financale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en [[Genève]] esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti ante la fino di agosto en yaro [[1956]], e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras [[SEATO]]. Ho Chi Minh okupas nove Hanoi, quo divenas chef-urbo di Norda-Vietnam. En Suda-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.▼
 
▲*En [[1954]], - Lala trupi di [[Vietminh]], komandita dadal generalo [[Võ Nguyên Giáp]], vinkas Franci che [[batalio di Dien Bien Phu|Dien Bien Phu]]. Usa suportas financale Francia e pagas 80 % de spenso di Indochinia-milito. Dum konfero en [[Genève]] esas ligita armistico, ed esas decidita temporale dividor Vietnam alonge linio di 17ma nordala latitudo. Quankam Usa e Vietnam ne subskribas la pakto. On projetas organizar elekti ante la fino di agosto en yaro [[1956]], e pos elekti unionor sudala e nordala parto. Usa ligas por protektar Indochinia Sud-est-Azia-Pakto, e lua milital agadon jeras [[SEATO]]. Ho Chi Minh okupas noveitere Hanoi, quo divenas chef-urbo di Norda-Vietnam. En Suda-Vietnam Ngo Dinh Diem ganas povo kun helpo da Usa.
'''La preco di milito''' til nun:▼
 
* Por Franci: {{formatnum:100000}} mortinti e {{formatnum:140000}} plusa homi vundita.
La kusto di ca milito por Francia esis {{formatnum:100000}} mortinti e {{formatnum:140000}} plusa homi vundita. La lando spensis cirkume 5 miliard [[dolaro di Usa|Usana dolari]], ed altra 2 milion dolari furnisita da Usa. Vietminh perdis {{formatnum:200000}} partizani.
* {{formatnum:200000}} mortinta Vietminh-partizani.
* Militala spensi di Francia: entote c. 5 miliardi [[Dolaro di Usa|dolari]].
* Financala suporto di Usa: c. 2 miliardi dolari.
 
== Epoko di Usana partopreno ==
Linio 45 ⟶ 40:
* [[1963]] - Budhisti demonstras plu forte kontre rejimo di Diem. En Suda-Vietnam komencas serio di kombusto-suocidi. Diem deklaras militala stando, ma Usa oficale blamas lua politiko. Pose Suda-Vietnamana oficeri represas ed exekutas Diem, e samatempe Usa silence aceptas l'agi.
* [[1964]] - En agosto Usa asertas, ke Norda-Vietnamana torpedo-bateli atakis che la [[gulfo di Tonkin]] Usana kontre-torped-navi. Lo esas la motivo por kontreagadi, ed Usana senato komisas a prezidanto vasta yuri. Usa sendas en oktobro {{formatnum:20000}} plusa soldati. Norda-Vietnam negas omna eventi che la gulfo di Tonkin, e segun posa studii l'atako esis inventita.
* [[1965]] - FNL atakas militala bazo di Usa en Pleiku. prezidanto Johnson imperas totala bombardo di Norda-Vietnam. Johnson elektesas noveitere prezidanto.
* [[1966]] - En januaro en Suda-Vietnam esas {{formatnum:190000}} Usana soldati. La bombardo di Norda-Vietnam duras, e kom objekti esas i.a. oleo-magazini e portuo di Haiphong. En septembro on Suda-Vietnam esas {{formatnum:308000}} Usana soldati, ye fino di yaro {{formatnum:400000}}.
* [[1967]] - La milito expansis. Usa havis {{formatnum:450000}} soldati en Suda-Vietnam en julio; en agosto ja esis 525.000. Suda-Vietnam recevis nova [[konstituco]]. Nguyen Van Thieu elektesis prezidanto, Nguyen Kao Ky vice-prezidanto.
* [[1968]] - En februaro partizani facis ''[[Tet-atako]] en tota Suda-Vietnam, e severa kombati eventis anke en Saigon. Usa e Norda-Vietnam tastis paco-posibleso, Usa finis la bombardo norde de 20ma latitudo, e negocio pri paco komencas en Paris. En Usa Johnson ne kuras por prezidanteso pro komuna opiniono, e Richard Nixon elektesis prezidanto. Usa havis en Vietnam cirkum {{formatnum:543000}} soldati.
[[Arkivo:Dead man and child from the My Lai massacre.jpg|thumb|Personi mortigita dum [[My Lai masakro]].]]
* [[1968]], [[1616ma di marto]] - [[Masakro di My Lai]]: Usana soldati mortigas plu kam 300 personi en My Lai. Omna viktimi esis civili, inkluzite bebei.
* [[1969]] - Nixon anuncas ke milito esos Vietnamizita, altre dicante Usa gradope retretos sua trupi e komencos helpar Suda-Vietnamani nur per pekunio, edukado ed equipado. [[Ho Chi Minh]] mortas. En Suda-Vietnam FNL fondas temporala revoluciono-rejimo.
* 1969 - La mondo saveskas pri la [[masakro di My Lai]].
Linio 56 ⟶ 51:
* [[1970]] - La milito expansis aden [[Kambodja]], ma la quanteso di Usana soldati diminutis en Vietnam. La stabo di partizani ne esis trovita en Kambodja ed Usa retretis.
* [[1971]] - Usa atakis en [[Laos]] kontre Nord-Vietnamana trupi. En Sud-Vietnam la sola kandidato Thieu rielektesis prezidanto (per 94,3 % de voti). En Paris la negocio pri paco duris.
* [[1972]] - Usa diminutis la quanteso di sua trupi, ma aceleris bombardo en Nordo. En Suda-Vietnam plu kam {{formatnum:40000}} homi exekutesis dum “paciginta operaco” tendensante extirpar l'organizuro di FNL. Kontraste FNL atakis dum multa semani. Usa prolongis la bombardo en Norda-Vietnam per B-52 bombo-aeroplani. Omna portui e kanali esis minilizita de aero. En oktobro en Paris la paco esis obtenita, ma Usa forlasis ol en lasta momento. Nixon komencis noveitere bombardo en tota Norda-Vietnam en decembro.
* [[1973]] - EnYe la [[2727ma di januaro]] en [[Paris]] la paco-pakto esis subskribita da Usa, Suda-Vietnam e Norda-Vietnam. Usa e lua federiti retretis ek Vietnam dum du monati. QuankamTamen, la kombati duris ankemem pos paco-pakto. La bombardo di Kambodja finis enye la [[1515ma di agosto]] ca yaro.
 
=== Lasta yaro: 1975 ===
Linio 63 ⟶ 58:
Ye la [[10ma di marto]] [[1975]] Sud-Vietnamani lansis Kampanio 275, restrikta atakado kontre l'urbo [[Buôn Ma Thuột]], ma l'armeo di Sud-Vietnam demonstris esar nekapabla por atakar, e l'atako krulis la sequanta dio. Kun la falio di ataki kontre Nord-Vietnamana e Viet Cong, refujanti komencis fugar vers Saigon sequanti la trupi en retreto. La neferma stando di voyi impedis rapida fugo.
 
Ye la [[20ma di marto]], Thieu imperis ke [[Hue]] rezistas, ma en [[3131ma di marto]] Hue falis. En [[77ma di aprilo]] tre Nord-Vietnamana divizioni atakis Xuan Loc, 64 km este de Saigon. En [[2929ma di aprilo]] [[Usa]] anuncis la retreto di tota militisti e oficiri di Usan ambasadeyo da [[helikoptero|helikopteri]]. Centi di Sud-Vietnamani en desespero anke invadis l'helikopteri por fugar de lando. Fine, ye la [[30ma di aprilo]] la lasta Usana soldato foriras Saigon, [[Suda-Vietnam]].
 
[[Arkivo:VietnamWarMemorialinHouston.JPG|thumb|Memorigilo memoriganta soldati mortinta dum Vietnam-la milito en Vietnam en [[Houston]], [[Texas]].]]▼
 
▲'''La precoKusto di la milito''' til nun:
▲[[Arkivo:VietnamWarMemorialinHouston.JPG|thumb|Memorigilo memoriganta soldati mortinta dum Vietnam-milito en [[Houston]], [[Texas]].]]
* depos [[1965]], c. 1 milionomilion Vietnamana civili mortis e {{formatnum:3300}} milioni vundesis.▼
'''La preco di milito''':
* depos [[1961]], Usa perdis {{formatnum:45941}} soldati endum kombati, {{formatnum:10300}} altre e {{formatnum:300635}} lezis. {{formatnum:4900}} helikopteri, {{formatnum:3700}} aeroplani destruktesis. La milito kustis por Usani 146,5 miliardi dolari.▼
▲* depos [[1965]] c. 1 miliono Vietnamana civili mortis e {{formatnum:3300}} milioni vundesis.
▲* depos [[1961]] Usa perdis {{formatnum:45941}} soldati en kombati, {{formatnum:10300}} altre e {{formatnum:300635}} lezis. {{formatnum:4900}} helikopteri, {{formatnum:3700}} aeroplani destruktesis. La milito kustis por Usani 146,5 miliardi dolari.
* {{formatnum:5225}} soldati de Usana federiti (Australia, Nova Zelando, Thailando, Suda-Korea) mortis.
* Sud-Vietnam perdis {{formatnum:183528}} soldati, {{formatnum:499026}} esis vundita.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Milito_en_Vietnam"