Wikipedio

Gabon: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
kelka modifiki + texto + imajo
kelka aktualigo
Lineo 13:
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Ali Bongo Ondimba]]
| Nomo_listo_chefo_guverno= Listo pri chefa ministrichefministri di Gabon
| Titulo_chefo_guverno = Chefa ministro
| chefo_guverno = [[Rose Christiane Ossouka Raponda]]
Lineo 26:
| Nomo_himno = ''La Concorde''
| Pekunio = [[Franko CFA di Central Afrika]]
| Religii = [[kristanismo]]
}}
'''Gabon''' esas lando jacanta en central [[Afrika]]. Ol havas kom vicini [[Equatorala Guinea]] nord-weste, [[Kamerun]] norde, e [[Republiko Kongo]] este e sude. Weste, jacas [[Atlantiko]].
Linio 33 ⟶ 32:
== Historio ==
{{PA|Historio di Gabon}}
L'unesma habitanti di la nuna Gabon esis [[pigmeo|pigmei]], e pose [[populo bantuo|populi bantua]]. [[Portugal]]ani esis l'unesma Europani qui arivis ibe, dum la [[15ma yarcento]]. Lor, la litoro di la regiono kontrolesis dal rejio Loango. La nomo "Gabon" originis de Portugalana vorto ''gabão'', signifikante "mantelo", qua esas aproxime la formo dil estuario dil [[fluvio Komo]] proxim Libreville.
 
[[Arkivo:1670_Ogilby_Map_of_West_Africa_(_Gold_Coast,_Slave_Coast,_Ivory_Coast_)_-_Geographicus_-_Guinea-ogilby-1670.jpg|thumb|280px|left|Mapo de 1670 pri westal Afrika.]]
[[Francia]] asumis la stando di protektero di la regiono kande signatis pakti kun lokala chefi en [[1839]] ed en [[1841]]. Franca explorero [[Pierre Savorgnan de Brazza]] arivis en la regiono en [[1875]] e fondis [[Franceville]]. En [[1885]] Francia oficale okupis la teritorio, ma nefakte administriskomencis administrar ol tilerste en [[1903]].
 
En [[1910]] Gabon unionesis ad altra tri teritorii por formacar [[Franca Equatoral Afrika]]. En [[1922]] l''unesma politikala partiso di Gabon, ''Jeunesse Gabonais'', fondesis. Dum la [[duesma mondomilito]], [[Federiti de la duesma mondomilito|Federiti]] okupis Gabon, por revokar lora administrado favorebla al [[rejimo di Vichy]].
 
Gabon divenis nedependantanedependanteskis de [[Francia]] en [[1960]]. Pos la nedependo existis du partisi: ''Bloc Democratique Gabonais'' - BDG - komandita dal prezidanto [[Léon M'ba]], ed ''Union Democratique et Sociale Gabonaise'' - UDSG - komandita da Jean-Hilaire Aubame, qua divenis Ministro por exteral aferi di la lando. Léon M'ba elektesis prezidanto ed asumis la povo en [[1961]], kun [[Omar Bongo Ondimba]] kom vice-prezidanto.
 
Pos ke M'ba asumis la povo ilu interdiktis jurnalaro e proskriptis politikala protesti. Kande ilu dissolvis la parlamento en [[1964]] por institucar guvernerio kun singla partiso, militisti probis ekpulsar lu per [[stato-stroko]], ma pos 24 hori [[Francia|Franca]] trupi di parafalisti sendesis a Gabon por restitucar la povo a M'ba. Malgre internaciona kondamno, Franci restis proxim la chef-urbo por suportar M'ba. Kande M'ba mortis en [[1967]] [[Omar Bongo]] asumis la povo, e guvernis til lua morto ye la [[8ma di junio]] [[2009]]. Lua filiulo, [[Ali Bongo Ondimba]], asumis povo ye la [[16ma di oktobro]] sam yaro.<ref name=State>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2826.htm Background note:Gabon] US Dept. of State</ref> Ilu rielektesis en 2016, en elekti koruptita per multa neregulozaji, violaco di [[homala yuri]], aresti e violento pos-elekto.
 
== Politiko ==
[[Arkivo:Ali_Bongo_Ondimba,_President_of_Gabon_at_the_Climate_Security_Conference_in_London,_22_March_2012.jpg|thumb|left|250px280px|Prezidanto [[Ali Bongo Ondimba]].]]
[[Arkivo:Libreville-palais-senat.jpg|thumb|320px|Senato di Gabon.]]
Gabon esas [[prezidantala republiko]]. ube laLa [[prezidanto]] esas ambe [[chefo di stato]] e, fakte, anke la [[chefo di guvernerio]]. LaLu prezidanto,elektesas nun [[Ali Bongo Ondimba]], elektesasdirete dal populo por 7-yara periodo. La prezidanto povas nominar e revokar la [[chefa ministro]], qua nur esas nur la chefo dil ministraro.
 
La [[parlamento]] havas 2 chambri:. Senato ''(Sénat)'', kun 91 membri, eLa Nacional Asemblitaro ''(Assemblée Nationale)'', kunhavas 120143 membri. La senatani, elektesas dal populo por 65-yara periodo en lokala distrikti,<ref kontrename=CIA/> kee la deputaticetera di9 Nacionalselektesas Asemblitarodal elektesasprezidanto. dalLa populoSenato por''(Sénat)'' 5-yarahavas periodo.102 Lamembri,<ref>{{cite [[konstituco]]web di|title= Gabon adoptesis: enle [[1961]],sénat|language={{fr}}|url=http://www.senat.fr/senatsdumonde/gabon.html|publisher=senat.fr}}</ref> modifikesisqui enelektesas [[1975]],da riskribesislokala ene [[1991]]departamentala ekonsilisti. revizesisOmna encivitani evanta 18 yari o pluse darfas [[2003]]votar.
 
La SupraSupera Korto esas la maxim alta instanco de la [[judiciala povo]], e subdividesas en tri4 chambrifaki - judicialakasaco-korto, administrala korto, konstitucala korto e chambro di konti.<ref name=CIA/> Ank existas konstitucala korto, apelo-korti, Korto pri la sekureso dil stato, militala korti e lokala korti.
 
La [[konstituco]] di Gabon adoptesis en [[1961]], modifikesis en [[1975]], riskribesis en [[1991]] e revizesis en [[2003]]. Lua legala sistemo mixas influi de Franca legaro e de lokala kustumi.
 
Gabon subdividesas en 9 provinci: Estuaire, Haut-Ogooue, Moyen-Ogooue, Ngounie, Nyanga, Ogooue-Ivindo, Ogooue-Lolo, Ogooue-Maritime, e Woleu-Ntem.
 
== Geografio ==
Linio 71 ⟶ 74:
[[Arkivo:Ambiance sensuelle.jpg|thumb|320px|Mulieri del etnio Mpongwe.]]
[[Arkivo:Mouila cathedrale-2010.jpg|thumb|left|280px|Katolika katedralo en Mouila.]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 20182021, Gabon havis {{formatnum:21190362284912}} habitanti. La maxim multa (80,1%) naskis en Gabon (di qui 23.,2% esis Fang, 18.,9% esis Shira-Punu/Vili, 11.,3% esis Nzabi-Duma, 6.,9% esis Mbede-Teke, 5% esis Myene, 4,9% esis Kota-Kele, 2,1% esis Okande-Tsogo, 3% esis pigmei e 7% apartenis ad altra etnii, segun statistiki de 2012). Kamerunani esas 4,6%, 2,4% naskis en [[Mali]], 2,1% esas Beninani, 1,6% aquiris Gabonana civitaneso, 1,6% esas Togoani, 1,1% esas Senegalani, e 5% havas altra nacionesi.<ref name=CIA/>
 
L'oficala linguo di la lando esas la [[Franca linguo|Franca]]. La lingui Fang, Myene, Nzebi, Bapounou/Eschira e Bandjabi anke parolesas.<ref name=CIA>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geoscountries/gabon/gb.html|title=Africa:: Gabon - The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=20ma12ma di novembromayo 20182021|language={{en}}}}</ref>
 
La [[religio]] kun maxim granda nombro di adepti esas [[katolikismo]]: 42,3% de la habitantaro. Protestanti esis 12,3%, altra kristani 27,4%, Mohamedani esis 9,8%, animisti 0,6%, altra religii esis 0,5%, e 7,1% ne deklaris religio, segun statistiki de 2012.<ref name=CIA/>
Linio 85 ⟶ 88:
Pri [[literaturo]], exemple pri importanta skriptisti esas Jean-Baptiste Abessolo, Chantal Magalie Mbazo'o-Kassa e Vincent de Paul Nyonda.
 
La [[muziko]] di Gabon esas poke konocata kompare olta di [[Demokratial Republiko Kongo]] e [[Kamerun]]. [[Patience Dabany]] ed Annie-Flore Batchiellilys esas la maxim konocata kantistinokantistini e muzikistinomuzikistini dide la lando.
 
La guvernerio esas proprietanto di brodkasto-kompanio ''Radio-Diffusion Télévision Gabonaise'', qua brodkastas en la [[Franca linguo|Franca]] ed en regionala lingui.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Gabon"