Maastricht: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Idojc (diskutez | kontributadi)
m em.
mezepoka => mezepokala
Lineo 1:
[[Arkivo:OLV-01.jpg|eta|330x330ra|Maastricht]]
'''Maastricht''' ([[Limburgana linguo|Limburgana]]: ''Mestreech'') esas urbo e municipo en sudestasudestala [[Nederlando]].
 
Ol esas la chefurbo  e max maxim granda urbo dil provinco  [[Limburg]], ultre la max maxim granda urbo en la historiala [[Dukio di  Limburg]], qua hodie jacusapartenas ena Nederlando e [[Belgia]].
 
Maastricht situesas an amba rivi di la  [[fluvio]]  [[Meuse]] ([[Nederlandana linguo|nederlandana]]:  ''Maas''), ye la loko ube la  rivero [[Jeker]] ([[Franciana linguo|franca]]:  ''Geer'') enfluas ol.
 
Maastricht developesis de [[Romana Imperio|Romana]] habiteyo  a [[Mezepoko|mezepoka]] religiala centro, garnizon-urbo e frua industriala urbo.  Hodie, Maastricht bone  egardesas kom richa kulturala centro.  Maastricht havas 1677 nacionala heredajo-situi (''[[Rijksmonument|Rijksmonumenten]]''), dop nur [[Amsterdam]].  Ol  konocesas, pro la [[Pakto di Maastricht]], kom naskeyo dil [[Europana Uniono]], europana civitaneso, e la europana unika pekunio, la  [[euro]].
 
La  urbo esas populara che [[Turismo|turisti]] pro [[Butiko|butiki]] ed amuzi, e  havas granda  internaciona studento-populo.  Maastricht esas membro di la [[Reto de Maxim  Anciena Europana Urbi]], e  parto dil  [[Euroregiono  Meuse-Rheno]] , qua  inkluzas proxima  urbi  [[Aachen]],  [[Eupen]],  [[Hasselt]],  [[Liège]]  e  [[Tongeren]].  Ica  Euroregiono esas metropolo kun habitantaro  c. 3.900.000 e diversa internaciona universitati.
 
=== '''Nomo''' ===
La  nomo Maastricht devenas de [[Latina linguo|Latina]]  ''Traiectum ad Mosam''  (o  ''Traiectum Mosae''), 'transireyo  ye la Meuse', e referas la  ponto  konstruktita  da la  Romani.  La Latina nomo unesme aparas en mezepokamezepokala dokumenti ed  on ne  savas ka to esis la oficala nomo di Maastricht dum Romana tempo.  Rezidanto di Maastricht referesas kom  ''Maastrichtenaar,  ''od en la lokala dialekto  ''Mestreechteneer''  o  ''Sjeng''  (de la  olim populara franca nomo  ''Jean'').
 
=== '''Historio''' ===
On debatas ka Maastricht esas  la max anciena  urbo en Nederlando.  Uli egardas  [[Nijmegen]] kom la max anciena.[[Arkivo:Maas Maastricht.jpg|eta|260x260ra|La Meuse (''Maas'') en Maastricht]][[Kelto|Kelti]] habitis  hike c. 500 aK, ye loko ube la Meuse esis neprofunda  e do facile transirebla.
 
On ne savas kande la  Romani arivis en Maastricht, o ka li fondis ol.  Li  konstruktis  ponto sur la Meuse en la 1ma yarcento, dum la regno di [[Augustus|Augustus Caesar]].  La  ponto esis  importanta ligo en la strado inter [[Bavay]] e  [[Köln]].  Romana Maastricht esis probable relative mikra.  Restaji di la Romana strado, la  ponto, religiala templo,  Romana balneyo, graneyo, domi  e la  4ma-yarcenta muri  e pordegi exkavesis.  Fragmenti di provincal Romana skulturi, ultre moneto, juvelaji, [[vitro]], ceramikaji ed altra objekti de Romana Maastricht expozesas che la [[biblioteko]] dil urbo (''Centre Céramique'').
 
En la frua  mezepoko Maastricht esis parto di  la  [[Karolingian imperio]]  kun  Aachen e Liège.  La urbo esis importanta centro por komerco e  fabriko.  [[Merovingian]]  moneto de Maastricht trovesis en multa loki en Europa.  En la 10ma yarcento Maastricht kurtatempe esis la  chefurbo di la dukio di [[Basa Lotaringia]].
 
Dum la 12ma yarcento la urbo  florifis kulturale.  La  [[Prevosto (religio)|prevosti]] dil  eklezio di Santa Servatius havis importanta ofici  en la [[Santa Romana Imperio]] dum ta epoko.  La du precipua kirki rikonstruktesis.  Piktisti di  Maastricht laudesis da [[Wolfram von Eschenbach]] en sua [[Parzival]].  Cirkum la sama tempo, la poeto [[Henric van Veldeke]] skribis legendo di  Santa Servatius, frua verko di nederlandana literaturo.
 
Kurte  pos 1200 la  urbo  recevis dual autoritato, la  princo-episkopi di  Liège  e la  duki di [[Brabant]]  havis kunsuvereneso dil  urbo.  En 1275, la
 
anciena Romana ponto krulis  sub la pezo di procesionoprocediono, 400 homi  mortis; remplasanto, la  ''[[Sint Servaasbrug]]'',  konstruktesis  norde de  1280 til 1298.
 
Tra la mezepoko, la urbo  esis  centro di komcerco e fabriko di  [[lano]] e [[ledro]], ma gradope ekonomiale dekadis.  Pos kurta periodo de ekonomiala prospero en la 15ma yarcento, la ekonomio sufris  dum la [[religio-militi]] di la  16ma e 17ma yarcenti, e risaneskis erste la [[industriala revoluciono]] en la frua 19ma yarcento.
 
La importanta strategiala loko di Maastricht rezultis en konstrukto di fortifikuri cirkum la  urbo.  La [[Hispania|hispana]] e  nederlandana  garnizoni esis importanta ekonomiale.  En 1579 la urbo spoliesis da la  hispana armeo sub generalo [[Alexander Farnese]], Duko di [[Parma]]  ([[Siejo di Maastricht]], 1579).  Dum  plu kam kinadek  yari la hispana  monarkio  supleis la  duki di Brabant en kunsuvereneso di  Maastricht.  En 1632 la  urbo  konquestesis da [[Princo Frederik Henrik di Orange]]  e la  nederlandana  ''[[Staten-Generaal der Nederlanden|Staten-Generaal]]''  remplasis  la hispana monarkio en kunguvernokunguvernerio di Maastricht.
[[Arkivo:Maastricht Markt.JPG|eta|260x260ra|Merkato en Maastricht]]
Plusa [[Siejo di Maastricht (1673)]] eventis  dum  la  [[Franca-Nederlandana  Milito]].  En junio 1673,  [[Louis la 14ma di Francia|Louis XIV]] asiejis la urbo pro ke  franca  provizo-linei minacesis. Dum la siejo,  [[Vauban]], la famoza franca militala injenioro, developis nova strategio por  ruptar  la  fortifkuri  cirkum  Maastricht.   Ye 25ma junio 1673, dum preparar asaltar la  urbo, kapitano-lietnanto [[Charles de Batz de Castelmore]], ocidesis  da  pafo  exter  [[Tongerse Poort]].  Ica evento naracesis en la romano di  [[Alexandre Dumas]]  ''[[Le Vicomte de Bragelonne]]''.  Franca soldati okupis Maastricht de 1673 til 1678.
 
Pos la  [[Napoléon la 1ma|Napoleonala]] epoko, Maastricht  divenis  parto dil [[Unionita Rejio  di  Nederlando]] en 1815.  Ol  divenis la  chefurbo di la nova Provinco  di  Limburg (1815–18391815-1839).  Kande la sudala provinci dil nova  rejio separis su  en 1830, la nederlandana garnizono en Maastricht restis fidela a la nederlandana rejo,  [[Willem la 1ma di Nederlando|Willem I]], mem kande la  maxim multa  habitanti dil  urbo  e la cirkuma areo suportis la belga revolucionisti.  En 1831, arbitro da la  Granda Povi atribuis la urbo a Nederlando.  Tamen, nek Nederlandano nek Belgia konsentis  e l'aranjuro realigesis erste la [[Pakto di London]] en 1839.  Dum ca periodo di izoleso Maastricht developesis aden frua industriala urbo.
 
=== '''Geografio''' ===
Maastricht jacas  en suda  Nederlando.  Ol jacas  ye la  bazo  di [[Sint-Pietersberg]], inter [[Plateau van Margraten]], [[Plateau van Caestert]] e la [[Haspengouw]], ube la rivero Jeker enfluas la  Meuse.  La centro dil urbo  esas 50 metri super maro-nivelo.  La preurbi esas plu alta.  La maxim basa  parto dil urbo esas la Meuse en [[Itteren]]; la max alta loko  esas Sint-Pietersberg (109 m).
 
=== '''Vicineyi''' ===
La  municipo Maastricht oficale konsistas  ek kin distrikti, qui dividesas en 44 vicineyi:
# Maastricht-Centrum:  Binnenstad,  Jekerkwartier,  Kommelkwartier,  Statenkwartier,  Boschstraatkwartier,  Sint Maartenspoort,  Wyck-Céramique;
# Zuid-West:  Villapark,  Jekerdal,  Biesland,  Campagne,  Wolder,  Sint Pieter;
# Noord-West:  Brusselsepoort,  Mariaberg,  Belfort,  Pottenberg,  Malpertuis,  Caberg,  Oud-Caberg,  Malberg,  Dousberg-Hazendans,  Daalhof,  Boschpoort,  Bosscherveld,  Frontenkwartier,  Belvédère,  Lanakerveld;
# Noord-Oost:  Beatrixhaven,  Borgharen,  Itteren,  Meerssenhoven,  Wyckerpoort,  Wittevrouwenveld,  Nazareth,  Limmel,  Amby;
# Zuid-Oost:  Randwyck,  Heugem,  Heugemerveld,  Scharn,  Heer,  De Heeg,  Vroendaal.
 
=== '''Lingui''' ===
Maastricht esas urbo  di [[Linguo|linguala]] diverseso, parte rezulte de  lua  loko ye krucvoyo di multa linguo-arei, e la  internaciona studento-populo.
* [[Nederlandana linguo|Nederlandana]] esas la nacionala linguo e linguo di eduko ed  administro.  Nederlandana en Maastricht ofte parolesas kun distinta Limburgana achento, ne konfundenda kun la  [[Limburgana linguo]].
* [[Limburgana linguo|Limburgana]] referas la  dialekti parolata en la nederlandana e  belga provinci di Limburg.  La Maastrichtana dialekto (''Mestreechs'') esas un  ek multa varianti di Limburgana.
* [[FrancianaFranca linguo|Franca]] esis olim la linguo di  eduko en Maastricht.  En la 18ma yarcento ol esis judicial  e kulturala linguo.  Inter 1851 e 1892 francalingua jurnalo (''[[Le Courrier de la Meuse]]'')  editesis en Maastricht.  Multa nomi e  strado-nomi esas franca.
* [[GermanianaGermana linguo|Germana]]  ofte docesas en skoli en Maastricht.  Pro la proximeso a  [[Germania]] e multa germana studenti, la  germana ofte parolesas.
* [[AnglianaAngla linguo|Angla]]  divenis importanta linguo en eduko.  Che la [[Universitato di  Maastricht]] e  ''[[Hogeschool Zuyd]]''  ol  esas la doco-linguo por  multa kursi. On ofte uzas angla kom [[Lingua franca|''lingua franca'']].
 
=== '''Kulturo''' ===
Maastricht esas dankecentro la prezenteso di  regionala signifiko pro l'existo di plura  [[Arto|art]]-institutiinstitucuri kulturala centro di regionala signifiko.  Pro manko dedi pekunio,  kelka organizuri kombinesis (''[[Limburgs Symfonie Orkest]]''), plumikreskis  (''[[Opera Zuid]],  [[Intro in situ]]''  e  ''[[Jan van Eyck Academie]]'') o  tote desaparis (''[[Huis van Bourgondië]]'').
 
=== '''Kulturo''' ===
Maastricht esas danke la prezenteso di plura [[Arto|art]]-instituti kulturala centro di regionala signifiko.  Pro manko de pekunio, kelka organizuri kombinesis (''[[Limburgs Symfonie Orkest]]''), plumikreskis (''[[Opera Zuid]], [[Intro in situ]]'' e ''[[Jan van Eyck Academie]]'') o tote desaparis (''[[Huis van Bourgondië]]'').
[[Kategorio:Urbi en Nederlando]]