Nederlando: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka modifikuri + texto, imajo |
|||
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Nederlando
| Lokala_nomo = Koninkrijk der Nederlanden
| Flago = Flag_of_the Netherlands.svg
| Blazono
| Imajo_mapo = Location Netherlands EU Europe.png
| Chefurbo = [[Amsterdam]]
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:859732}} (2018)
| Precipua_urbo = [[Amsterdam]]
| Oficala_lingui = [[Nederlandana linguo|Nederlandana]], [[Friziana linguo|Friziana]], [[Papiamento]] (en [[Bonaire]]), [[Angla linguo|Angla]] (en [[Sint Eustatius]] e [[Saba]])
| Guvernerio
| Nomo_listo_chefo_stato
| Titulo_chefo_stato
| Chefo_di_stato
| Nomo_listo_chefo_guverno
| Titulo_chefo_guverno
| chefo_guverno
| Surfaco
| Rango_surfaco
| Surfaco_aquo = 18,41
| Habitanti = {{formatnum:17084719}}
| Rango_habitanti = 61
| Yaro = 2017
| Denseso di habitantaro = 411,3
| Reto_kodexo = .nl
| Nomo_himno = ''[[Wilhelmus|Het Wilhelmus]]''
| Pekunio = [[Euro]]
| Religii
}}
'''Nederlando''' esas lando en westal [[Europa]].
Ol esas [[konstitucala monarkio]] e parlamentala demokratio. Lua duchambra parlamento esas la ''Staten-Generaal'', havanta remarkinda egala reprezentado di partisi. La nuna rejo esas rejulo Willem-Alexander. Olua oficala linguo
Nederlando esas membrostato dil [[Europana Uniono]], [[NATO]], [[Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo|OKED]], [[MOK]], e signatis la [[protokolo di Kyoto]]. Kune [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]
'''Bazala fakti pri Nederlando:'''
== Historio ==
{{PA|Historio di Nederlando}}
Dum la
Ye la [[26ma di julio]] [[1581]] la provinci qui formacis la nuna Nederlando
[[Arkivo:Dutch_Empire35.PNG|thumb|left|260px|Nederlandana koloniala imperio. En verda klara, teritorii qui apartenis od administresis da [[Nederlandana Est-India-Kompanio]].
Nederlandana kolonial imperio komencis kreskar dum la [[17ma yarcento]]. En [[1614]], Nederlandani fondis Nieuw Amsterdam, en la sudo dil insulo [[Manhattan]] - nune [[New-York]]. En [[Sudafrika]], Nederlandani establisis
Ye la [[19ma di januaro]] [[1795]], un dio pos ke
[[Arkivo:1815-VerenigdKoninkrijkNederlanden-en.svg|thumb|250px|left|La provinci dil [[Unionita Rejio di Nederlando]] (1815-1830)]]
En [[1815]] la [[Kongreso di Wien]] establisis l'[[Unionita Rejio
[[Arkivo:Rotterdam,_Laurenskerk,_na_bombardement_van_mei_1940.jpg|thumb|250px|[[Rotterdam]] pos bombardo da Germanian ''Luftwaffe''.]]
Ye la [[10ma di mayo]] [[1940]] dum la [[Duesma mondomilito]], [[Nacional-socialista Germania]] invadis Nederlando por atakar [[Francia]]. Ye la [[14ma di mayo]] Nederlando kapitulacis. Dum Germana okupeso, cirkume 100
La lando esis un ek la fondinti di [[Benelux]] (ekonomiala pakto kun [[Belgia]] e [[Luxemburgia]]) en [[1944]], e pose esis un ek la sis fondinti di la [[Komunitato Europana pri Karbono e Stalo]] en [[1951]], e pose del [[Europana Ekonomiala Komunitato]], embriono di la nuna [[Europana Uniono]]. Nederlando ank esis un ek la 12 fondinti di [[NATO]], ye la [[4ma di aprilo]] [[1949]]. Dum la [[
[[Arkivo:Koningin Beatrix in Vries.jpg|thumb|250px|[[Beatrix di Nederlando|Rejino Beatrix]].]]
Lineo 60:
Ye la [[30ma di aprilo]] [[1980]] rejino [[Juliana di Nederlando|Juliana]] abdikis, e lua filiino [[Beatrix la 1ma di Nederlando|Beatrix]] asumis la krono. Dum lua regno signatesis la [[kontrato di Maastrich]], qua kreis l'[[Europana Uniono]] ye la [[1ma di januaro]] [[1993]].
Longatempe la politiko en Nederlando dominacesis da partisi Kristana-
Ye la [[10ma di oktobro]] [[2010]] [[Nederlandan Antili]] desaparis. Kom rezulto di plebiciti, [[Bonaire]], [[Sint Eustatius]] e [[Saba]] decidis enkorpigar su a Nederlando esante specala municipi, kontre ke [[Aruba]], [[Sint Maarten]] e [[Kuracao]] votis por divenar suverena monarkii en la rejio
== Politiko ==
[[Arkivo:Willem-Alexander_(Royal_Wedding_in_Stockholm,_2010)_cropped.jpg|thumb|190px|Rejulo [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]].]]
[[Arkivo:Den_Haag_Binnenhof.jpg|thumb|left|220px|''Binnenhof'', sideyo dil
Nederlando esas [[konstitucala monarkio]]. La chefo dil stato esas la rejo, nune [[Willem-Alexander di Nederlando|Willem-Alexander]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[Mark Rutte]]. La parlamento havas du chambri: la Domo di Reprezenteri kun 150 membri qui elektesas dal populo por 4 yari, e la [[Senato]] kun 75 membri qui elektesas dal membri de lokala legifanta asemblitari.
La [[judiciala povo]] konsistas ek 11 distriktala korti, 4 apelo-korti, tri administrala apelo-korti e la Supra Korto. La judiciisti nominesas da la guvernerio por dumviva ofico-tempo, ma mustas retretar evante 70 yari.
La [[
De longa tempo, la lando havas tradiciono di sociala tolero. Dum la [[18ma yarcento]], kande [[protestantismo]] esis l'oficala religio, [[katolikismo]] e [[judaismo]] toleresis.
=== Politikala subdividuro ===
Nederlando subdividesas en 12 provinci, singla ek li kun
{| width="100%" align="center"
Lineo 102:
L'Europana teritorio di Nederlando jacas inter la [[latitudo|latitudi]] 50° e 54° N, e la [[longitudo|longitudi]] 3° e 8°W. Ol dividesas da 3 fluvii en du regioni: [[Rheno]] e du ek lua branchi, [[fluvio Waal|Waal]] e [[fluvio Meuse|Meuse]]. La sudo di Nederlando esas granda fluviala delto. Vasta regioni di Nederlando jacas sub la [[marala nivelo]].
La dominacanta [[vento]] en Nederlando suflas de sudwesto. To rezultas en moderema [[marala klimato]], kun kolda someri, moderema venti, e [[humideso]] ofte alta. To eventas nome en la litoro, ube
[[Karibia|Karibiana insuli]] ([[Bonaire]], [[Saba]] e [[Sint Eustatius]]) esas specala komoni de Nederlando. Lua [[klimato]] esas [[Tropikala klimato|tropikala]], varma dum tota yaro. Dum [[somero]], [[uragano|uragani]] povas frapar Saba e Sint Eustatius.
Lineo 115:
== Demografio ==
[[Arkivo:Netherlands population.svg|thumb|320px|Habitantaro di Nederlando, 1960 til 2015.]]
[[Arkivo:Amsterdam Westerkerk 06.jpg|thumb|left|320px|''Westkerk'', [[Kalvinismo|Kalvinista]] kirko en [[Amsterdam]].]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Nederlando havis {{formatnum:17151228}} habitanti.<ref name=CIA>{{cite web|title= Europe::Netherlands|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |publisher=CIA|accessdate=6ma di januaro 2019}}</ref>. Ol esas la 11ma maxim populoza lando di [[Europa]]. Lua [[denseso di habitantaro]] (411,3 habitanti/km²) esas un ek la maxim granda del mondo. Cirkume 7,6 milion personi habitas l'ekonomiala regiono koncita kom ''Randstat'', qua extensas su tra la provinci [[Norda Holando]], [[Suda Holando]], [[Provinco di Utrecht|Utrecht]] e [[Flevoland]].
La maxim multa habitanti - 80,9% - esas Nederlandani. Altra grupi esas [[Indonezia]]ni (2,4%), [[Germania|Germani]] (2,4%), [[Turkia|Turki]] (2%) ed altri. Plu kam 99% de lua habitantaro savas lektar e skribar.
Til la fino dil [[20ma yarcento]], la maxim multa habitanti esis adepti de religii [[Kristanismo|kristana]]. Tamen, segun statistiki de 2015, 50,1% ek la habitantaro deklaris havar nula [[religio]]. Kristani esis 43,8% ek la habitantaro, esante 23,7% katoliki, 15,5% adepti de la Protestanta eklezio di Nederlando, e 4,5% altra kristani. Mohamedani esis 4,9%, e 1,2% praktikis altra religii.<ref>{{cite book|last1=Schmeets|first1=Hans|last2=Mensvoort|first2=Carly van|title=Religieuze betrokkenheid van bevolkingsgroepen, 2010–2014|date=2011|publisher=Centraal Bureau voor der Statistiek|url=http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/C3344AD7-8513-45AE-BB16-D1B277FE34BA/0/2015BT11religieuzebetrokkenheidvanbevolkingsgroepen20102014.pdf}}</ref>
[[Nederlandana linguo|Nederlandana]] parolesas da la maxim multa habitanti. [[Friziana linguo|Friziana]] parolesas en [[Frizia]], ube ank esas oficala.
Linio 133 ⟶ 137:
=== Muziko ===
[[Arkivo:Popgroep Shocking Blue gaf persconferentie in verband met succes van plaat Ve, Bestanddeelnr 923-1956.jpg|thumb|
[[Arkivo:2U_Live_Photo_NEWCUT.jpg|thumb|left|
La lando havas multopla muzikala tradicioni. Sua precipua folklorala jenro esas ''Levenslied'', "la muziko di la vivo". Ta muziki havas simpla melodii e ritmi, e lua temi ordinare esas amo, morto e soleso. Nuntempala [[rock]] e [[pop]] aparis dum la [[yari 1960ma]], kun forta influo de [[Usa]] ed [[Unionita Rejio]]. Dum la yari 1960ma e 1970ma la muziki maxim-multa-kaze kompozesis en Angla linguo. Bandi nome [[Shocking Blue]] (kun lua kansono ''Venus''), Golden Earring e [[Focus (bando)|Focus]] atingis internaciona suceso.
Dum la [[
Pri klasika muziko, [[Louis Andriessen]] judikesas kom un ek la maxim bona kompozisti vivanta. [[Janine Jansen]] ed [[André Rieu]] esas eminenta violinisti. [[Lavinia Meijer]] esas notora [[harpo|harpisto]]. En [[2012]] el lansis [[CD]] kun muziki de [[Philip Glass]] transskribita por harpo, kun la propra aprobo da Philip Glass.<ref>[http://www.allmusic.com/album/philip-glass-metamorphosis-the-hours-mw0002435025 Lavinia Meijer - Philip Glass : Metamorphosis & The Hours], Allmusic.com</ref> La koncertodomo ''Concertgebouw'' esas domo por la Rejala Simfiniala Orkestro (''Koninklijk Concertgebouworkest''), konsiderata un ek la maxim bona orkestri del mondo.
La muziko de [[Aruba]] e de l'anciena [[Nederlandan Antili]] mixas Afrikana, nativa e Nederlandana elementi ed esas simila a la muziki de altra Karibiana insuli, exemple [[Barbados]], [[Martinik]], [[Trinidad e Tobago]] e [[Guadelupa]]. [[Surinam]], ex-Nederlandana kolonio en Sud-Amerika, exportacis la jenro ''kaseko'' a l'insuli. En [[Kuracao]] kreesis muzikala jenro
=== Sporto ===
[[Arkivo:NED-DEN_Euro_2012_(10).jpg|thumb|
Cirkume 4
== Extera ligili ==
| |||
,_Bestanddeelnr_253-8002.jpg){kind=link}
,_Bestanddeelnr_253-8002.jpg){kind=link}