Bahia: Diferi inter la revizi

'''Bahia''' esas la maxim vasta [[Stati di Brazilia|stato]] dedi [[Nord-estala regiono (Brazilia)|Nord-Estala regiono]] di [[Brazilia]]. Ol havas kom vicini [[Alagoas]] e [[Sergipe]] nord-este, [[Pernambuco]] e [[Piauí]] norde, [[Goiás]] e [[Tocantins (stato)|Tocantins]] weste, e [[Minas Gerais]] ed [[Espírito Santo]] sude. Este jacas l'[[Oceano Atlantiko]].

Malgre duranta polemiki, Brazilia oficale deskovresis ye la [[22ma di aprilo]] [[1500]] dal [[Portugal]]ano [[Pedro Álvares Cabral]], qua arivis en [[Porto Seguro]], sude dedi Bahia, precize an la regiono Coroa Vermelha. Ibe celebresis l'unesma [[meso]] katolika en Brazilia. Kande la Portugalani komencis explorar la nova teritorio li deskovris l'arboro ''pau brasil'', de qua extraktesis reda tinto lor multe chera en Europa. La granda quanto di ''pau brasil'' anke atraktis kontrabandisti, nome [[Francia|Franci]].

BrazilianaLa koloniigo di Brazilia oficale komencis en [[1530]], kande la sistemo di heredala kapitanii kreesis. Fakte ol developesis pos 1549, kande fondesis [[Salvador, Bahia|Salvador]], l'unesma chef-urbo di [[Brazilia]]. Salvador fondesis da [[Tomé de Sousa]], e restis chef-urbo di Brazilia til [[1763]], kande [[Markezo de Pombal]], lor la chefministro di [[Portugal]], translojistransferis la chef-urbo di la kolonio a [[Rio de Janeiro (urbo)|Rio de Janeiro]].

[[Nederlando|Nederlandani]] atakis Bahia dum la 17ma yarcento, dum l'administrado dida Diogo de Mendonça Furtado. Li okupis Salvador de [[1624]] til la [[1ma di mayo]] [[1625]], kande Hispana trupi helpis ekpulsar li. En [[1631]], lora guberniestro Diogo Luís de Oliveira decidis konstruktar fuorto enan la kolino ''Morro de São Paulo'' por protektar l'urbo. Nederlandani itere probis invadar la bayo di Todos os Santos, ma pos la konstrukto dil fuorto São Marcelo, nula stranjera atako eventis. En 1635 li probis atakar la vilajo Caravelas, ed en 1637 li atakis sude, en Camamu ed [[Ilhéus]], sensucese.

Pos ke [[markezo de Pombal]] divenis [[chefministro]] di Portugal, ilu decidis transformar ena vilaji l'anciena misioneyi kreita dal [[jezuito|jezuiti]] en Bahia. L'unesma vilajo kreita esis Prado, en 1755. Alcobaça kreesis yeen la sam yaro. Nova Santarém ed Ituberá kreesis en 1758, e pose altriplura altra. Segun rejala decido, ye la [[4ma di marto]] [[1761]] Portugalan administrado expropriis la kapitanii Ilhéus e Porto Seguro, por kontrolar la kontrabando di ligno e protektar la habitanti deldil sudo di la regiono kontre ataki dal indijeni.

[[Arkivo:Flag_Revolt_of_the_Tailors.svg|thumb|250px|left|FlagoStandardo uzita dum la Revolto di la Taliori.]]

En [[1798]] eventis revolto en la regiono kontre Portugalan administrado, qua divenis konocitakonocata en la historio kom "revolto dil taliori" (''Revolta dos Alfaiates''). La chefi dil movado esis negri qui haviskleke kelka studiointruktita: la taliori João de Deus Nascimento, Manuel Faustino dos Santos Lira, e la soldati Lucas Dantas do Amorim Torres e Luís Gonzaga das Virgens. KelkaAnke kelka membri deldil elito, exemple [[Cipriano Barata]], Moniz Barreto e Aguilar Pantoja, anke partoprenis en la revolto. Tamen, nur la povri kondamnesis a mortopuniso e mortigesis ye la [[8ma di novembro]] [[1799]].

Dum la [[19ma yarcento]], ante ke lora heredanta [[Pedro la 1ma di Brazilia e la 4ma di Portugal|princo Pedro]] deklaris Brazilia nedependanta de Portugal, eventis revolteti kontre Portugalani en la nuna urbo Cachoeira, en 1821. Pos la [[7ma di septembro]] [[1822]] eventis kombati lokale kontre Portugalana trupi qui ne aceptis forirar de Brazilia. Komence la kombati facesis nur da volontarii, exemple soldatino [[Maria Quitéria]] e la mayoro Silva Castro, nam formala trupi Braziliana ne sendesis a la regiono. Erste ye la [[2ma di julio]] [[1823]] la lasta Portugalana trupi vinkesis ed ekpulsesis de Bahia.

[[Charles Darwin]] vizitis la regiono en 1832, dum lua voyajo en la navo ''Beagle''. De la [[24ma di januaro|24ma]] til la [[25ma di januaro]] [[1835]] eventis revolto dida urbala [[sklaveso|sklavi]], konocitakonocata kom ''Malês'', de religio Mohamedana, rapide represita.<ref name="Malês"/> Ta sklavi, dedi etnio hausaHausa, savis lektar e skribar en Araba linguo, ed organizis rebelesorevolto kun la skopo prenarobtenar kontrolo dildi urbo [[Salvador, Bahia|Salvador]] e mortigar la blanki.<ref name="Malês"/> Tamen, du mulieri denuncis la revolto, qua subisis violentoza represo.<ref name="Malês"/> Li mortigis 7 soldati, ma 70 revoltinti mortigesis.<ref name="Malês"/> La chefi di la movado kondamnesis a [[mortopuniso]], kontre ke altra rebeli deportesis ad Afrika.<ref name="Malês">{{cite web|url=http://www.palmares.gov.br/?p=40530|title=Revolta dos Malês|publisher=Palmares Fundação Cultural|accessdate=19ma di septembro 2016|language={{pt}}}}</ref>

Dum la [[19ma yarcento]], plantacerii di [[kotono]], [[kafeo]], [[tabako]] e [[sukrokano]], ed anke l'exploto di [[diamanto|diamanti]] divenis la precipua ekonomial agadi dida lora "provinco Bahia". Pos la proklamo di la [[republiko]] Bahia divenis stato. En 1889 eventis la [[milito di Canudos]], kande povra habitanti de ladi vilajo Canudos, fondita da [[Antônio Conselheiro]], mistiko judikitalore judikata kom profeto, luktiskonbatis kontre la polico e pose kontre l'armeo Braziliana dum preske 1 yaro, de 1896 til 1897. Erste pos la 4ma atako kontre l'urbeto, l'armeo destruktis e brulis komplete Canudos.<ref>{{cite web|title=A Guerra de Canudos - Resumo|url=http://www.suapesquisa.com/historiadobrasil/canudos_resumo.htm|publisher=Suapesquisa.com|accessdate=19ma di septembro 2016|language={{pt}}}}</ref>

[[Kakao]] esis la maxim importanta ekonomiala produkturo dil stato dum la komenco dil [[20ma yarcento]] til la deskovro di [[petrolo]] en la nuna urbo Lobato, e pose en l'urbi Catu e Pojuca. En [[1955]] inauguresis la refinerio ''Landulfo Alves'' an l'urbo Mataripe, e dum la [[1970a yari]] inauguresis industriala komplexo petrokemiala che Camaçari, urbo proxim [[Salvador, Bahia|Salvador]].<ref>{{cite web |url=http://colecaohistoriadabahia.blogspot.com.br/p/bahia-no-seculo-xx.html|title=Coleção História da Bahia|accessdate=19ma di septembro 2016|language={{pt}}}}</ref> Dum la yari 1990a, Usana automobilo-fabrikanto [[Ford Motor Company]] instalis fabrikerio di automobili an l'urbo Camaçari. AltraAnke entraprezialtra ankfirmi instalis fabrikerii en la regiono por produktar automobilala kompozanti, e l'industriigo adportis nova employi e developo a la regiono.

[[Arkivo:2003SertaoNordestino.jpg|250px|left|thumb|Sika arboro en la ''Sertão''.]]

La tota surfaco di Bahia equivalas aproxime olta di [[Francia]]. Ol havas la maxim longa [[litoro]] inter la Braziliana stati: 1.183 km. Centre e norde deldil stato existas mi-arida regiono (klimato ''Bsh'', segun la [[klimatala klasifikuro da Köppen-Geiger]]) nomizita ''Sertão'', qua recevas poka [[pluvo-quanto]]. Ibe, la [[sikeso]] povas durar dum plu kam 1 yaro. An la litoro, este deldil stato, existas regiono kun [[tropikala klimato]], e lua [[pluvo-quanto]] yarala povas superirar 2.000 mm en [[Ilhéus]]. Weste deldil stato existas [[savano]], vejetantaro deldil Braziliana[[ekosistemo]] Braziliana ''cerrado''.

La precipua [[fluvio]] del stato esas [[fluvio São Francisco|São Francisco]], qua fluas de sude tilad norde. Altra du importanta fluvii esas [[Fluvio Paraguaçu|Paraguaçu]] (longa de 600 km) e Contas (longa de 620 km), qui fluas tote en la teritorio, ed anke [[fluvio Jequitinhonha]], longa de kun 920 km, qua naskas en [[Minas Gerais]]<ref>{{cite web|url=http://g1.globo.com/mg/grande-minas/noticia/2013/08/rio-jequitinhonha-sustenta-e-inspira-moradores-mineiros-e-baianos.html|title=Rio Jequitinhonha sustenta e inspira moradores mineiros e baianos|publisher=G1|date=22ma di agosto 2013|accessdate=18ma di septembro 2016|language={{en}}}}</ref> e havas hidrografiala baseno dide {{formatnum:70315}} km²<ref>http://www.ibge.gov.br/home/geociencias/recursosnaturais/diagnosticos_levantamentos/jequitinhonha/apresentacao.shtm</ref>, dide qui nur 6% jacas en Bahia.

An la centro deldil stato existas alta platajoplanajo nomizita ''Chapada Diamantina''. En ca regiono naskas 90% de la fluvii e riveri qui formacas la baseni di la fluvii Paraguaçu, Jacuípe e Contas. Existas multa [[kaskado|kaskatikaskadi]] en ta regiono, qui formacas naturala balnobaseni enan lualia bazi. Ank en ca regiono jacas la tri maxim alta monti deldil stato: Pico do Barbado (2.080 m di [[altitudo]]), ''Pico Itobira'' (1.970 m), e ''Pico das Almas'' (1.958 m).

[[Arkivo:Instalada na Bahia uma das maiores empresas de cimento do mundo.jpg|thumb|250px|Fabrikerio di [[cemento]] en l'urbo Aratu.]]

Nun, la precipua [[ekonomio|ekonomial]] agadi dildal stato esas l'[[industrio]] (kemiala, petrokemiala, mashinifado, automobili, cemento) qua koncentresas en la [[metropolala regiono]] di Salvador e reprezentis 48.5% de la [[KLP]] deldil stato en 2004. L'[[agrokultivo]] reprezentis 10.7% de KLP, e la precipua produkturi esas [[sukrokano]], [[manioko]], [[fazeolo]], [[maizo]], [[kokoso]], [[tabako]] e [[kakao]]. Anke [[Soyosoyo]] anke divenis importanta en la westo di stato dum recenta yari. LaAnke la minado (precipue: [[oro]], [[kupro]], [[magnezo]] ed anke [[petrolo]] an la kontinento ed an la maro) ank esas importanta en kelka regioni. En l'urbo Caetité, jacanta 640 km sudweste dedi Salvador, existas l'unika mineyo di [[uranio]] dedi Brazilia.<ref>{{cite web|title= Urânio: Mineração em Caetité/BA e suas consequências|url=http://tecnicoemineracao.com.br/mineracao-de-uranio-em-caetite/|accessdate=19ma di septembro 2016|language={{pt}}}}</ref> Bahia esas la 3ma maxim granda produktero di minerali dedi Brazilia.

En Bahia jacas 3 importanta aquobarili - ''Paulo Afonso'', ''Itaparica'' e ''Sobradinho'' - qui furnisas [[elektro]] a Bahia ed ad altra stati dedi la nord-estala regiono Braziliana. En Dias d'Ávila existas termoelektrala centralo qua anke furnisas elektro a la stato.

[[Turismo]] esas importanta ekonomial agado en Salvador ed en altra urbi del litorolitorala, exemple [[Porto Seguro]], [[Ilhéus]], Una, Trancoso, ed altri. An la norda litoro deldil stato, la regiono ''Costa do Sauípe'' recente divenis importanta turistala loko. L'[[aeroportuo]] di Salvador modernigesis dum recenta yari por faciligar l'arivo di turisti nacionala e stranjera.

La maxim granda urbo deldil stato esas [[Salvador, Bahia|Salvador]], kun plu kam 2,9 milion habitanti.

Bahia havas partikulara [[kulturo]], diferanta de altra regioni di Brazilia. ''Baianas'' esas mulieri qui uzas la konocata blanka robi kun Afrikal origino, koloroza [[koliaro|koliari]], orea [[oreloringo|oreloringi]] e blanka [[turbano|turbani]] ensur elia kapi, ed ordinare vendas nutrivi, exemple la disho ''acarajé'', qua facesaskonsistas kunek fazeolo-farino e fritesas en palm-oleo, en la stradi di Salvador.

[[Religio|Religiala festi]] dedi katolika origino, exemple la Festo di Nia Siorulo de Bonfim (Portugalane: ''Nosso Senhor do Bonfim'') eventanta omnayare ye la 17ma di januaro, e la Festo di la Bona Iesu deldil Navigisti (''Bom Jesus dos Navegantes''), eventanta omnayare ye la 1ma di januaro. Ca festi atraktas multa fideli e turisti. Ank esas importanta la festo di la religio "kandombleo", qua veneracas Afrikana deino ''Yemanja''. Ol eventas omnayare ye la 2ma di februaro. [[Sinkretismo]] inter Afrikala religii e [[Katolikismo]] notesasesas remarkebla en multa aspekti dedi la populara kulturo di Bahia.

An la centrala quartero di Salvador trovesas bela exempleri pri l'[[arkitekturo]] del epoko koloniala en Brazilia, exemple konstrukturi proxim ''Pelourinho'', e kirki vicina, del epoko [[Baroko|Baroka]], exemple la kirki di Santa Franciskus de Assisi, di Nia Damo di la Konceptado dedi la Plajo (''Nossa Senhora da Conceição da Praia''), ed altriplura altra.

La [[karnavalo]] deldi urbo Salvador esas mondale famoza porpri la prizentado dida bandi o kantisti en granda [[kamiono|kamioni]], nomata ''trios elétricos'', qui havas enorma fonobuxi ed anke funcionas kom mobilamovebla platformi por muzikala spektakli. Singla ''trio elétrico'' povas plear lauta muzikaji dum multa hori, e personi proxim li povas dansar segun diversa ritmi, exemple ''axé music'', ''lambada'', [[samba]], Muziko Populara Braziliana (MPB), ede plura altrialtra.

AnkExistas existasanke aspekto "mistika" dum la [[karnavalo]] di Salvador, dum la paradi dil grupo ''Afoxé Filhos de Gandhy'', konsistanta ek viri vestizatavestizita kunper blanka kostumi, qui divulgas mesaji pri la "paco inter la homi" e pri "ne -violento". La nomo di la grupo, kreita da filii di laboristi del portuo di Salvador en 1949, homajas Indiana pacifisto [[Mohandas Karamchand Gandhi]].

[[Arkivo:Vaquejada_de_Serrinha_2009.jpg|thumb|250px|''Vaquejada'' en l'urbo Serrinha.]]

Exter Salvador, existas populara festi religioza en multa urbi (exemple, por homajar Santa Antonius, Santa Ioannes e Santa Petrus en la monati di junio) e festi kun rurala origino, exemple tale nomizita ''vaquejada'', kreita dum pasinta epoki dal bovala pastori kande li kunvenis che urbeti por festar. Un ek la maxim konocata ''vaquejada'' de Bahia eventas en l'urbo Serrinha.

''Capoeira'' esas "ludo", o plu exakte milital lukto-arto qua semblas esar danso, e developesis sekrete dal sklavi por konfrontar lia persekuteri, kande li fugis de la plantacerii. Pose, ol divenis un ek la simboli dedi Braziliana kulturo ed "exportesis" ad altra landi. Existas multa grupi qui ludas ''capoeira'' en la stradi di Salvador.

Pri [[literaturo]], multa importanta Braziliana skriptisti naskis o rezidis en Bahia, exemple la baroka poeto [[Gregório de Matos]], la poeto dil [[Romantikismo]] [[Castro Alves]], la yuristo [[Ruy Barbosa]], e la skriptisti Adonias Filho, [[Jorge Amado]] e [[João Ubaldo Ribeiro]]. Paralele, existas populala formo literaturo nomizita ''literatura de cordel'' (literale: "literaturo de(pendanta) per kordeto"), skribita en formo di versi en libreti e vendita en la ferii dedi la urbeti e vilajeti di Bahia.

Quale en tota Brazilia, [[futbalo]] esas la maxim populara sporto deldil stato. La maxim populara futbalo-esquadi deldil stato esas ''Esporte Clube Bahia'' ed ''Esporte Clube Vitoria''.