Minas Gerais: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mNula rezumo di redakto
Edisudo (diskutez | kontributadi)
mNula rezumo di redakto
Lineo 21:
== Historio ==
[[Arkivo:Crânio humano de indivíduo feminino MN 01.jpg|thumb|250px|left|Kranio di ''Luzia''.]]
La regiono ube nun jacas Minas Gerais ja habitesis da indijenaaborijena populi cirkume 11.400 til 12.000 yari ante nun. Dum la yari 1970ma, arkeologiisti trovis trovis [[kranio]] di muliero - surnomizita ''Luzia'' - qua evas de ta epoko.
 
L'exploro di la regiono dal [[Portugal]]ani komencis dum la [[16ma yarcento]]. L'unesma "veini" di [[oro]] trovesis en [[1693]], en la montoza regiono ''Sabarabuçu'', proxim la fluvii Carmo e Tripuí. Pose trovesis [[gemo|gemi]] e [[diamanto|diamanti]]. En [[1696]] fondesis la vilajo ''Nossa Senhora do Ribeirão do Carmo'' qua divenis la nuna urbo [[Mariana]] en [[1711]].
 
Por transportar ta richesirichaji, Portugalani konstruktis en [[1697]] la "rejala choseo" ([[Portugalana linguo|Portugalane]]: "estrada real") qua ligis la portui di [[Parati]] e pose di [[Rio de Janeiro (urbo)|Rio de Janeiro]] kun laal regioni di la jaceyi, en Vila Rica (nunenun [[Ouro Preto]]), Serro ed, en lua maxim nordala punto, [[Diamantina]].
 
[[Arkivo:Rugendas_-_Vila_Rica_1.jpg|thumb|left|250px|Extraktado di [[oro]] proxim Vila Rica, dum la 18ma yarcento.]]
Dum l'unesma duimo dil [[18ma yarcento]], Minas Gerais divenis la maxim importanta ekonomiala regiono di [[Brazilia]]. En [[1720]] ol separesis administrale de [[Sao Paulo (stato)|São Paulo]]. [[Afrika]]na [[sklaveso|sklavi]] adportesis por laborar en la mineyi.
 
En [[1750]] la produktado di oro komencis diminutar. L'augmento di [[imposto|imposti]] stimulis ideo pri revolto, konocata kom ''Inconfidência Mineira'', qua nesucesis. Un ek lua partopreninti, [[Joaquim José da Silva Xavier]], konocitakonocata kom [[Tiradentes]], mortigesis per [[jibeto]] ye la [[21ma di aprilo]] [[1792]]. Altra rezulto dil dekado di la minado esis ke kelka loki perdis habitanti, kontre ke altra komencis populeskarpopulizesar, exemple la nordo di Minas Gerais, la ''Zona da Mata'' este e sude dedi la nuna stato, e la regiono ''Triângulo Mineiro'', weste.
 
[[Arkivo:Inauguracaobh.jpg|thumb|250px|Inauguro di [[Belo Horizonte]], [[1897]].]]
Pos la nedependonedependantesko di [[Brazilia]] en [[1822]] la regiono divenis provinco dil imperio. Kun la [[republiko]], ol divenis stato. Lua nuna chef-urbo, [[Belo Horizonte]], inauguresis ye la [[12ma di decembro]] [[1897]].
 
[[Kafeo]] esis la precipua produkturo dil stato til 1929. L'edukado di [[bovaro]] ank esis importanta por lua richeso. São Paulo e Minas Gerais dominacis la [[politiko]] di Brazilia dum l'unesma tri yardeki dil [[20ma yarcento]]: la prezidanti di la republiko ordinare originis o mustis havar politikala suportosusteno deda ta du stati por vinkar en l'elekti. Ante l'elekti, un ek la du stati indikis lua kandidato por la prezidanteso, kontre ke en la sequanta elekto l'altra stato indikis la kandidato. To konocesis en la Portugalana kom ''Política do café com leite'', (literala tradukuro: "politiko dil kafeo kun lakto"), pro la precipua richesirichaji di la du stati.
 
Ta "politikala amikeso" ruptesis kande São Paulo decidis suportarsustenar la prezidantala kandidateso di [[Washington Luís]], lua ex-guberniestro, sen suportosusteno deda Minas Gerais, qua decidis suportarsustenar Getúlio Vargas, opozinte su. Malgre keQuankam Washington Luís vinkis en l'elekto, ilu pose revokesis per stato-stroko.
 
Minas Gerais duris influar en la politiko di Brazilia dum la tota 20ma yarcento. [[Juscelino Kubitschek]], qua guvernis Brazilia de [[1956]] til [[1961]], e [[Tancredo Neves]], qua esis chefministro di Brazilia de 1961 til [[1962]] e pose helpis la transitotransiro di Brazilia de la militaralamilitara rejimo vers la ridemokratigo dum la [[yari 1980ma]], naskis ibe e guvernis la stato.
 
Dum la [[yari 1970ma|yari 1970a]] Italiana kompanio [[FIAT]] instalis fabrikerio en la urbo [[Betim]] por produktar automobili en Brazilia. To stimulis l'instalo di altra kompanii en la stato, por fabrikar kompozanti por automobili. En [[2015]] eventis granda ekologiala dizastro en la stato, kande granda barilo por kontenar [[fango]] kun rezidui di minerali ruptis en [[Mariana]], Minas Gerais, [[Brazilia]]. Ultre l'ekologiala dizastro eventis la morti di personi: til la 16ma di novembro 17 korpi di trovesis mezeen la fango.<ref>{{cite web|url=http://g1.globo.com/minas-gerais/noticia/2015/11/veja-lista-de-desaparecidos-no-rompimento-de-barragens.html|title=Veja lista de mortos e desaparecidos no rompimento de barragem em MG |publisher=G1.com |accessdate=23ma di januaro 2016|date=16ma di decembro 2015}}</ref> Mili dide fishi mortis dum la sequanta dii en la [[fluvio Doce]], un ek la precipua fluvii deldil stato. Ye la 25ma di januaro 2019, altra fango-barilo kun minerala eskombri ruptis, lor an l'urbolurbo Brumadinho, este deldil stato, e produktis plu kam 250 morti.<ref>{{cite web|url=https://www.oeco.org.br/noticias/rompimento-da-barragem-de-brumadinho-e-a-primeira-grande-tragedia-ambiental-do-ano/|title=Retrospectiva: Rompimento da barragem de Brumadinho foi a primeira grande tragédia ambiental do ano|publisher=O Eco|accessdate=19ma di decembro 2020}}</ref>
 
== Geografio ==
[[Arkivo:MinasGerais MesoMicroMunicip.svg|thumb|left|320px|Subdividuro di Minas Gerais en municipi.]]
[[Arkivo:Alto Caparao.jpg|thumb|320px|Montoza regiono proxim Alto Caparaó, an la regiono ''Zona da Mata''.]]
Minas Gerais esas stato senlitora kun tota surfaco di {{formatnum:586522}} km², aproxime simila ad olta di Francia, cheen Europanala kontinentoEuropa. Ol esas la 4ma maxim vasta stato di Brazilia, dop [[Amazonas (Brazilia)|Amazonas]], [[Pará]] e [[Mato Grosso]].
 
[[Fluvio São Francisco]], longa de {{formatnum:3150}} km, esas la maxim extensalonga fluvio tote en Braziliana teritorio. Ol naskas en la montoza regiono ''Serra do Cipó'' e trairas Minas Gerais sudede tilsudo norde.vers Lanordo. montoMonto ''Pico da Bandeira'', jacanta an la frontiero kun la stato [[Espírito Santo]], esas la maxim alta deldil stato, havanta {{formatnum:2891.89}} metri di [[altitudo]]. Du altra importanta fluvii dil stato esas [[fluvio Doce|Doce]] e [[fluvio Jequitinhonha|Jequitinhonha]], qui debushas an la litoro di Espírito Santo. La riveriRivero Grande separas Minas Gerais de São Paulo, kontre ke la rivero Paranaíba separas Minas Gerais de [[Goiás]] e de [[Mato Grosso do Sul]]. AmbeAmbi unionaskunfluas por formacar la [[fluvio Paraná]].
 
La tri precipua [[biomo|biomi]] dil stato esas "cerrado" ([[savano]]) weste e centre, "caatinga" (vejetantaro di miaridami-arida regioni) norde, e "mata atlântica" (humida tropikala foresto) este eed en parto dil sudo, en la regiono konocata kom ''Zona da Mata''. La maxim multa regioni antee kovrita da "mata atlântica" e "cerrado" subisis multa modifikuri pro l'adopto di diversa kultivi ([[soyo]], [[kafeo]], frukti) e pro l'urbanigo.
 
== Ekonomio ==
[[Arkivo:Variante Boa Vista-Guaianã 23-09-2012 08-57-16 (8015433426).jpg|thumb|left|320px|Treno qua transportas [[fero|fer-erco]] de Minas Gerais til la portuo Tubarão, che [[Espírito Santo]].]]
[[Arkivo:Coffee Plantation.jpg|thumb|320px|Plantacerii di [[kafeo]] en São João do Manhuaçu.]]
[[Arkivo:Mineradoraminasgerais.jpg|thumb|320px|Granda mineyo proxim l'urbo Confins.]]
Minas Gerais esas granda produktero di [[lakto]] e [[karnobovo]] di -[[bovo|bovarokarno]], [[kafeo]], [[soyo]], [[sukrokano]] ed altra agrokultivala produkturi, ed anke minerali (specaleprecipue [[fero]]). Soyo ed edukado di bovaro esas koncentrata en la westo dil stato, en la regiono konocata kom ''Triângulo Mineiro''.
 
Mmineral explotado, nome fer-erco, duras esar importanta por l'ekonomio dil stato, malgre ke [[Oro|or]]-[[oro|ora extraktado]] nun ne esas tam importanta kam dum kolonial epoko. Parto ek la produktado di fer-erco transportesas per la [[ferovoyo]] Vitória-Minas til la portuo Tubarão, che [[Espírito Santo]], kontre ke altra parto transformesas en [[stalo]] en l'urbi [[Ipatinga]] e João Monlevade, an la regiono konocata kom ''Vale do Aço'' ("valo dil stalo").
 
La maxim importanta [[industrio|industriala produkturi]] dil stato esas [[stalo]], elektronikal equipuri, nutrivi, drinkaji e stofi. En Minas Gerais jacas Braziliana filialo di [[Fiat]], Italiana fabrikanto di [[automobilo|automobili]]. Altra importanta agado esas la produktado di [[komputero|komputerala programi]], nome en l'urbo Santa Rita do Sapucaí, sude deldil stato.
 
Belo Horizonte esas la precipua financala centro dil stato. Altra urbi importanta por lua regionala [[komerco]] e servadi esas [[Uberaba]] ed [[Uberlândia]] en ''Triângulo Mineiro'' (weste deldil stato), [[Juiz de Fora]] e [[Governador Valadares]] este, [[Pouso Alegre]] e [[Varginha]] sude, e [[Montes Claros]] norde.
 
=== Turismo ===
Lineo 73:
 
[[Belo Horizonte]], jacanta inter [[Brasília]], [[Sao Paulo (urbo)|Sao Paulo]] e [[Rio de Janeiro (urbo)|Rio de Janeiro]], e havanta moderna substrukturo urbala e hotelala, atraktabas tale nomizita "aferala e konvencionala turismo". Multa entraprezala ed aferala renkontri e ferii eventabas en la urbo de kelka yari til nun.
{{panoramo|Caxambu - MG - panoramio.jpg|1000px|<center>Panoramo pri l'urbo Caxambu.</center>}}
 
== Demografio ==
En [[2005]] vivishabitis en Minas Gerais 10.,5% ek omna habitantaro di Brazilia. Ol esas la 2ma maxim populoxapopuloza stato di Brazilia, dop [[Sao Paulo (stato)|Sao Paulo]].
 
{{10 maxim grand urbi