Indo-Europana linguaro: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektiguri
kelka korektiguri
Lineo 1:
{| align="right" style="width: 300px; margin: 0 0 0.5em 1.4em; clear: right; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;" border=1
! colspan="2" style="font-size:110%; color:white; background-color:green" |Indo-Europana linguaro
|-
Lineo 5:
|Globala
|-
| style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em;" |TotaloQuanto di parolanti:
|~50% de la mondala habitantaro
|-
| style="vertical-align: top; padding-left: 0.5em;" |Subdividuro:
| style="text-align: left;" | Anatolia<br/>Greka-Balkana<br/>Italo-Kelto-Germana<br/>BaltoBaltika-Slava<br/>Indo-IranaIranana<br/>TokariaTokariana
|-
! colspan="2" style="color:white; background-color:green" |Kodexi
Lineo 29:
L'ancestrala komuna linguo nominesas "prim-Indoeuropana". Existas deskonkordo pri la geografiala punto ube ol originesis (''[[Urheimat]]''), esanta la precipua propozita loki Kurgal, en [[Armenia]], la sud-esto di Ukrania, India od Iran.
 
Ica linguaro konsistas ek la sequanta grupi di lingui: Albaniana, Armeniana, Baltika, Kelta, Slava, Germana, Greka, Indo-Iranana ed Itala (qua inkluzas Latina e la Latinida lingui). Existas du altra familii, nun desaparinta: l'Anatoliana e la Tokariana. De la duesma duimo dil 18ma yarcento e dum tota la 19ma yarcento, historiala linguistiko e la novo-gramatiko probis rekoliar suficanta atesti por pruvar ke ta ensemblo di lingui apartenas ad unika familio.
 
{{specala revizo}}
La dokumenti dil Sanskrita e la Klasika Greka (la maxim anciena di l'Indo-Europana lingui ecepte la Hitita, qua loreankore ne esas dechifritadechifresis) prizentas karakteristikaladistingiva formi didil l'Indo-Europana lingui, quaqui demonstrasmontras l'existadoexisto di komuna matrala linguo. La rilati inter la Sanskrita, la Klasika Greka e la Latina kolacionabis komence la 19ma yarcento.
 
Altralatere, la gramatikisti di India elaboris sistematala klasifiko di l'elementi quaqui konstitucisantee antiquekonstitucis la Sanskrita. La studio realizita en India kompletesiskompleteskis lunkun altra sistematikasistemala e kompartaivakomparativa studio dil fonetika e gramatika sistemi didil l'Europana lingui.
 
La konkluzo di ta eforcoesforco esis la stablizadoestabliso di l'existadoexisto dildi prela "prim-Indo-Eruopana linguo", komuna matrala matro-linguo dildel studiita lingui, kreintaestablisita rikonstruktadoper rikonstrukto dil fonetikafonetikala e gramatikagramatikala traiti kequin taol devus havar. LDo l'Indo-Europana linguo esas, do, rikonstruktita linguo datidaparolita dilcirkume 3000 yari aK, japro ke en 2000 aKtrovesis trovesas diferencaladistingiva traiti inter la lingui naskitaqui eknaskis de ol ja en la yaro 2000 aK.
 
Ordinare, Indo-Europana lingui montras progresiva perdo di flexiono. La preprim-Indo-Europana esis tre flexiva linguo, kam altra klasika lingui kam la Sanskrita, l'Avestika e la Greka. Moderna lingui, ess plu analitika, exemple l'Angla, la Franca e la Persiana, uzanta komplementi kun preposicioni ed auxiliara verbi vice nominala deklinado e verbala konjugado.
 
La perdo dil flexiva elemeni esabus la rezulto di longa procedo qua kondukti al perdo di finala silabi dil paroli; tale, multe dil Indo-Europana esis plu breva kam ta dil preprim-Indo-Europana. Ultre, en altra lingui developabis nova gramatikala proceduri e havabis numeroza chanji di signifiko en ula konkreta paroli.
 
== Komuna karakteristiki ==
[[Arkivo:Indo-European branches map.png|thumb|300px|L'aproximant aktualaProxima distributado dildel branchi didil l'Indo-Europana linguaro ensegun lia patriinaciono, en Europa e Azia, nun:
{{legendo|#FFD800|[[Greka linguo|Greka]]}}
{{legendo|#7F6A00|[[Indo-Iranana lingui|Indo-IranaIranana]]}}
{{legendo|#00269F|[[Italika lingui|Italika]] (inkluzas [[Latinida linguo|Latinida]])}}
{{legendo|#FFAA00|[[Kelta lingui|Kelta]]}}
{{legendo|#CD0000|[[Germana lingui|Germana]]}}
{{legendo|#57007F|[[Armeniana linguo|Armeniana]]}}
{{legendo|#4CC200|[[BaltoBaltika-Slava lingui|BaltoBaltika-Slava]] ([[Baltika lingui|Baltika]])}}
{{legendo|#007F0E|[[BaltoBaltika-Slava lingui|BaltoBaltika-Slava]] ([[Slava lingui|Slava]])}}
{{legendo|#00D4FF|[[Albaniana linguo|Albaniana]]}}
{{legendo|#A3A3A3|Ne-Indo-Europana lingui}}
Puntizita arei montras ube [[plureso linguala]] esas ordinara.]]
[[Arkivo:Americaslanguages (orthographic projection)-2.png|thumb|300px|L'aproximant aktualaProxima distributado dildel branchi di l'Indo-Europana linguarolingui nun en Amerika:
{{legendo|#4CC200|[[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]]}}
{{legendo|#CD0000|[[AnglianaAngla linguo|AnglianaAngla]]}}
{{legendo|#FFAA00|[[Portugalana linguo|Portugalana]]}}
{{legendo|#00269F|[[FrancianaFranca linguo|FrancianaFranca]]}}
{{legendo|#FFD800|[[Nederlandana linguo|Nederlandana]]}} ]]
 
PraPrim-Indo-Europana prizentas mltamulta traiti qua disaparisdesaparis en majoritatola dilmaxim multa moderna Indo-Europana lingui. Fakte, inter l'Indo-Europana lingui trovas gramatikala tipologii qua facas ol multa diferanta inter li, ne esanta vera ke omna Indo-Europana lingui konservez nune "atro" inter li, e lua filo-genetika relato multe nun es acesibla tra profonda komparativa studio e ne pro lia superfical askpeto od lia maxim evidena gramatikala karakteristiki. To estaseventas nampro take ca lingui sequis diferantaevolucionis evoluidiferante en singla regiono ube ol parolesas. Tamen, on agnoskas kelka traiti preske universala en omna ek li:
 
* Indo-Europana lingui esas multe fuzionanta.
* Morfo-sintaxesintaxale, li esas di tipo nominativo-akuzativo.
* Gramatikala kategorio di numero markas obligate en nomi, pronomi ed en personala formi dil verbo. La majoritato di lingui nur distingas singularo e pluralo, quankam ula lingui havas anke dualo.
* La maxim multa Indo-Europana lingui havas kelka distingi segun gramatikala genero, quankam kelka lingui, exemple l'Angla, restriktas ta distingo al personala pronomi ed en altra lingui, exemple l'Armeniana, gramatikala genero distingi disaparispri genero desaparis komplete.
 
== Gramatikala numero ==
La Sanskrita, la Latina e la Klasikaklasika Greka distingis tri gramatikala generi: maskulinamaskula, femenina e neutra. Quankam multa Indo-Europana lingui plu moderna perdabis ula di ta generi; en Latinida lingui, moderna Kelta lingui e Baltika lingui, neutra genero asimilis al maskulinomaskula o femeninofemina. En la Nederlandana e la Skandinava lingui, la femenina disaparisdesaparis, mantenanta oposado inter maskulinomaskula e neutroneutra. En l'AnglianaAngla, la distingo di genero nun existas en la pronomi didel triesma persono di singularosingulara, quankam en l'ancienanciena AnglianaAngla genero anke existis en demonstrativi ed en l'artiklo. Ula moderna lingui, kam l'Armeniana, perdis komplete genero-distingo tanta en la nomi kamquanta en la pronomi. En multa moderna IraniaIranana linguis existas nun du generi: en moderna Persiano, nun existas distingo inter humana e ne-humana genero ed en Pashto inter maskulinomaskula e femeninofemina. Anke multa lingui di India perdis unu dil tri generi existanta en Sanskrito, Hindi e Urdu distingas inter maskulinomaskula e femeninofemina, e perdis la neutra formo. En la Bengalana, la distingo di genero ne existas o morfologie ne esas produktiva, quankam existas resti en lexiko.
 
La numero di generi en preprim-Indo-Europana ne esas konocata, nam Anatolia lingui distingas inter animata e ne-animata generi en adjektivo. Rodríguez Adrados proposabis ke ta distingo esas la maxim anciena e ke due aparis en l'altra branchi anke la femenina genero.
 
=== Gramatikala kazi ===
La maxim anciena Indo-Europana lingui di omna branchi dil familio esas flexiva lingui kun sistemo di 5 a 8 morfologiala kazi. La numero de kazi dil preprim-Indo-Europana esas diskutita nam ne esas klara ke la maxim sistemo di kazi kun nominativo, vokativo, akuzativo, genitivo, dativo, ablativo, lokativo ed instrumentala ke on trovas en Sanskrito esas la maxim anciena rekonstruebla etapo dil linguo. Fakte, ul autori argumentas ke existas resti di pre-praprim-Indo-Europana ne-flexiva antea al preprim-Indo-Europana komuna.
 
Multa moderna Indo-Europana lingui, quankam, perdabis granda parto dil kazo-sistemo e konjugacio qua karakterigis la maxim anciena Indo-Europana lingui. Do, inter Latinida lingui, idi di Latino, nun la Rumaniana konservas reducita sistemo di kazi. Germana lingui anke reduktisdiminutis la numeronombro di kazi kun distintivadistingiva formi, desaparanta komplete en l'Angliana la marki di kazo dil sustantivo. Indo-Iraniana lingui anke havis redukto dil kazi ed la hindi e l'urdu havas tri kazi: nominativo, vokativo ed oblikuo o prepozicionalo. Simila situeso existas en multa iranianaIranana lingui, kam laexemple Pashto, en Afganistan. Moderna Greka reduktisdiminutis lua numeronombro di kazi respekte a l'anciena Greka e kun la Slavi lingui e la Lituaniana esas grupo di Indo-Europana lingui kun la maxim numeronombro di kazi.
 
=== Verbala konjugado ===
Verbala konjugado del maxim parto dil branchi di l'Indo-Europana havis plu chanji kam la sistemo di nominala flexiono. Pro to, la rikonstruktado basis plu en dezinenci ed morfologiala marki, quale en la kategorii prizentita.
 
Ante la deskovrado di l'Anatolia lingui e lua rilato kon l'Indo-Europana lingui, la verbala sistemo rikonstruktita por la preprim-Indo-Europana basis amplie en la Greka e la Sanskrita. Ta sistemo esis tale:
* Quatro modi: Indikativo, subjuntivo, imperativo ed infinitivo.
* Du voci: Aktiva e pasiva.
Lineo 97:
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
|- style="background:#efefef; "
! !! [[PraPrim-Indo-Europana|PraPrim-IE]]
! [[Pra-GermanikoPrim Germana|<small> pre-</br>GERMANIKO</small>]]
! [[Latina linguo|Latino]]
! [[Pra-keltikoPrim kelta|<small> pre-</br>KELTA</small>]]
! [[Anciena EklesialaEkleziala SlavoSlava linguo|Anciena</br> SlavoSlava]]
! [[Indo-IranianaIranana lingui|<small>PRAPRIM-</br>INDO-IRANIAIRANANA</small>]]
! [[Anataoliana lingui|<small>PRAPRIM-</br>ANATOLIA</small>]]
! [[Greka lingui|<small>PRAPRIM-</br>Greka</small>]]
! [[Tokaria lingui|<small>PRAPRIM-</br>TOKARIATOKARIANA</small>]]
|- align=center
| 1 || *oynos || *ainaz || ūnus || *oinos || jedĭnŭ || *aiwas || *ānt || *hemei- || *şes
Lineo 168:
== Referi ==
=== En l'Angla ===
* Robert S. P. Beekes: Comparative Indo-European Linguistics. An Introduction. Benjamins, Amsterdam 1995, {{ISBN| 1-55619-505-2}}
* John V. Day, Indo-European origins. The anthropological evidence. The Institute for the Study of Man, Washington DC 2001, {{ISBN| 0-941694-75-5}}
* [[Marija Gimbutas]]: The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe. Selected Articles from 1952 to 1993. Institute for the Study of Man, Washington 1997, {{ISBN| 0-941694-56-9}}
* James P. Mallory, In Search of the Indo-Europeans. Language, Archaeology and Myth. Thames & Hudson, London 1991, {{ISBN| 0-500-27616-1}}
* James P. Mallory, D. Q. Adams (Hrsg.): Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn, London 1997, {{ISBN| 1-884964-98-2}}
* Colin Renfrew, Archaeology and Language. The Puzzle of Indo-European Origins, University Press, Cambridge 1995, {{ISBN| 0-521-38675-6}}
 
=== En la Franciana ===
Lineo 180:
* Roland Breton, ''Atlas des langues du monde'', Éditions Autrement, Collection Atlas/Monde, Paris, 2003
* [[Xavier Delamarre]], ''Le vocabulaire indo-européen, Lexique étymologique thématique'', Librairie d'Amérique et d'Orient, Jean Maisonneuve, 1984
* [[Jean Haudry]], ''L'Indo-européen'', Paris, [[Presses universitaires de France|PUF]], « Que sais-je ? », 1979 ; rééd. 1984 ; 1994. {{ISBN| 2-13-036163-3}}
* [[André Martinet]], ''Des steppes aux océans'', Paris, Payot, [[1986]].
* Georges-Jean Pinault, La langue poétique indo-européenne - actes du colloque de travail de la Société des Études Indo-Européennes, Leuven, Peeters , 2006 , {{ISBN| 90-429-1781-4}}.
 
=== En la Germana ===
* Michael Meier-Brügger, Hans Krahe: Indogermanische Sprachwissenschaft. Walter de Gruyter, Berlin 2002 (8. Aufl.), {{ISBN| 3-11-017243-7}}
* Warren Cowgill: Indogermanische Grammatik. Bd I: Einleitung; Bd II: Lautlehre. Begr. v. Jerzy Kuryłowicz, hrsg. v. Manfred Mayrhofer. Indogermanische Bibliothek, Reihe 1, Lehr- und Handbücher. Winter, Heidelberg 1986.
* Linus Brunner: "Die gemeinsamen Wurzeln des semitischen und indogermanischen Wortschatzes - Versuch einer Etymologie". Francke, Bern, München, 1969.
* Luigi Luca Cavalli-Sforza, Gene, Völker und Sprachen. Die biologischen Grundlagen unserer Zivilisation. dtv, München 2001, {{ISBN| 3-423-33061-9}}
* [http://home.arcor.de/urdeutsche/ Marcelo Jolkesky: ''Uralisches Substrat im Deutsch - oder gibt es eigentlich die indo-uralische Sprachfamilie?'' UFSC 2004.]
* Colin Renfrew, Die Indoeuropäer - aus archäologischer Sicht. in: Spektrum der Wissenschaft. Dossier. Die Evolution der Sprachen. Spektrumverlag, Heidelberg 2000,1, S. 40-48. {{ISSN| 0947-7934}}
* Reinhard Schmoeckel, Die Indoeuropäer. Bastei Lübbe, Bergisch Gladbach, 1999, {{ISBN| 3-404-64162-0}}
* Elmar Seebold, "Versuch über die Herkunft der indogermanischen Verbalendungssysteme", dans Zeitschrift für vgl. Sprachforschung 85-2:185-210.
* Oswald Szemerényi, Einführung in die vergleichende Sprachwissenschaft. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1990 (4. Aufl.), {{ISBN| 3-534-04216-6}}.
* Eva Tichy: Indogermanistisches Grundwissen. Hempen, Bremen 2000, {{ISBN| 3-934106-14-5}}.
 
== Extera ligili ==
Lineo 200:
* [http://www.utexas.edu/cola/depts/lrc/iedocctr/ie.html Pagini di l'Indo-Europana Dokumentada Centro di l'Universitato di Texas (Usa)]
* [http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90017 generala linguo-familia lingvofamilia deskripto dil reteyo "Ethnologue"]
* [http://www.psych.auckland.ac.nz/psych/research/Evolution/Gray&Atkinson2003.pdf Texto dal linguisti Griza e Atkinson yepublikigita en 2003, pri la hipotezahipotezala preprim-Indo-Europana linguo (Auckland, Nova-Zelando)]
 
{{Indo-Europana linguaro}}