Slovenia: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Valodnieks (diskutez | kontributadi)
m Janez Janša esas itere chefo di la guvernio depos la 13esma di marto 2020
kelka korektigi/aktualigi e plusa texto
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Slovenia
| Lokala_nomo = Republika Slovenija
| Flago = Flag of Slovenia.svg
| Blazono = Coat of Arms of Slovenia.svg
| Imajo_mapo = EU location SLO.png
| Chefurbo = [[Ljubljana]]
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:265881}} ([[2005]])
| Precipua_urbo = [[Ljubljana]]
| Oficala_lingui = = [[Sloveniana linguo|Sloveniana]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo dipri prezidanti di Slovenia
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Borut Pahor]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo dipri chefministri di Slovenia
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
| chefo_guverno = [[Janez Janša]]
| Surfaco = {{formatnum:20273}}
| Rango_surfaco = 153
| Surfaco_aquo = 0,6
| Habitanti = {{formatnum:20489512094060}}<ref>[http{{cite web|url=https://www.stat.si/engStatWeb/novica_prikazi.aspx?iden/News/Index/8636|title=3705Population|publisher=Statistical PopuloOffice diof Sloveniathe yeRepublic 1of Slovenia|accessdate=4ma di oktobromayo 2010]2020}}</ref>
| Rango_habitanti = 145
| Yaro = 20102019
| Denseso di habitantaro = 101102
| Reto_kodexo = .si
| Nomo_himno = ''Zdravljica''
| Pekunio = [[Euro]]
| Religii = [[katolikismo]] 57,8%
}}
'''Slovenia''' esas mikra-stato jacante en sudal [[Europa]]. LuaOl vicinahavas landikom esasvicini [[Austria]] norde, [[Hungaria]] nord-este, [[Kroatia]] este e sude, ed [[Italia]] weste. Ol havas nur 47 km di litoro.
 
'''Bazala fakti pri Slovenia.'''
Linio 34 ⟶ 33:
[[Arkivo:Ad Pirum Slovenia.JPG|thumb|250px|left|Restaji di murego Romana en Podkraj.]]
{{PA|Historio di Slovenia}}
Dum lua historio, la teritorio di Slovenia apartenis a diferanta stati. Dum l'epoko di [[Romana imperio]], ol dividesis inter la provinci ''Pannonia'' e ''Noricum'' e la regiono ''Venetia et Histria'' (regiono X de Romana Italia).
 
Dum la [[14ma yarcento]], Slovenia esis parto del [[imperio Habsburgo]], ed inter [[1815]] e [[1866]] del [[Austrian imperio]]. Sloveni lore habitis la regioni Kranjska, Goriška en Gradiščanska e parti dide [[Istria]]. Kelka Sloveni anke habitis l'[[Otoman imperio]].
 
De la komenco dil [[18ma yarcento]] til la komenco dil [[19ma yarcento]] Slovenia vivis pacoza, kun pasabla ekonomiala kresko. L'urbo [[Trieste]] deklaresis libera portuo en [[1718]], e to stimulis la kresko dil ekonomio di la regiono. En [[1848]], la nacionalista movado nomizita ''Zedinjena Slovenija'' aparis en la regiono.
 
Pro manko di ekonomial oportunaji, de [[1880]] til [[1910]] cirkume {{formatnum:300000}} Sloveni (1/6 de lalora habitantaro) ekmigris vers altra landi, notenome [[Usa]], ma anke vers [[Arjentinia]]. Kande l'[[unesma mondomilito]] komencis, Sloveniana teritoro esis la fronto di kombato inter [[Italia]]ni ed [[Austria-Hungaria|Austri-Hungari]].
 
Kande la milito finis, Slovenia unionesis kun [[Serbia]] e [[Montenegro]] por formacar la [[Rejio di Serbi, Kroati e Sloveni]], pose rinomizita [[Yugoslavia]], malgre l'opozo de 70% ek la Slovena parlamentani. Tamen, Sloveni mantenis kelka kulturala autonomeso en la rejio, e pose en la republiko di Yugoslavia. Kontree, Sloveni en [[Italia]], [[Austria]] e [[Hungaria]] koaktesis por aceptar asimileso, e kelkafoye subisis violentoza persekuti.
 
[[Arkivo:Bundesarchiv_Bild_121-0721,_Marburg-Drau,_Adolf_Hitler.jpg|thumb|left|250px|[[Adolf Hitler]] vizitas [[Maribor]], en aprilo [[1941]].]]
Dum la [[duesma mondomilito]], Slovenia invadesis e dividesis komplete da [[Nacional-socialista Germania]], [[Italia]] e [[Hungaria]]. An la centro di Slovenia, lor okupita dal Italiani, kreesis la Nacionala Fronto pri Libereso, qua formacis grupi di partizani por kombatar kontre nacional-socialisti. To kreis la strukturo por futura Slovena stato en YugoslavanaYugoslaviana federuro. Kande la milito finis, Yugoslavia divenis [[komunismo|komunista]] stato, e Slovenia divenis un ek la republiki de la [[Republiko Socialista Federala di Yugoslavia]].
 
Slovenia deklaris nedependonedependanteskis ye la [[25ma di junio]] [[1991]] e, pos 10-dia milito kontre centrala guverno di [[Yugoslavia]], eventis armistico. Lasta [[Yugoslavia]]na trupi foriris la lando en oktobro 1991. Em decembro sam yaro Slovenia adoptis lua [[konstituco]].
 
[[Europana Uniono]] agnoskis Slovena nedependo en [[1992]], e la lando divenis membro dil [[Unionita Nacioni]] en mayo sam yaro. Ye la [[1ma di mayo]] [[2004]] Slovenia divenis membro del [[Europana Uniono]], ed ye la 1ma di januaro [[2007]] ol adoptis l'Euro kom monetaro. Ye la [[21ma di julio]] [[2010]] ol divenis membro dil [[OKED]].<ref>{{cite web |url=http://www.oecd.org/slovenia/sloveniasaccessiontotheoecd.htm |publisher=Organizuro por Kunlaboro ed Ekonomiala Developo - OKED |title=Slovenia's accession to the OECD |date=21ma di julio 2010 |accessdate=22ma di julio 2016 }}</ref>
 
== Politiko ==
[[Arkivo:Presidential_Palace._Ljubljana.jpg|thumb|250px280px|Prezidantala palaco en [[Ljubljana]].]]
[[Arkivo:Peta Vseslovenska ljudska vstaja 20130427 1742.jpg|thumb|280px|left|Edifico dil parlamento di Slovenia (sinistre).]]
Slovenia esas parlamentala [[republiko]]. La prezidanto esas [[chefo di stato]] di la lando ed elektesas dal populo por 5-yara periodo, e povas rielektesar unfoye por la sequanta periodo. La [[chefministro]] esas la [[chefo di guvernerio]], selektita dal prezidanto ed elektita dal parlamento.
 
Slovenia esas parlamentalaLa [[republikoparlamento]]. La(''Državni prezidantoZbor'', esasNacional [[chefoAsemblo) dihavas stato]]unika chambro kun 90 membri, di laqui lando ed88 elektesas dal populo por 54-yara periodo. Lasegun [[chefministro]]proporcionala esasvotado la(uzanta [[chefo di guvernerio]]D'Hondt-formulo), selektitae dal2 prezidantomembri edelektesas elektitada daletniala parlamentominoritati.
 
[[Judiciala povo]] konsistas ek judiciisti qui elektesas da la Nacional AsemblajoAsemblo. Existas korti specaligita segun temi. La Konstitucala korto konsistas ek 9 judiciisti qui verifikas lase konformesoula di la legilego aprobita arespektas la konstitucodetermini di lakonstitucala landotexto.
La [[parlamento]] (''Državni Zbor'', Nacional Asemblajo) havas 90 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo, segun proporcionala votado.
 
Sloveniana [[konstituco]] adoptesis ye la [[23ma di decembro]] [[1991]] e til nun ol subisisemendesis 7 emendifoyi.
[[Judiciala povo]] konsistas ek judiciisti qui elektesas da la Nacional Asemblajo. Existas korti specaligita segun temi. La Konstitucala korto konsistas ek 9 judiciisti qui verifikas la konformeso di la legi aprobita a la konstituco di la lando.
 
Sloveniana [[konstituco]] adoptesis ye la [[23ma di decembro]] [[1991]] e til nun ol subisis 7 emendi.
 
== Geografio ==
[[Arkivo:General_map_of_slovenia.svg|thumb|250px|Topografiala mapo di Slovenia.]]
[[Arkivo:Triglav.jpg|thumb|left|250px|Monto Triglav, la maxim alta monto di Slovenia.]]
Slovenia havas quar geografiala regioni: [[Alpi]], Dinarik Alpi, Panoniana baseno e [[Mediteraneo]]. Cirkume la duimo de lua teritorio ({{formatnum:10124}} km²) kovresas perda [[foresto|foresti]].
 
La mezvalora [[altitudo]] di Slovenia esas 557 metri. La maxim alta monto di la lando esas Triglav, kun {{formatnum:2864}} metri di [[altitudo]]. Malgre jacar proxim Mediteraneo, 81% de lua teritorio e riveri apartenas a la baseno di [[Nigra maro]], e nur 19% apartenas a la baseno di [[Adriatiko]].
 
Lua [[klimato]] esas temperema, kun granda influo del altitudo proxim l'Alpi ed en la valo di Soča (anciena Isonzo), e dedel Mediteraneo proxim la litoro. La mezavalora yarala [[pluvozesopluvo-quanto]] varias de 3.500 mm weste de la lando til 800 mm en [[Prekmurje]]. FrequeOfte [[nivo|nivas]] dum la vintri. La maxim intensa nivego en Ljubljana eventis en 1952: 146 cm.
 
== Ekonomio ==
{{PA|Ekonomio di Slovenia}}
Preske 2/3 de lua laboro-povo verkas en la sektoro di servadi, e cirkume 1/3 verkas en la [[industrio]] e la konstrukturo. Slovenia havas edukita laboro-povo, bona substrukturo, e jacas proxim importanta komercala voyi. Ol havas la maxim alta [[TNP]] per persono inter la landi qui enirismembreskis [[EUEuropana Uniono]] pos 2004.
 
Slovenia adoptis l'[[Euro]] kom monetaro ye la [[1ma di januaro]] [[2007]]. LaYe la sama yaro, lua ekonomio kreskeskreskis preske 7%, stimulita perdal kresko dil extera debo. Kande eventis l'Europana krizo de 2007 til 2010, ol afektis forte la lando. En 2009 l'ekonomio diminutis 8%.
 
== Demografio ==
[[Arkivo:Dancing_in_the_Square_-_Ljubljana_(15617215922).jpg|thumb|left|250px|Pueri dansas en placo di Ljubljana.]]
[[Arkivo:Ljubljana from the Castle.JPG|thumb|250px|[[Ljubljana]], chef-urbo e maxim grand urbo di Slovenia.]]
PluaPlu kam 83% de la habitantaro esas Sloveni, e 8,9% ne deklaris lua raso, segun la [[demografiala kontado]] di 2002. En [[2007]] la mezavalora viv-esperajo esis 74,6 yari por viri e 81,8 yari por mulieri.<ref>[http://www.stat.si/eng/novica_prikazi.aspx?id=2397 ''Complete life table for the population of Slovenia, 2007''] Statistical Office of the Republic of Slovenia, 2009</ref> Cirkume 12.4% de la habitantanti naskis exterlande, segun statistiki de 2008<ref>[http://www.rtvslo.si/slovenija/vsak-osmi-prebivalec-slovenije-priseljenec/246585 ''Vsak osmi prebivalec Slovenije priseljenec :: Prvi interaktivni multimedijski portal, MMC RTV Slovenija'']</ref>
 
Segun la demografiala kontado di 2002, 57.8% de la habitantaro esas [[katolikismo|katolika]]. Altra religii esas [[Islamo]] (2.4%, precipue pro l'enmigro di [[Bosnia e Herzegovina|Bosni]]), e [[Ortodoxa kristanismo|Ortodoxa kristani]] (2.2%). Evangeliala ed altri kristani esis 1.6%. Cirkume 10% deklaris esar [[ateismo|ateisti]].
 
La maxim grand urbo esas [[Ljubljana]], la chef-urbo di la lando. Altra du importanta urbi esas [[Maribor]] e [[Kranj]].
 
== Kulturo ==
[[Arkivo:AntonijevRov-Idrija.jpg|thumb|250px|L'eniro di la mineyo di Idrija.]]
Slovenia havas difuzita e variita arkitekturala heredo, qua inkluzas 2.500 kirki, 1.000 kasteli, ruini, kasteleti e farmo-domi. Tri historiala loki konsideresasdeklaresis "patrimonio dildi la homaro" segun l'[[UNESKO]]: la kaverni e la naturala peizajo di Škocjan, la mineyo di [[merkurio]] en Idrija (del yaro 1490), e la prehistoriala domi konstruktita super palisi proxim [[Ljubljana]]. Notora exemplo pri mezepokala e baroka arkitekturo esas la kirko e la kastelo konstruktita che l'insulo Blejski.
 
[[Arkivo:Ivan_Grohar_-_Sejalec.jpg|thumb|left|250px|''La semanto'', pikturo [[Impresionismo|Impresionista]] da [[Ivan Grohar]].]]
Linio 95 ⟶ 94:
Pri [[literaturo]], l'unesma libro skribita en [[Sloveniana linguo]] esis ''Abecedarium'', imprimita en [[1550]]. Yen kelka importanta skriptisti en Sloveniana: poeti [[France Prešeren]], [[Oton Župančič]], [[Edvard Kocbek]], e [[Aleš Šteger]], e la skriptisti di prozo [[Ivan Cankar]], [[Vladimir Bartol]], [[Alojz Rebula]], [[Drago Jančar]].
 
Pri [[muziko]], la lando havis importanta kompozisti, exemple [[Jacobus Gallus]], [[Janez Krstnik Dolar]], [[Giuseppe Tartini]] (naskinta en [[Istria]]) ed dum la [[20ma yarcento]], [[Bojan Adamič]]. Exemple pri moderna muziko esas [[pop-muziko|pop-]] e [[rock]]-bandi ed artisti Laibach, [[Big Foot Mama]], [[Dan D]], [[Adi Smolar]], [[Vlado Kreslin]] e la bando di ''gothic metal'' [[Naio Ssaion]].
 
=== Sporto ===
Multa Sloveniani praktikas sporti reguloze, e diversa sporti praktikesas profesionale en la lando. Kelkafoye, Sloveniana sportisti sucesis kelkafoyeen internaciona konkursi pri [[handbalo]]*, [[basketbalo]], [[volebalo]], [[futbalo]], [[glacio-hokeo]]*, [[remado]], [[natado]], [[teniso]], [[boxo]] ed [[atletismo]]. [[Kavalk-arto]] e [[gimnastiko]] ank esis populara sporti ante la Duesmaduesma mondomilito. [[Leon Štukelj]] konkursis por [[Yugoslavia]] e ganis du ora-medalii pri [[gimnastiko]] dum l'[[Olimpiala Ludi en Paris, 1924]], bronza dum l'[[Olimpiala Ludi en Antwerpen, 1928]], ed arjenta dum l'[[Olimpiala Ludi en Berlin, 1936]]. Pos 1992, Sloveniana sportisti ganis 22 Olimpiala medalii, di qui 3 ora, e 19 Paralimpiala medalii, di qui 3 ora.
 
== Referi ==