Bern: Diferi inter la revizi

|nomo = Bern

|Blazono = Berne-coat of arms.svg

|Flago = =

|Mapo = Sz-map.png

|Imajo = City of Berne.jpg

|TextodilImajo = Kelk imaji pri Bern.

|Shablono_lando = {{SWICHE}}

|Latitudo = 46º°57' N

|Longitudo = 07º°27' E

|Altitudo = 542

|Surfaco = 51,6

|Denseso di habitantaro= 2.7612600

|Yaro = 20172018

|Urbestro = AlexanderAlec von TschäppätGraffenried

|Horala_zono = +1<br><small>(UTC+2 dum somero)

|Reto = http://www.bern.ch

'''Bern''' esas [[chef-urbi|chef-urbo]] di [[Suisia]]. Segun statistiki de 20172018, ol havis {{formatnum:142479133791}} habitanti<ref name=Stat2018_BE/>. Lua tota surfaco esas 51,6 km². Lua [[metropolala regiono]] havis {{formatnum:660000}} habitanti en 2000. La linguo oficala dil kantono Bern esas la [[Germana linguo|Germana]].

En 1983 lua historiala centro (Germane: ''Innere Stadt'') deklaresis Mondala Patrimonio dil Homaro dal [[UNESKO]]. En 2010, l'urbo konsideresisjudikesis kom un ek la dek urbi del mondo kun maxim bona vivo-qualeso.<ref>{{cite web|title='&#39;Quality of Living global city rankings&nbsp;– Mercer survey'&#39; |publisher=Mercer.com |accessdate=26ma di oktobro 2012 |url=https://web.archive.org/web/20140502132638/http://www.mercer.com/referencecontent.htm?idContent=1173105#Top_50_cities:_Quality_of_living |title='&#39;Quality of Living global city rankings&nbsp;– Mercer survey'&#39; }}</ref> Bern gastigas [[universitato]] qua portas lua nomo, fondita en 1834 e la 3ma maxim granda universitato de Suisia. Segun statistiki, 39,2% ek la habitantaro dil urbo kompletigis ula universitato o fakultato.

Segun legendo, lor komto Berthold la 5ma povis konceptar la nomo dil urbo quankande il jus fondis, e trovis urso dum chasado. Do ilu decidis pri 'Urs-urbo' (''Bär'' signifikas 'urso' en la [[Germana linguo|Germana]]).

L'unesma evidentaji pri homala kolonieti an la valo dil rivero Aaare evas de [[Neolitiko]]. Tamen, l'unesma kolonieto konocata kreesis en ''Engehalbinsel'', norde de la nuna urbo. La kolonieto ''La Tène'' kreesis inter 300 aK e 200 aK, e fortifikesis dum la 2ma yarcento aK. Dum la [[Romana imperio|Romana epoko]], mikra kolonieto Galo-Romana (''vicus'') rifondesis an la sama loko.

Segun historiografio de la 14ma yarcento, l'urbo fondesis en 1191 dalda la familio Zähringer. En 1353 ol unionis kun altra 7 kantoni por formacar la Suisa Kunfederuro Suisa, qua duris de 1553 til 1481. Bern invadis e konquestis la kantono Aargau en 1415, e la kantono Vaud en 1536 ed altra mikra teritorii en 1536. Do, ol divenis la maxim granda urbo-stato norde dedel [[Alpi]]. Dum la [[18ma yarcento]], ol inkluzis granda parto de la nuna kantono Bern e la kantono Vaud.

L'urbo kreskisexpansis vers westoadweste, anen la limitolimiti dildi la peninsulo kreatakreita dal rivero Aaare. La turmo ''Zytglogge'' esis la limito dil urbo de 1191 til 1256, kande la turmo ''Käfigturm'' divenis lua nova limito, til 1345. Pose konstruktesis la turmo ''Christoffelturm'', qua esis la limito dil urbo til 1622. Dum la [[Milito di Triadek Yari]] duDu nova fortifikuri konstruktesis por protekar la urbo dum la [[Milito di Triadek Yari]].

Bern invadesis da Franca trupi en 1798, dum la [[Revolucionala Militi di Francia]], kande ol perdis parto ek lua teritorii. Ol riprenis kontrolo dil alta regiono ''Oberland'' en 1802 e, pos la [[Kongreso di Wien (1814)|Kongreso di Wien]], ol donesis larecevis kontrolo dedi la Franca-parolanta regiono ''Jura''. Til 1979, kande la kantono Jura kreesis, la kantono Bern esis la maxim extensa de Suisia. Tamen, parto del anciena ''Jura'' (cirkume 540 km²) restas kontrolita dal kantono Bern, e formacas un ek lua 10 administrala regioni.

Bern dvenis chef-urbo di la nuna federuro [[Suisia|Suisa]] en [[1848]]. Dum l'[[unesma mondomilito]] Suisia restis neutra, e kelka kongresi del Unesma Internacionalo e de la Duesma Internacionalo eventis che l'urbo. En 1914, l'urbo gastigis la Nacionala Expozo Suisa, qua lor recevis 3,2 milion viziteri, malgre l'eventi del unesma mondomilito en vicina landi.

Dum la yari 1960ma kulturalaKulturala eventi florifis en la urbo dum la yari 1960ma. En mikra teatri, la teatraji de nuntempala skriptisti montresis. En 1971 inauguresis laLa kulturala centro por la yunaro ''Gaskessel'' inauguresis en 1971. Dum la komenco dil yari 1980ma eventis revolti, kelkafoye violentoza, di la yunaro en multa loki dil urbo. Dum la fino di la yardeko kreskis la konsumo di drogi, plu videbla en la parko ''Kleine Schanze''.

La habitantaro di Bern kreskis de cirkume 5.000 personi dum la 15ma yarcento til cirkume 12.000 personi en 1800, 60.000 personi en 1900, e plua kam 100 mil personi dum la yari 1920ma. Dum la yari 1960ma ol atingis 165.000 habitanti, e pos ta epoko ol diminutis, til cirkume 130.000 personi en 2000. En 20172018, la kalkulita habitantaro esis {{formatnum:142349133833}} personi, di qui {{formatnum:100000}} esis Suisi, e {{formatnum:42939}}34% esis stranjeri.

Bern jacas enan la samnoma platajo, weste de la geografiala centro di [[Suisia]]. Komence ol konstruktesis ensur kolinoza [[peninsulo]] cirkondata dal rivero Aare, ma kreskis trans l'originala limiti del urbo. Multa ponti konstruktesis por permisar lua expanso.

La meteorologiala staciono maxim proxima jacas en l'urbo Zollikofen, distanta cirkume 5 km de la centro di Bern. La klimato dil urbo esas temperema oceanala (''Cfb'' segun la [[klimatala klasifikuro dida Köppen]]). La mezavalora [[temperaturo]] en januaro ([[vintro]]) esas -0,4°C, dumkontre ke la temperaturo en julio ([[somero]]) esas 18,3°C. La maxim varma temperaturo enrejistrita dum recenta yari esis 37°C en 2003. Mezavalore, temperaturiTemperaturi super 25°C enrejistresas mezavalore dum 40 dii, omnayare.