Latvia: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi +imaji
Valodnieks (diskutez | kontributadi)
Nula rezumo di redakto
Lineo 12:
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Latvia
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[RaimondsEgils VējonisLevits]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefministri di Latvia
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
| chefo_guverno = [[LaimdotaArturs StraujumaKrišjānis Kariņš]]
| Surfaco = {{formatnum:64589}}
| Rango_surfaco = 124
| Surfaco_aquo = 1,57
| LojantiHabitanti = {{formatnum:2067887}}<ref name=pop/>
| Rango_lojantiRango_habitanti = 143
| Yaro = 2011
| Lojanto-densesoDenseso di habitantaro = 32.01
| Reto_kodo = .lv
| Nomo_himno = ''Dievs, svētī Latviju!''
Lineo 28:
| Religii = [[kristanismo]] (67%)
}}
'''Latvia''' esas lando en nord-estestal [[Europa]] inter [[Rusia]], [[Bielorusia]], [[Lituania]] ed [[Estonia]]. En estoEste jacas [[Baltika Maro]].
 
'''Bazala fakti pri Latvia.'''
=== Historio ===
{{PA|Historio di Latvia}}
Homi komencis habitar la regiono di nuna Latvia cirkum 9,000 yari ante Kristo. Dum la [[mez-epokoMezepoko]] la voyo inter [[Skandinavia]] e [[Bizancana imperio]] krucumistrairis la regiono, qua anke konocesis por la nomo [[Livonia]]. Latviana [[sucino]] ja konocesis centi di yari ante, da [[Roman imperio|Romani]] e [[Antiqua Grekia|Greki]].
 
[[Arkivo:Teutonic_Order_1260.png|thumb|left|280px|Stato dil [[Ordeno di Germana Kavalieri]] en [[1260]].]]
Dum la [[13ma yarcento]] la regiono restis sub dominaco dil [[Ordeno di Germana Kavalieri]]. Li fondis [[Riga]] la yaro [[1201]]. En [[1282]] l'urbi [[Riga]], Cēsis, Limbaži, Koknese e Valmiera divenis membri de [[Hansa-uniono]]. Riga establisis forta komercala relati kun altra regioni de [[Baltiko]].
 
Dum la [[16ma yarcento]] [[Luteranismo]], expansis tra la regiono. En [[1561]] pos la [[Livonia milito di Livonia]] la regiono la regiono submisisesis susubmisita a la [[Granda Dukio di Lituania]], pose parto di [[Polonia-Lituania]]. Pos militi inter Polonia e Suedia ([[1600]] til [[1629]]) [[Suedia]] okupis [[Riga]] ed altra teritorii en [[1621]] e altra teritorii. En [[1629]] nur la sudwestala parto de la dukio di Livonia restis sub la domeno di Polonia-Lituania, e [[katolikismo]] divenis la precipua religio en ta areo. SuedianaSueda dominacajo lastisduris til [[1721]].
 
[[RusianRusa imperio]] okupis Latvia dum la [[18ma yarcento]]. Rusi probis remplasigar [[Latviana linguo]] daper la [[RusianaRusa linguo|Rusa]] dum la fino di la [[19ma yarcento]], ma populala nekontento explozis dum [[RusianaRusa Revoluciono di 1905]] qua recevis [[Nacionalismo|nacionalista]] karaktero en Baltika stati.
 
[[Arkivo:Latvia stamp K.Ulmanis 2001 15l.jpg|thumb|left|130px180px|[[Kārlis Ulmanis]], unesma chefo di guvernerio di Latvia.]]
L'[[Unesmaunesma mondomilito]] devastis la regiono di nuna Latvia. Demandi por auto-determinado komence esis movado por autonomio, ma kun [[RusianaRusa Revoluciono]] la [[kontrato di Brest-Litovsk]] e la fino dil milito ye la [[11 di novembro]] [[1918]] eventis un vakuomanko di povo, e Latvia deklaris lua nedependo ye la [[1818ma di novembro]] [[1918]]. [[Kārlis Ulmanis]] divenis lua unesma chefo di guvernerio. Lando adoptis lua unesma [[konstituco]] en februaro [[1922]], ma ye la [[1515ma di mayo]] [[1934]] Ulmanis establisis [[diktatoreso]] qua lastisduris til [[1940]].
 
EnYe la [[55ma di oktobro]] [[1939]] [[Sovietia]] forcis Latvia aceptar pakto pri "mutuala sokurso" qua permisis Sovietia pozar 25,.000 til 30,.000 soldati en Latviana teritorio.<ref>{{cite web|url=http://books.google.com/books?id=IPv1gjLhtZ4C&printsec=frontcover |title=Latvia in World War II |author=Lumans, Valdis O.|editor =Fordham University Press|pages=79|year=2006}}</ref> Pos simulachar incidenti en la frontiero, ye la [[1717ma di junio]] [[1940]] Sovietia anexis Latvia. EnYe la [[5ma di agosto]] sam yaro, Sovietia enkorpigis Latvia kom lua republiko, kun la nomo [[Socialista Sovieta Republiko di Latvia]]. La sequant yaro, [[Nacional-Socialista Germania]] atakis Sovietia, ed invadis Latvia ye la [[10ma di julio]] [[1941]]. Germani komencis mortigar [[judo|judi]] e [[cigano|cigani]], e konskriptis cirkum 200,000 Latviani kom soldati, di qui cirkum 100,000 perisis. Kande Sovietiana kontreatako komencis en [[1944]] li decidis koncentrar ataki en [[Ukrainia]] e [[Bielorusia]]. Do, cirkum 200,000 Germana soldati restis en [[Kurlando]] til fino di la milito, ye la [[8 di mayoLatvia]] [[1945]], kande lia komandinto, kolonelo Carl Hilpert, kapitulacis.
 
[[Arkivo:Liepaja_December_1941_massacres_01.jpeg|thumb|250px|Juda mulieri e puerini fotografita ante mortigesar.]]
Kom rezulto di la milito, Latviana populo deskreskis 300,000 til 500,000 personi. Lua substrukturo sufris severa domaji. Pos la milito, Sovietani deportis cirkum 43,000 rurala proprietanti e Latviana nacionalisti vers [[Siberia]]. L'uzado di [[latviana linguo]] esis restriktita, e l'adopto di bilingueso esis forcita. La situeso komencis chanjar kande [[Mihail Gorbachev]] asumis povo en [[1985]]. En [[1987]] komencis l'unesma demonstri por nedependo, ed ye la [[21 di agosto]] [[1991]], depos intensa populala protesti, Latvia itere divenis nedependanta.
En [[1941]] [[Nacional-Socialista Germania]] atakis Sovietia ed invadis Latvia ye la [[10ma di julio]] ta yaro. Germani komencis mortigar [[judo|judi]] e [[cigano|cigani]], e konskriptis cirkum 200.000 Latviani kom soldati, di qui la duimo perisis. Kande la kontreatako Sovietiana komencis en [[1944]] li decidis koncentrar ataki en [[Ukraina]] e [[Bielorusia]]. Do, cirkume 200.000 Germana soldati restis en [[Kurlando]] til finar la milito, ye la [[8ma di mayo]] [[1945]], kande lia komandinto, kolonelo Carl Hilpert, kapitulacis.
 
Kom rezulto di la milito, Latvianala populohabitantaro di Latvia deskreskisdiminutis 300,000 til 500,000 personi. Lua substrukturo sufrissubisis severa domaji. Pos la milito, SovietaniSovietiani deportis cirkum 43,.000 rurala proprietanti e Latviana nacionalisti vers [[Siberia]]. L'uzado di [[latviana linguo]] esis restriktita, e koaktesis l'adopto di bilingueso esis forcita. La situeso komencis chanjar kande [[Mihail Gorbachev]] asumis povo en [[1985]]. En [[1987]] komencis l'unesma demonstri por nedependo, ed ye la [[21 di agosto]] [[1991]], depos intensa populala protesti, Latvia itere divenis nedependanta.
En referendo la [[20ma di septembro]] [[2003]] kun 69% yes-voti Latviani aprobis l'eniro di lando en l'[[Europana Uniono]]. La [[29 di marto]] 2004 Latvia divenis membro di [[NATO]], e la [[1ma di mayo]] sam yaro ol divenis membro di Europana Uniono. En [[2008]] pos kin yara kresko, l'ekonomio di Latvia kontraktis 4.5%<ref name=inform>{{cite web|url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=21&pr1.y=12&c=941&s=NGDP_RPCH&grp=0&a= |title=Report for Selected Countries and Subjects |accessdate = 28 di aprilo 2010}}</ref> por forta financala krizo. Dum [[2009]] [[chomeso]] superigis 18%, e to kontraktis 18.8% en la [[KLP]] ta yaro.<ref name=inform/>
 
La situeso komencis chanjar kande [[Mihail Gorbachev]] asumis povo en [[1985]]. En [[1987]] komencis l'unesma demonstri pri nedependo, ed ye la [[21ma di agosto]] [[1991]], pos intensa populala protesti, Latvia itere divenis nedependanta.
 
En referendoplebicito ye la [[20ma di septembro]] [[2003]] kun 69% yes-voti Latviani aprobis l'eniro di la lando en l'[[Europana Uniono]]. LaYe la [[2929ma di marto]] 2004 Latvia divenis membro di [[NATO]], eed ye la [[1ma di mayo]] sam yaro ol divenis membro di Europana Uniono. En [[2008]] pos kin -yara kresko, l'ekonomio di Latvia kontraktis 4.5%<ref name=inform>{{cite web|url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=21&pr1.y=12&c=941&s=NGDP_RPCH&grp=0&a= |title=Report for Selected Countries and Subjects |accessdate = 2828ma di aprilo 2010}}</ref> porpro la forta financala krizo. Dum [[2009Chomeso]] en [[chomeso2009]] superigissuperiris 18%, ede tola kontraktis 18[[labor-povo]].8% enPro to la [[KLP]] diminutis 18.8% ta yaro.<ref name=inform/>
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:Flickr_-_Saeima_-_4.maijs_Saeimā_(6).jpg|thumb|left|250px|La parlamento (''Saiema'') di Latvia.]]
La [[konstituco]] di Latvia adoptita ye la [[15ma di februaro]] [[1922]] e riestablisita en [[1993]] establisas [[parlamentala republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la [[prezidanto]], qua elektesas da parlamento por 4 yari. Nune lu esas [[Andris Bērziņš]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[Laimdota Straujuma]]. La parlamento elektas la prezidanto.
[[Arkivo:Flickr_-_Saeima_-_10.Saeimas_deputāts_Raimonds_Vējonis.jpg|thumb|160px|[[Raimonds Vējonis]], la nuna prezidanto.]]
La [[konstituco]] di Latvia adoptita ye la [[15ma di februaro]] [[1922]] e riestablisita en [[1993]] establisas [[parlamentala republiko]]. La [[chefo di stato]] esas la [[prezidanto]], qua elektesas dadal parlamento por 4 yari. Nune lu esas [[AndrisRaimonds BērziņšVējonis]]. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[chefministro]], nune [[LaimdotaMāris StraujumaKučinskis]]. La parlamento elektas la prezidanto.
 
La [[parlamento]] havas 1unika chambro, (''Saeima'',) kun 100 membri, equi laelektesas deputatidal elektesaspopulo por 4 yari.
 
En [[1996]] kreesis unla konstitucala korto, la maxim alta korto di lando. La [[Judicialajudiciala povo]] anke esas kompozatakompozesas da lokala judiciisti, distriktala korti e la supra korto.
 
==== Extera politiko ====
Latvia esas membro dedil [[Unionita Nacioni]], [[Europana Uniono]], [[Europana KonsilantaroKonsilistaro]], [[NATO]], l'[[Organizuro pri la Sekureso e Koopero en Europa]], [[IMF]] e [[MOK]]. Ol anke esas membro de la KonsilantaroKonsilistaro di Baltika Stati e de la Nordala Banko por Kolokado (''Nordic Investment Bank''). Ol anke esis membro de la [[Ligo di la nacioni]] (1921 til 1946).
 
Nune ol mantenas diplomacala relati kun 158 landi.
Linio 65 ⟶ 72:
=== Geografio ===
[[Arkivo:Un-latvia.png|thumb|160px|Mapo di Latvia kun lua precipua urbi.]]
Latvia havas entote 1,866 km di [[frontiero|frontieri]]: 343 km kun [[Estonia]] en nordonorde, 276 km kun [[Rusia]] en estoeste, 161 km kun [[Bielorusia]] en sud-estoeste, e 588 km kun [[Lituania]], en sudosude. Generale

Ordinare la tereni esas basa, kun poka [[altitudo]], infre 100 metri. La maxim alta monto di Latvia esas [[Gaiziņkalns]], kun 311 metri super la [[mar-marala nivelo]]. [[Foresto|Foresti]] kovras 56% dil teritorio di la lando.
 
Lua [[klimato]] esas [[temperema klimato|temperema]] kun marala e kontinental influi. En [[2011]] la mezvalora [[temperaturo]] en [[februaro]] ([[vintro]]) esis -8.9ºC dum ke en [[julio]] ([[somero]]) esis 19.8ºC.
 
La precipua fluvio di lando esas [[Daugava fluvio Daugava|Daugava]], qua naskas en [[Rusia]]. Lando havas plu kam 2,.300 [[lago|lagi]].
 
=== Ekonomio ===
{{PA|Ekonomio di Latvia}}
Latvia esas membro di la [[MondalaMondal organizesoorganizuro pri komerco]] depos [[1999]] e didil [[Europana Uniono]] pos [[2004]]. EnYe la [[1ma di januaro]] [[2014]] ol adoptis [[Euro]] kom pekunio.
 
Lua precipua produktiprodukturi por exportaco esas [[ligno]] e produkti de ligno, mashini ed equipadi, metali, texuri ed alimenti. Ol kompras precipue mashini ed equipadiequipuri, kemiala produktiprodukturi, kombusteblajofuelo e vehili. Lua precipua klienti e parteneri esas l'altra membri de Europana Uniono e [[Rusia]].
 
En [[2010]] [[komerco]] e [[servadi]] employis 67.2% de la [[laborlaboro-povo]], la [[industrio]] employis 24% e l'[[agrokultivo]] 8.8%.<ref name=CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lg.html |accessdate = 4 di januaro 2014|title="The World Factbook"|author=CIA|laguage=Angliana}}</ref>
 
=== Demografio ===