Chad: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektiguri/modifikuri |
+texto |
||
Lineo 41:
Pos la milito, lokala partisi komencis developar su en Chad. Un ek ta partisi, ''Parti Progressiste Tchadien'' - PPT ("progresanta partiso di Chad"), plu radikala, apologiis la kompleta nedependantesko di la lando. Pos referovoto pri teritorial autonomio ye la [[28ma di septembro]] [[1958]], [[Franca Equatoral Afrika]] dissolvesis, e la 4 teritorii qui kompozis ol ([[Republiko Kongo|Kongo Brazzaville]], [[Gabon]], [[Centrafrika]] e Chad, divenis autonoma membri di Franca komunitato, ye la [[28ma di novembro]] sam yaro. Ye la [[11ma di agosto]] [[1960]], Chad nedependanteskis komplete de Francia. [[François Tombalbaye]] divenis lua unesma prezidanto.
[[Arkivo:François_Tombalbaye_p1959.jpg|thumb|
Tombalbaye divenis autoritatoza prezidanto qua desfidis demokratio. En [[1962]] ilu proskriptis omna politikala partisi, ecepte la partiso PPT. Il traktis rude lua enemiki, sive reala od imaginita, e plenigis karceri kun lua opozinti. En [[1965]], Mohamedana grupi komencis [[interna milito]] qua duris til [[1979]], kande la chef-urbo N'djamena konquestesis. Ye la [[13ma di aprilo]] [[1975]] eventis [[stato-stroko]], e Tombalbaye asasinesis da militisti. Uniono di militisti komandita da [[Noël Milarew Odingar]] remplasis lu, e guvernis til [[1978]]. Odingar revokesis dal generalo [[Félix Malloum]], qua guvernis til la [[23ma di marto]] [[1979]].
En [[1979]], rebela grupi konquestis Ndjamena, e centrala guvernerio di Félix Malloum krulis. [[Goukouni Oueddei]] divenis provizora chefo di stato. En novembro 1979 la "transitala guvernerio di nacionala uniono" (France: ''Gouvernement d'Union Nationale de Transition'') formacesis, kun Oueddei kom chefo di stato e pose prezidanto, por guvernar dum 18 monati. En [[1980]], [[Libia]]na intervenis en Chad, favorebla a la transitala guvernerio e kontre la rebela
Ye la [[7ma di junio]] [[1982]], [[Hissène Habré]] revokis Oueddei helpita da [[CIA]], e komandis la lando til esar revokita per [[stato-stroko]] komandita dal nuna prezidanto [[Idriss Déby Itno|Idriss Déby]], ye la [[2ma di decembro]] [[1990]]. Pose, aprobesis charto en [[1991]], qua grantis Déby kom prezidanto. En marto [[1996]], la lando aprobis nova [[konstituco]], ed en junio eventis elekti prezidantala. Idriss Déby vinkis, per 69%
=== Politiko ===
[[Arkivo:Idriss_Deby_Itno_IMG_3724.jpg|thumb|
[[Arkivo:Building of National Assembly DJAMENA.jpg|thumb|left|
Chad esas prezidantala [[republiko]]. La prezidanto esas ambe [[chefo di stato]] e [[chefo di guvernerio]] di la lando ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lua [[konstituco]] aprobesis en [[1996]] e modifikesis en [[2005]] por permisar nefinita rielekti dil prezidanto. La [[chefa ministro]] di Chad nur esas la chefo dil ministraro.
La parlamento (Nacional Asemblitaro) havas unika chambro kun 155 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari.
[[Judiciala povo]] esas formale nedependanta, ma la prezidanto indikas la chefo di la supra korto, qua havas 16 membri. L'altra 15 elektesas dal prezidanto e dal Nacional Asemblitaro, por dumviva mandato. Til [[1992]] nur la guvernanta partiso MPS esis legala. Ca yaro, opozanta partisi legaligesis. Nun, 78 partisi esas legala. Chad judikesas kom un ek la maxim [[korupto|korupta landi]] de la mondo.
Linio 59 ⟶ 61:
=== Geografio ===
[[Arkivo:Chad Topography.png|thumb|200px|Topografiala mapo di Chad.]]
[[Arkivo:Chad map of Köppen climate classification.svg|thumb|left|
La [[reliefo]] di Chad konsistas ek la platajo Ennedi este, granda planajo centre e sude, e la [[montaro Tibesti]] norde, ube jacas la maxim alta monto de la lando, [[Emi Koussi]], havanta 3.100 metri di [[altitudo]]. Emi Koussi ank esas la maxim alta monto de [[Sahara]]. Este de la lando, an la frontiero kun [[Nijer]], [[Nigeria]] e [[Kamenrun]], jacas [[lago Chad]], la 2ma maxim vasta lago de Afrika. Havanta {{formatnum:17806}} km², lago Chad esas hemo por cirkume 120 speci di fishi, tamen lua surfaco kontraktis multe dum recenta yari. Ol esas fragmento de imensa lago qua kovris 330 mil km², cirkume 7.000 yari ante nun. La precipua riveri de la lando, [[rivero Chari|Chari]] e Logone, fluas tra savani e debushas an lago Chad.
Chad havas 3 geografiala regioni. Norde jacas la [[dezerto]] di [[Sahara]], ube pluvas min kam 50mm omnayare. Centre de la teritorio existas [[stepo]] (la zono konocita kom [[Sahel]]) kun mezavalora [[pluvo-quanto]] de 300 til 600 mm omnayare. Sude existas la [[savano]], kun mezavalora yarala pluvo-quanto di 900 mm. La maxim alta monto esas [[Emi Koussi]], kun 3.100 metri di [[altitudo]], norde de lando.▼
▲Chad havas 3 geografiala regioni. Norde jacas la [[dezerto]] di [[Sahara]], ube
=== Ekonomio ===
| |||