Chad: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi/modifiki ed aktualigi |
kelka korektiguri/modifikuri |
||
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Chad
| Lokala_nomo = République du Tchad<br />جمهورية تشاد<br />Jumhuriyat Tashad
| Flago = Flag_of_Chad.svg
| Blazono = Coat of arms of Chad.svg
| Imajo_mapo = LocationChad.svg
| Chefurbo = [[N'Djamena]]
| Habitanti_chefurbo = {{formatnum:993442}} ([[2009]])
| Precipua_urbo = [[N'Djamena]]
| Oficala_lingui
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Idriss Déby Itno]]
| Surfaco
| Rango_surfaco = 21
| Surfaco_aquo = 1,9
| Habitanti = {{formatnum:15833116}}<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html |title=Africa::Chad - The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=19ma di februaro 2019}}</ref>
| Rango_habitanti = 74
| Yaro
| Denseso di habitantaro
| Reto_kodexo = .td
| Nomo_himno = ''La Tchadienne''
| Pekunio = [[Franko CFA di Central Afrika]]
| Religii = [[islamo]], 59,1%
}}
'''Chad''' esas lando jacanta en central [[Afrika]]. Lu havas kom vicini [[Libia]] norde, [[Sudan]] este, [[Centrafrika]] sude, [[Kamerun]] e [[Nijer]] sudweste, e [[Nigeria]] weste.
Lineo 30:
=== Historio ===
{{PA|Historio di Chad}}
Dum la 7ma yarmilo ante Kristo, homi establisis su en la nuna regiono Borkou-Ennedi-Tibesti,
[[Arkivo:Group_of_Kanem-Bu_warriors.jpg|thumb|250px|left|Grupo di militeri de Kanem-Bornu.]]
L'imperio Kanem-Bornu existis til la [[19ma yarcento]]. En [[1808]] militeri
Franci penetris en la regiono di nuna Chad unesmafoye en [[1891]]. Ye la [[22ma di aprilo]] [[1900]] eventis la [[batalio di Kousseri]],
Dum la [[Duesma mondomilito]], Chad esis l'unesma Franca kolonio qua unigis su a la [[federiti de la duesma mondomilito|westala federiti]] pos la vinkeso di Francia. Dum l'
Pos la milito, lokala partisi komencis developar su en Chad. Un
[[Arkivo:François_Tombalbaye_p1959.jpg|thumb|180px|left|[[François Tombalbaye]]]]
Tombalbaye divenis autoritatoza prezidanto qua desfidis demokratio. En [[1962]] ilu proskriptis omna politikala partisi, ecepte la partiso PPT. Il traktis rude lua enemiki, sive reala od imaginita, e plenigis karceri kun lua opozinti. En [[1965]],
En [[1979]], rebela grupi konquestis Ndjamena, e centrala guvernerio di Félix Malloum krulis. [[Goukouni Oueddei]] divenis provizora chefo di stato. En novembro 1979 la "transitala guvernerio di nacionala uniono" (France: ''Gouvernement d'Union Nationale de Transition'') formacesis, kun Oueddei kom chefo di stato e pose prezidanto, por guvernar dum 18 monati. En [[1980]], [[Libia]]na intervenis en Chad, favorebla a la transitala guvernerio e kontre la rebela forci qui ne aceptis Oueddei.
Ye la [[7ma di junio]] [[1982]], [[Hissène Habré]] revokis Oueddei
=== Politiko ===
Lineo 53:
Chad esas prezidantala [[republiko]]. La prezidanto esas ambe [[chefo di stato]] e [[chefo di guvernerio]] di la lando ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lua [[konstituco]] aprobesis en [[1996]] e modifikesis en [[2005]] por permisar nefinita rielekti dil prezidanto. La [[chefa ministro]] di Chad nur esas la chefo dil ministraro.
La parlamento (Nacional Asemblitaro) havas unika chambro kun 155 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari. [[Judiciala povo]] esas formale nedependanta, ma la prezidanto indikas la chefo di la supra korto, qua havas 16 membri. L'altra 15 elektesas
Til [[1992]] nur la
=== Geografio ===
[[Arkivo:Chad Topography.png|thumb|200px|Topografiala mapo di Chad.]]
[[Arkivo:Chad map of Köppen climate classification.svg|thumb|left|220px|[[Klimatala klasifikuro
Kun {{formatnum:1284000}} km², la surfaco di Chad
Chad havas 3 geografiala regioni. Norde jacas la [[dezerto]] di [[Sahara]], ube pluvas min kam 50mm omnayare. Centre de la teritorio existas [[stepo]] (la zono konocita kom [[Sahel]]) kun mezavalora [[pluvo-quanto]] de 300 til 600 mm omnayare. Sude existas la [[savano]], kun mezavalora yarala pluvo-quanto di 900 mm. La maxim alta monto esas [[Emi Koussi]], kun 3.100 metri di [[altitudo]], norde de lando.
[[Lago Chad]],
=== Ekonomio ===
Lineo 70:
=== Demografio ===
[[Arkivo:
[[Arkivo:Kdffamille1.JPG|thumb|250px|left|Chadana familio.]]
Segun statistiki de 2005, Chad havis {{formatnum:10146000}} habitanti, di qui nur 26% vivis em urbi e 74% vivis en rurala regioni.<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/2006_wppchart.pdf |title=World Population 2006 |publisher=Unionita Nacioni|language={{en}}}}</ref> La habitantaro esas yuna: on kalkulas ke 47.3% de la habitantaro evas min kam 15 yari. La mezvalora vivo-expekto esas 50.2 yari.<ref name =CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cd.html|title="Chad" - The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=21ma di aprilo 2017}}</ref> La [[infantala mortado]] en [[2016]] esas 87 per 1000 pueri evante min kam 1 yaro.<ref name=CIA/>
Lineo 76:
La [[denseso di habitantaro]] esas basa en la regiono di [[Sahara]] (0.1 habitanti/km2), ma atingas 52.4 habitanti/km2 en West-Logone, regiono sude de la lando. [[Poligamio]] esas frequa inter la habitantaro, e 39% de la mulieri vivas en ta situeso.
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Tailor in Chad.jpg|thumb|200px|Talioro en Chad.]]
Chad havas richa kulturala heredajo,
Pri [[literaturo]] lua precipua skriptisti esas [[Joseph Brahim Seïd]], [[Baba Moustapha]], [[Antoine Bangui]] e [[Koulsy Lamko]].
|