Wikipedio

Dominikana Republiko: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
+texto, imaji
kelka korektigi, aktualigi e plugrandigo dil texto
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Dominikana Republiko
| Lokala_nomo = República Dominicana
| Flago = Flag_of_the_Dominican Republic.svg
| Blazono = Coat of arms of the Dominican Republic.svg
| Imajo_mapo = LocationDominicanRepublic.svg
| Chefurbo = [[Santo Domingo]]
| Lojanti_chefurboHabitanti_chefurbo = {{formatnum:1864858}} ([[2003]])
| Precipua_urbo = [[Santo Domingo]]
| Oficala_lingui = = [[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo dipri prezidanti di Dominikana Republiko
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Danilo Medina Sánchez]]
| Surfaco = {{formatnum:48442}}
| Rango_surfaco = 130
| Surfaco_aquo = 0,7<ref name=CIA>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/dr.html</ref>
| Habitanti = {{formatnum:11088647}}<ref name="PopEst">{{Cite web|title=Estimaciones y proyecciones nacionales de población, 1950-2100 |author=Oficina Nacional de Estadística |accessdate=7ma di februaro 2019 |url=https://web.archive.org/web/20161105172549/http://www.one.gob.do/Multimedia/Download?ObjId=4379 }}</ref>
| Habitanti = {{formatnum:10090000}}<ref>http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf</ref>
| Rango_habitanti = 80
| Yaro = 20092017
| Denseso di habitantaro = 208228,291
| Reto_kodoReto_kodexo = .do
| Nomo_himno = ''Nacionala Himno di Dominikana Republiko''
| Pekunio = [[Peso di Dominikana Republiko]]
| Religii = [[kristanismo]] (88,6%)
}}
'''Dominikana Republiko''' (anke '''Dominga Republiko''') esas lando quajacanta jacas enan l'insulo [[Hispaniola]] en [[Karibia]]. LuaLu vicinahavas landokom esasvicino [[Haiti]], weste.
 
'''Bazala fakti pri Dominikana Republiko.'''
=== Historio ===
{{PA|Historio di Dominikana Republiko}}
L'insulo [[Hispaniola]] deskovresis da [[Cristoforo Colombo]] ye la [[5ma di decembro]] [[1492]]. Ol divenis nedependantanedependanteskis de [[Hispania]] ye la [[30ma di novembro]] [[1821]]. maTamen, [[Haiti]]ana trupi, komandita dadal militestro e prezidanto [[Jean-Pierre Boyer]] invadis la lando en februaro [[1822]].
 
[[Arkivo:PedroSantana.jpg|thumb|left|250px|[[Pedro Santana y Familias]]]]
Ye la [[27ma di februaro]] [[1844]] Dominikana Republiko divenis nedependantanedependanteskis de Haiti. [[Pedro Santana y Familias]] esis l'unesma prezidanto di la lando. Lua unesma [[konstituco]] adoptesis ye la [[6ma di novembro]] sam yaro.
 
En [[1861]] pos enkarcerigar, silenciar e mortigar multa opozanti, [[Pedro Santana y Familias]] signatis pakto kun [[Hispania]] e retrosendis Dominikana Republiko ad stando di HispanianaHispana kolonio, l'unika [[Latinida Amerika]]na lando qua facis to. Ma lua opozanti, komandita da Santiago Rodríguez, Benito Monción e [[Gregorio Luperón]] lansis milito kontre Santana. Pos du yari, Hispania abandonis l'insulo en [[1865]].
 
Intensa politikala disputi eventis dum la sequanta yari. [[Buenaventura Báez]], qua guvernis de [[1865]] til [[1866]] probis anexar Dominikana Republiko ad [[Usa]]. Quankam du Usana prezidanti aceptis ta ideo, Usana kongreso ne aceptis ol. Por aprobarl'aprobo ladil projeto bezonesis du triimi de la voti bezonesis, ma ol recevis recevis 28 yes-voti kontre 28 no-voti. Báez revokesis en [[1874]], itere okupis povo ed itere revokesis en [[1878]].
 
Dum la yari 1880ma, generalo [[Ulises Heureaux]] asumis povo e ganis kelka populareso, ma balde komencis esar autoritatoza. Ilu asasinesis en [[1889]]. Tamen, la tranquila periodo di lua prezidanteso permisis stimular la l'ekonomio. La industrio di [[sukro]] modernigesis,<ref name=Hall>{{cite book |last=Hall |first=Michael R. |title=Sugar and Power in the Dominican Republic |publisher=Greenwood Press |year=2000 |isbn=0-313-31127-7}}</ref> e la lando atraktis enmigranti.
 
[[Arkivo:Rafael Trujillo 1952.jpg|thumb|250px|Generalo [[Rafael Leónidas Trujillo]]]]
Ye la [[15ma di mayo]] [[1916]] [[Usa]]na trupi okupis [[Santo Domingo]] por exekutar blokuzo e forsar la ministro dil armeo Desiderio Arias renuncar. En [[1924]], pos ke [[Horacio Vásquez]] vinkarvinkis prezidantal elekto, finis l'unesma Usana interveno. En [[1930]], kande Vázquez probis prorogar lialua mandato, eventis [[stato-stroko]] komandita dalda generalo [[Rafael Leónidas Trujillo]] e dal civilo [[Rafael Estrella Ureña]], qua divenis prezidanto. Ureña guvernis til la [[21ma di aprilo]] [[1930]], kande Leónidas Trujillo asumis la povo. Trujillo formale guvernis til [[1938]], quankam il duris influar super Dominikana politiko til [[1961]].
 
Dum la guvernisteso di Trujillo, quankam l'[[ekonomio]] kreskis multe, eventis granda politikala represo. Il imperis masakro kontre Haitiani qui vivis en lando. On kalkulas ke 17,000{{formatnum:17000}} til 35,000{{formatnum:35000}} Haitiani mortigesis dum 5 dii, de la [[2ma di oktobro]] til la [[6ma di oktobro]] [[1937]]. En [[1960]] tri deek la quar "fratulini Mirabal" - Patria Mercedes, Argentina Minerva e Antonia María Teresa Mirabal - qui esis opozanta aopozsis lua rejimo, ocidesis. L'asasineri esis membri de la sekreta polico, e konfesis la kriminego pos la morto di Trujillo. Usa e Dominikana elito komence suportis la rejimo di Trujillo, ma Usa fine ruptis kun Trujillo kande ilu probis mortigar [[Venezuela]]na prezidanto [[Rómulo Betancourt]], forta kritikisto di lua rejimo. Trujilo asasinesis en [[1961]].
 
En [[1963]] [[Juan Bosch]] vinkis l'unesma libera elekti pos la morto di Trujillo, ma nur 7 monati pose, ye la [[25ma di septembro]] sam yaro, ilu revokesis per [[stato-stroko]] e remplasesis per uniono di militisti. La desplezuro di la populo kreskis, ed en 1965 eventis militala revolto komandita da [[Francisco Alberto Caamaño]] qua demandis la riveno di Bosch a povo. Usa ed altra membri del [[Organizuro di Amerikana Stati]] intervenis por sufokar la revolto.
Lineo 52:
=== Politiko ===
[[Arkivo:Santo_Domingo_National_Palace.jpg|thumb|250px|Nacionala palaco, en [[Santo Domingo]].]]
Dominikana Republiko esas [[demokratio|demokratiala]] stato. La prezidanto esas [[chefo di stato]], [[chefo di guvernerio]] di la lando e komandero di armealadil forciarmei. Lu elektesas dal populo por 4-yara periodo, ma povas rielektesar por la sequanta periodo. NunaLa nuna prezidanto esas [Danilo Medina Sánchez]], qua elektesis en mayo [[2012]] ed asumis la povo ye la [[16ma di agosto]] sam yaro.▼
 
La [[legifala povo]] kompozesaskonsistas daek du chambri. La [[Senato]] havas 32 membri, qui elektesas direte dal populo por 4-yara periodo, 1 per singla regiono. La Chambro di Deputati havas 190 membri, qui anke elektesas direte dal populo por 4 yari, –di qui 178 elektitaelektesas proporcionale a la habitantaro de singla provinci, 5 nacionaleelektesas elektitanacionale, e 7 elektitaelektesas da Dominikani qui vivasrezidas exterlande. LuaLa maxim recenta [[konstituco]] aprobesis ye la [[26ma di januaro]] [[2010]].▼
▲Dominikana Republiko esas [[demokratio|demokratiala]] stato. La prezidanto esas [[chefo di stato]], [[chefo di guvernerio]] di lando e komandero di armeala forci. Lu elektesas dal populo por 4-yara periodo, ma povas rielektesar por la sequanta periodo. Nuna prezidanto esas [Danilo Medina Sánchez]], qua elektesis en mayo [[2012]] ed asumis povo ye la [[16ma di agosto]] sam yaro.
 
▲La [[legifala povo]] kompozesas da du chambri. La [[Senato]] havas 32 membri, qui elektesas direte dal populo por 4-yara periodo, 1 per singla regiono. La Chambro di Deputati havas 190 membri, qui anke elektesas direte dal populo por 4 yari – 178 elektita proporcionale a la habitantaro de singla provinci, 5 nacionale elektita e 7 elektita da Dominikani qui vivas exterlande. Lua maxim recenta [[konstituco]] aprobesis ye la [[26ma di januaro]] [[2010]].
 
La maxim alta korto di la lando esas la Supra Judicikorto, kun 16 membri qui elektesas dal “kongreso di judiciisti”, ento kreita en la konstitucala reformo di 1994, por garantiar la nedependo di [[judiciala povo]].
Linio 62 ⟶ 61:
[[Arkivo:Dr-map.gif|thumb|200px|Mapo di Dominikana Republiko kun lua precipua urbi.]]
[[Arkivo:Puente Hermanos Petiño, critical water level 239.jpg|thumb|left|250px|Fluvio Yaque del Norte.]]
Dominikana Republiko okupas la centro e l'esto dil insulo [[Hispaniola]]. Ol jacas inter [[latitudo|latitudi]] 17º°N e 20º °N e [[longitudo|longitudi]] 68º°W e 72º °W. Multa insuli ed insuleti apartenas a Dominikana teritorio.
 
La lando havas quar importanta montareti. Norde jacas la ''Cordillera Septentrional'' ("nordala montaro"), paralele a la litoro. La maxim alta monto di la lando esas Pico Duarte, kun {{formatnum:3098}} metri di [[altitudo]].
 
La precipua [[fluvio]] di Dominikana Republiko exkluziva de lua teritorio esas Yaque del Norte, longa de 298 km. Altra importanta fluvii esas Yuna (longa de 185 km), Yaque del Sur (longa de 183 km) ed Artibonito (la maxim longa de Hispaniola, longa de 320 km, qua fluas vers Haiti).
Linio 72 ⟶ 71:
 
=== Demografio ===
[[Arkivo:Dominican Rep demography.png|250px|thumb|Demografio di Dominikana Republiko, 1961-2003]]
L'[[Unionita Nacioni]] kalkulis ke Dominikana Republiko havis {{formatnum:9760000}} habitanti en 2007, la 82ma maxim granda habitantaro del mondo. Ca yaro cirkume 5% de la habitantaro evis 65 yari o pluse, dum ke 35% evis 15 yari o mine. Cirkume 63% de la habitantaro vivis en urbi.▼
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Dominikana Republiko havis {{formatnum:10298756}} habitanti. Segun etnio, esis mestici (70,4% segun statistiki de 2014, di qui 58% esis mestici di indijeni, e 12,4% esas mestici di negri e blanki). Negri esis 15,8%, blanki esis 13,5%, e 0,3% esis de altra etnii.<ref name=CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/dr.html |title=Central America::Dominican Republic - The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=25/06/2019 19:59:56}}</ref>
 
La linguo oficala esas [[Hispana linguo|Hispana]]..<ref name=CIA/>
 
La procento di habitantaro segun [[religio]] esas: [[Katolikismo]] (95%). Altra religii esas 5%.<ref name=CIA/>
 
▲L'[[Unionita Segun Nacioni]]statistiki kalkulis ke Dominikana Republiko havis {{formatnum:9760000}} habitanti ende 2007, la 82ma maxim granda habitantaro del mondo. Ca yaro cirkume 5% de la habitantaro evis 65 yari o pluse, dum ke 35% evis 15 yari o minemin. Cirkume 63% de la habitantaro vivis enesis urbiurbala.
Segun ''The World Factbook'' cirkume 73% de la habitantaro esas mestici, 16% esis blanki e 11% negri.<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/dr.html|format=HTML |title=CIA Factbook: Dominican Republic|author=CIA Factbook|language={{en}}|accessdate=2ma di junio 2011}}</ref>
 
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Juan Luis Guerra 2012.jpg|thumb|200px|[[Juan Luis Guerra]]]]
La maxim konocitakonocata muzikala ritmo de Dominikana Republiko esas ''[[merengue]]''. Du deek lua maxim konocitakonocata muzikisti e kantisti esas [[Juan Luis Guerra]] e [[Wilfrido Vargas]].
 
En laPri [[literaturo]], la poetino [[Salomé Ureña]] (1850-1897) e la poetulo [[Fabio Fiallo]] (1866-1942) esas importanta nomi. La prezidanto [[Juan Bosch]] ank esasesis importanta skriptisto, note por lua rakonti.
 
[[Basbalo]], [[boxo]] e [[basketbalo]] esas la tri maxim populara [[sporto|sporti]] en Dominikana Republiko.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Dominikana_Republiko"