Chipro: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Removing Coat_of_Arms_of_Cyprus.svg, it has been deleted from Commons by Jcb because: Copyright violation; see Commons:Licensing -.
kelka korektigi/modifiki/aktualigi + texto, imaji, referi
Lineo 1:
{{Landi
| Nomo = Chipro
| Lokala_nomo = Κυπριακή Δημοκρατία<br /><small>(Kypriakí Dimokratía)</small><br />Kıbrıs Cumhuriyeti
| Flago = Flag of Cyprus.svg
| Blazono = Coat_of_arms_of_Cyprus_(old).svg
| Imajo_mapo = EU location CYP magnified.png
| Chefurbo = [[Nikosia]]
| Lojanti_chefurboHabitanti_chefurbo = 313.400 (sudo) e 84.894 (nordo)<ref>[http://nufussayimi.devplan.org/population%20%20and%20housing%20%20census.pdf The press statement of Prime Minister Ferdi Sabit Soyer on the tentative results of 2006 population and housing census (55ma Maydi mayo 2006)]</ref> ([[2009]])
| Precipua_urbo = [[Nikosia]]
| Oficala_lingui = [[GrekianaGreka linguo|GrekianaGreka]] e [[Turkiana linguo|Turkiana]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo dipri prezidanti di Chipro
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Nikos Anastasiades]]
| Surfaco = {{formatnum:9248}} (¹)
| Rango_surfaco = 167
| Surfaco_aquo = neglijebla
| Habitanti = {{formatnum:1170125}}<ref name="UN_WPP">{{cite web |url=https://esa.un.org/unpd/wpp/DataQuery/ |title=World Population Prospects: The 2017 Revision |type=custom data acquired via website |publisher=United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division |website=ESA.UN.org |accessdate=10ma di septembro 2017}}</ref>
| Habitanti = 798.045<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 Total population as of 1 January - Eurostat]</ref>
| Rango_habitanti = 159
| Yaro = 20102016
| Denseso di habitantaro = 117123,4
| Reto_kodoReto_kodexo = .cy
| Nomo_himno = ''Imnos is tin Eleftherian'' (²)
| Pekunio = [[Euro]] (³)
| Religii = [[ortodoxa kristanismo]], [[islamo]]
}}
'''Chipro''', en longa formo '''Republiko di Chipro''' (Greke ''Kýpros'', ''Κύπρος'' e ''Kipriakí Dimokratía'', ''Κυπριακή Δημοκρατία'', literale « Republiko Chiprana »; Turke ''Kıbrıs'' e ''Kıbrıs Cumhuriyeti''), esas insulala lando jacantejacanta adesteeste de la [[Mediteranea maroMediteraneo]]. Quankam Chipro esas geografiale plu proxima de la regiono [[Proxim Oriento]], la lando ligesas kulturale e politikale ad [[Europa]] ed esas membro dildi [[Europana Uniono]]. Depos 1974, la nordala parto dil insulo, situita ultranorde dide la "verda lineo" kontrolitakontrolata perda la trupi di [[UN]], jacas sub Turka armeala okupadookupo, ed en 1983 ta teritorio autoproklamissu-proklamis [[nedependo|nedependanta]], sub la nomo [[Turka republiko di Norda Chipro]]. La nedependo ne esis agnoskitaagnoskesis dal internaciona komuneso, ecepte da [[Turkia]].
 
[[Arkivo:Geology_of_Cyprus-SkiriotissaMine.jpg|thumb|250px320px|left|L'erci di [[kuproKupro]] extraktabas en Chipro de l'Antiqueso.]]
L'[[etimologio]] dil nomo di la lando esas nekonocata. Kelka sugestaji inkluzas:
* La Greka vorto por la [[cipreso]] del Mediteraneo (''Cupressus sempervirens''), κυπάρισσος (''kypárissos'')
* La Greka nomo por la planto ''henna'', (''Lawsonia alba''), κύπρος (''kýpros'')
* La vorto en lokala linguo nune extingita, od en [[Sumeriana linguo|Sumeriana]] por [[kupro]] (''zubar''), o por [[bronzo]] (''kubar''), pro la granda quanto di kuproercokuproerci trovebla che l'insulo.
 
La Republiko di Chipro esas membro di [[Unionita Nacioni]] pos la 20ma di septembro 1960, di Commonwealth, dil [[Europana Uniono]] depos 2004, di [[Mondal organizuro pri komerco|MOK]], di OSCE, di la movado di ne-rektigita e di [[internaciona organizuro pri frankofonio]]. Chipro divenis membro dil [[Eurozono]] ye la 1ma di januaro 2008.
Lineo 37:
'''Bazala fakti pri Chipro.'''
== Historio ==
[[Arkivo:Chirokitia 1.JPG|thumb|250px320px|left|''Kirokitia'', loko habitita dum [[Paleolitiko]].]]
{{PA|Historio di Chipro}}
Chipro okupesis dal homo dum [[Paleolitiko]]. L'isulo esis parto dil [[imperio Hitita]] dum la [[Bronz-epoko]] ante l'arivo di du ondi di Greki<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/031332526X Thomas, Carol G. & Conant, C.: The Trojan War, pages 121-122. Greenwood Publishing Group, 2005.]</ref>. La minado di [[kupro]] komencis dum ta epoko. Chipro okupas importanta rolo en la [[mitologio]] Greka, esante la loko ube naskis [[Afrodite]] ed Adonis.
Lineo 45:
Kande Romana imperio dividesis en du parti en [[395]], Chipro divenis parto de [[Bizancana Imperio]]. [[Richard la 1ma di Anglia]] kaptis l'insulo en [[1191]] dum la Triesma [[krucomilito]].
 
[[Arkivo:Nicosia_by_Giacomo_Franco.jpg|thumb|left|320px|Nikosia en 1597.]]
En [[1473]] la [[Republiko di Venezia]] asumis la kontrolo dil insulo, ma en [[1539]] [[Otoman imperio|Otomani]] atakis [[Limasol]]. Fine en [[1570]] tota l'insulo okupesis dal Otomani. L'Otomana guberniestri esis kelkafoye indiferentaindiferanta, kelkafoye opresiva segun la temperamenti dil sultani.
 
Cirkume [[1844]] la habitantaro dil insulo esis 144.000 personi, di qui 44 mil [[islamo|Mohamedani]] e 100 mil [[kristanismo|kristani]]<ref>Osmanli Nufusu 1830-1914 by Kemal Karpat</ref>. La kresko di [[Grekia|Greka]] [[nacionalismo]] dum la [[19ma yarcento]] stimulis l'ideo pri ''enosis'' (uniono) kun Grekia.
Linio 51 ⟶ 52:
Konseque de l'[[Unesma mondomilito]], [[Unionita Rejio|Britaniani]] okupis Chipro en [[1914]], ed ofris l'insulo a [[Konstantinos la 1ma di Grekia]] kondicione ke Grekia militis kontre l'Otomani. Konstantinos la 1ma refuzis ta propozajo ed, sub la [[kontrato di Lausanne]] en [[1923]], [[Turkia]] agnoskis Chipro kom Britaniana kolonio.
 
Chipro divenis nedependantanedependanteskis de [[Unionita Rejio]] ye la [[16ma di agosto]] [[1960]]. Pos [[1974]], l'insulo dividesis: cirkume 3 355 km² de lua teritorio formacas la nuna [[Turka republiko di Norda Chipro]] (nedependo ne agnoskata).
 
La Greka sektoro divenis membrostato dil [[Europana Uniono]] ye la [[1ma di mayo]] [[2004]].
 
== Politiko ==
[[Arkivo:Parlanet_cyprusCyprus districts named.jpgpng|thumb|250px|PrezidantalaPolitikala palacomapo endi [[Nikosia]]Chipro.]]
[[Arkivo:Parlanet_cyprus.jpg|thumb|left|250px|Prezidantala palaco en [[Nikosia]].]]
Segun lua [[konstituco]] adoptita en 1960, Chipro esas demokratiala e prezidantala [[republiko]], kun [[judiciala povo]] nedependanta. La prezidanto en Greka sektoro elektesas dal populo por 5-yara periodo. Ne existas chefministro. Nune la prezidanto di Greka sektoro (konsiderata l'oficala prezidanto dil insulo, ecepte por Turkia) esas [[Nikos Anastasiades]].
 
Linio 66 ⟶ 68:
 
== Geografio ==
[[Arkivo:Cyprus districts namedtopo.png|thumb|right320px|200px|PolitikalaTopografiala mapo di Chipro.]]
[[Arkivo:Farmakas Mountains, Cyprus.jpg|thumb|320px|left|Monti ''Farmakas''.]]
Chipro esas la 3ma maxim granda [[insulo]] che [[Mediteraneo]], posdop [[Sicilia]] e [[Sardinia]]. LaOl longesoesas estelonga til weste esasde 240 km este til weste, dume kelarja lade longeso100 km norde til sude esas 100 km. [[Turkia]] jacasdistas 75 km, adnordenorde. Du mikra montari - ''Troodos'' sud-weste, e Kyrenia norde - dominacas la teritorio, e la plana regiono Mesaoria jacas centre. La fluvio ''Pedieos'', longa de 100 km, esas la precipua del insulo. La Republiko di Chipro kovras 59.,74% del insulo, dum ke la Turka republiko okupas 34.,74%. La "Lineo Verda", kontrolata dal Unionita Nacioni okupas 2.,67% de l'insulo e du [[Unionita Rejio|Britaniana]] militala bazi, [[Akrotiri]] e [[Dhekelia]], okupas la cetera 2.,74%.
 
Chipro havas [[subtropikala klimato|subtropikala]] e [[miaridami-arida klimato|miaridami-arida]] klimati, kun moderema vintri weste, e varma someri. En la litoro, l'yarala mezavalora temperaturo esas 24ºC. Dum [[vintro]] povas eventar nivosturmi en la montaro Troodos.
 
Chipro havas poka [[aquo]] e dependas multa de [[pluvo|pluvi]] por provizar aquo por la domi.
Linio 78 ⟶ 81:
 
== Demografio ==
[[Arkivo:Cyprus-demography.png|250px|thumb|Demografio di Chipro, 1961 til 2003.]]
[[Arkivo:Kykkos Monastery Courtyard 1.JPG|thumb|left|250px|Monakeyo Kykkos.]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por julio 2018, Chipro havis {{formatnum:1237088}} habitanti. Segun etnio, esis Greka-Chiprani (98,8%). Altri (inkluzite Maroniti, Armeniani e Turka-Chiprani) esas 1%, e 0,2% esas nekonocata.<ref name=CIA>{{cite web |title=Europe::Cyprus - The World Factbook |publisher=CIA|accessdate=23ma di junio 2019|url=https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/cy.html}}</ref>
 
La linguo oficala esas [[Greka linguo|Greka]], parolata da 80,9% de la habitantaro, e [[Turka linguo|Turka]], parolata da 0,2%. Altra lingui parolata esas Angla parolesas da 4,1% de la habitantaro, Rumaniana da 2,9%, Rusa da 2,5%, Bulgara da 2,2%, Araba da 1,2%, Filipinana da 1,1%, 0,6% esas nekonocata, e 4,3% parolas altra lingui, nur en la regiono kontrolata da centrala guvernerio.<ref name=CIA/>
 
La maxim praktikata [[religio]] esas [[Ortodoxa kristanismo]], da 89,1% de la habitantaro. Katoliki esas 2,9%, protestanti (nome Anglikani) esas 2%, Mohamedani esas 1,8%, Budisti esas 1%, altri (inkluzite Maroniti, Armeniana kristani e Hindui) esas 1,4%, atei esas 0,6%, e 1,1% ne informis pri religio.<ref name=CIA/>
 
La maxim granda urbo esas [[Nikosia]] ([[Turka linguo|Turke]]: ''Lefkoşa''), la chef-urbo. Altra importanta urbi esas [[Lemesos]] ([[Limasol]]), e Larnaka.
 
== Kulturo ==
[[Arkivo:Kyrenia castle 01.jpg|thumb|left|200px250px|Kastelo di Kirenia, Chipro.]]
{{nekompleta}}
== Noti ==