Norvegia: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mikra modifiki |
kelka korektigi + texto, imaji, referi |
||
Lineo 5:
| Blazono = Coat of Arms of Norway.svg
| Imajo_mapo = EUR location NOR.PNG
| Chefurbo = [[Oslo]]
|
| Precipua_urbo = [[Oslo]]
| Oficala_lingui = [[Norvegiana linguo|Norvegiana]]
| Guvernerio = [[Monarkio]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo
| Titulo_chefo_stato = Rejo
| Chefo_di_stato = [[Harald la 5ma di Norvegia|Harald la 5ma]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo
| Titulo_chefo_guverno = Chefministro
| chefo_guverno = [[Erna Solberg]]
Lineo 19:
| Rango_surfaco = 67
| Surfaco_aquo = 6
| Habitanti = {{formatnum:
| Rango_habitanti =
| Yaro =
| Denseso di habitantaro =
|
| Nomo_himno = ''Ja, vi elsker dette landet''<br />[[
| Pekunio = [[Krona di Norvegia]]
| Religii = [[kristanismo]], 94%
}}
'''Norvegia''' esas lando
'''Bazala fakti pri Norvegia.'''
Lineo 34:
[[Arkivo:AltaRockCarvingsFences.jpg|thumb|250px|left|Prehistoriala pikturi en Alta.]]
{{PA|Historio di Norvegia}}
Arkeologiala restaji indikis ke populi ja vivis en la regiono di la nuna Norvegia depos {{formatnum:10000}} yari a.K
Til la komenco di la [[9ma yarcento]] multa mikra rejii existis
Dum [[vikingo|Vikinga]] epoko (de la [[8ma yarcento|8ma]] til la [[11ma yarcento]]) eventis expanseso ed enmigrado di habitanti. Vikingi koloniigis [[Islando]], [[Faero]], [[Grenlando]] e parto di [[Britania]], [[Irlando]] e [[Francia]]. Nuna [[Limerick]], [[Dublin]] e Waterford, en Irlando, fondesis dal Norvegiana Vikingi.<ref>RF Foster: "The Oxford History of Ireland", Oxford University Press, 1989</ref>
[[Arkivo:Kalmar Union ca. 1400.svg|thumb|left|
Dum la 14ma e la 15ma yarcenti [[Dania]], [[Suedia]] e Norvegia [[monarkio|monarkii]] unionesis e formacis [[Kalmar-Uniono]]. Suedia abandonis l'uniono en [[1523]], ma Norvegia restis en ol til [[1814]].
Lineo 47:
Norvegia divenis nedependanta de [[Suedia]] ye la [[7ma di junio]] [[1905]]. Dum l'[[Unesma mondomilito]] lando restis neutrala, ma [[nacional-socialista Germania]] invadis ol en [[1940]], dum la [[Duesma mondomilito]]. [[Vidkun Quisling]] instalis guvernerio qua kunlaboris kun Germani, ma parto di la habitantaro ne aceptis l'okupeso, e developis rezisto e saboti kontre la Germani. En [[1945]] Germani vinkesis, e Vidkun Quisling arestesis ye la [[9ma di mayo]] [[1945]] e mortigesis ye la [[24ma di oktobro]] sam yaro.
[[Arkivo:Kong Haakons hjemkomst, 7. juni 1945, Oslos ordfører ønsker kongefamilien velkommen hjem, Oslo Museum, OB.F12570p - Crop.jpg|thumb|
[[Einar Gerhardsen]] divenis l'unesma chefministro di lando pos la milito, e guvernis de la [[25ma di junio]] [[1945]] til la [[9ma di novembro]] [[1951]]. Il adoptis [[John Maynard Keynes|Keynesana]] teorii por rikonstruktar l'ekonomio.
En [[1969]] [[petrolo]] deskovresis en Norvegiana litoro. En [[1973]] la lando fondis sua propra petrolo-kompanio, Statoil.
En du plebiciti - [[1972]] e [[1994]] - Norvegiana populo manifestis deziro pri ne enirar l'[[Europana Uniono]], quankam la lando partoprenas en la komuna merkato ed en la [[konkordo Schengen]] kun EU. En [[1981]] la lando elektis lua unesma chefministrino: [[Gro Harlem Brundtland]], qua guvernis de februaro til novembro ta yaro. En 1986, pos la renunco di [[Kåre Willoch]] el itere divenis chefministro, til 1989. Dum la yari 1990ma, Norvegia pagis komplete lua extera debo.
=== Politiko ===
Lineo 62:
=== Geografio ===
[[Arkivo:Norway-map.png|thumb|
[[Arkivo:GaldhøpiggenFromFannaråki.jpg|thumb|left|
Granda parto di Norvegiana teritorio esas montoza e kovrata
La sudo di Norvegia havas plu varma klimato e recevas plua [[pluvo|pluvi]] kam la nordo. Dum [[somero]] en sudo, la regioni di [[fyordo|fyordi]] e vali
[[Arkivo:Fredrikstad BridgeacrossGlomma01.JPG|
La maxim multa fluvii di Norvegia esas kurta, pro la relevo di la lando.
Norvegia havas richa [[biodiverseso]]: en la lando existas 450 speci di [[ucelo|uceli]], 90 speci di [[mamifero|mamiferi]], cirkume 16.000 di insekti, e 2.800 speci di vaskulala planti, di qui 13 esas endemika. La naturala [[vejetantaro]] varias segun la [[latitudo]]: ordinare existas min multa diferanta speci di [[arboro|arbori]] kam la regioni [[Nord-Amerika]]na en la sama latitudo
[[Tundro]] kovras 32% de la surfaco di la lando,
=== Ekonomio ===
Lineo 79:
[[Arkivo:StatfjordA(Jarvin1982).jpg|thumb|left|250px|[[Petrolo|Petrolala]] platformo en [[Norda Maro]].]]
{{PA|Ekonomio di Norvegia}}
Norvegia havas la duesma maxim granda [[
Lua [[ekonomio]] mixas moderna privata sektoro e [[libera merkato]] kun statala entraprezi e sistemo di publika sekureso sociala. La guverno administras la sektori di [[petrolo]], hidroelektrala energio, la produktado di [[aluminio]], la maxim granda banko de la lando e la maxim granda telekomunikala entraprezo, ''Telenor''.
En du plebiciti - [[1972]] e [[1994]] - la habitantaro di Norvegia manifestis ne dezirar l'eniro en l'[[Europana Uniono]]. Tamen, lando partoprenas en la komuna merkato ed en la [[konkordo Schengen]] kun EU, e formacas l'[[Europana konkordo pri libera merkato]] - EFTA - kun [[Suisia]], [[Islando]] e [[Liechtenstein]].▼
▲En du plebiciti - [[1972]] e [[1994]] - la habitantaro di Norvegia
=== Demografio ===
[[Arkivo:Voksen skoles musikkorps est 1958 IMG 4971.JPG|thumb|320px|left|Skolani celebras la Dio di la Konstituco en Oslo.]]
[[Arkivo:Norske_Målgreiner.png|thumb|200px|La dialekti di la Norvegiana linguo.]]
Segun statistiki de 2018, Norvegia havis {{formatnum:5323933}} habitanti.<ref name=2018estimate>{{cite web|title=Population, 2018 |publisher=Statistics Norway |url=https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/kvartal|accessdate=21 November 2018}}
</ref> La maxim multa (83,2%) esas Norvegi, inkluzite cirkume 60.000 Sami. Altra Europani esis 8,3%, ed altra populi esis 8,5%.<ref name=CIA>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/no.html|title=Europe::Norway|publisher=CIA |accessdate=17ma di februaro 2019}}</ref>
Oficala
La [[Norvegiana linguo|linguo Norvegiana]] oficale skribesas per du formi: la tradicionala ''Bokmål'' e la moderna ''Nynorsk'', kreita en 1929. Cirkume 85% til 90% ek la Norvegiani preferas skribar per ''Bokmål''. Ne existas unika pronunco por la Norvegiana linguo, ed existas multa dialekti en la lando. Minoritati parolas la lingui Sami e la linguo Kver, qua judikesas kom dialekto de la Finlandana linguo.
Segun [[religio]], la maxim multa habitanti esas Luterani (71,5%). Katoliki Romana esis 2,8%, altra Kristani esis 3,9%, Mohamedani esis 2,8%, altri esis 2%, e 7,6% ne informis pri religio segun statistiki de 2016.<ref name=CIA/>
▲Oficala studio publikigita en [[2012]] montris ke 86%<ref name="ssb.no">[http://web.archive.org/web/20130206040422/http://www.ssb.no/english/subjects/02/01/10/innvbef_en/tab-2012-04-26-04-en.html Persons with immigrant background by immigration category, country background and gender. 1ma di januaro 2012 (Korektita ye la 30ma di aprilo 2012)]. ssb.no</ref> de la habitantaro havis adminime 1 genitoro naskinta en Norvegia. Plua kam 710.000 personi (14% de la habitantaro)<ref name="ReferenceA">{{cite web|author=Questions about immigrant-related statistics |url=http://www.ssb.no/en/innvandring-og-innvandrere/nokkeltall |title=Key figures Immigration and immigrants - SSB |publisher=Ssb.no |date=20ma di junio 2013 |accessdate=15ma di februaro 2014}}</ref> esas enmigranti e lia decendanti. De la enmigranti 39% havas Ocidental origino (Australiani, altra Europani...), e 61% havas Aziana od Afrikana origino ([[Maroko|Marokani]], [[Pakistan]]ani, edc.).
La maxim granda urbo esas la chef-urbo, [[Oslo]], kun plua kam 900.000 habitanti. Altra importanta urbi esas [[Bergen]], [[Stavanger]] e [[Drammen]].
Linio 118 ⟶ 127:
}}
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Edvard Munch 1921.jpg|thumb|250px|[[Edvard Munch]], la maxim
[[Arkivo:Frits_Thaulow_at_work.jpg|thumb|
L'expresionista [[Edvard Munch]] esas la maxim bone
Norvegiana [[literaturo]] developis multe dum la [[18ma yarcento|18ma]] e [[19ma yarcento|19ma]] yarcenti, kande aparis [[romantikismo]] e nacionalismo. L'Ora Epoko en Norvegian arti e literaturo eventis dum la 19ma yarcento: l'autori [[Henrik Ibsen]], [[Bjørnstjerne Bjørnson]], [[Alexander Kielland]] e [[Jonas Lie]] esis la maxim importanta de ta epoko. Dum la [[20ma yarcento]] tri Norvegiani ganis la [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-premio pri literaturo]]: [[Bjørnstjerne Bjørnson]], [[Sigrid Undset]] e [[Knut Hamsun]].
[[Arkivo:Mayhem_at_Primavera_Sound.jpg|thumb|left|250px|[[Mayhem]], bando Norvegiana di jenro ''black metal''.]]▼
Pri [[muziko]], tri importanta nomi dum romantika periodo esis [[Edvard Grieg]], [[Rikard Nordraak]] e [[Johan Svendsen]].
▲[[Arkivo:Mayhem_at_Primavera_Sound.jpg|thumb|250px|[[Mayhem]], bando Norvegiana di jenro ''black metal''.]]
La [[cinemo]] Norvegiana
La maxim populara [[sporto|sporti]] en Norvegia esas [[futbalo]], biatlo, [[skio]], hokeo* sur glacio, e [[handbalo]].
| |||