Buenos Aires: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mikra korektigi/modifiki
kelka korektiguri/modifikuri
Lineo 1:
{{Urbi
| nomo= Buenos Aires
| Imajo= Buenos Aires collageMontaje_Buenos_Aires_Barbara.jpg
| TextodilImajo= Kelk imaji pri Buenos Aires.
| Lando= Arjentinia
Lineo 14:
| Altitudo= 25
| Surfaco= 202
| Habitanti= 3.050.728{{formatnum:2890151}}<ref name=Censo/>
| Yaro= 2010
| Denseso di habitantaro= 14.826
| Horala_zono= -3
| Mapo= Plata buenos aires montevideo map.PNG
Lineo 22:
| Reto= www.buenosaires.gob.ar
}}
'''Buenos Aires''' esas chef-urbo di [[Arjentinia]]. Segun statistiki de 2010 olOl havis {{formatnum:30507282890151}} habitanti segun la [[demografiala kontado]] di 2010. Lua tota surfaco esas 202 km². Ol havas la duesma maxim granda [[metropolala areoregiono]] de [[Sud-Amerika]], posdop [[Sao Paulo (urbo)|Sao Paulo]], kun {{formatnum:13591863}} habitanti en 2010. Ol jacas an la rivo dil [[fluvio Plata]] e havas importanta portuo.
 
Lua nomo signifikas "bon aeri" en la [[Hispana linguo|Hispana]]. L'urbo ne esas chef-urbo di la samnoma provinco: la chef-urbo di la [[Provinco Buenos Aires]] esas [[La Plata]].
Lineo 28:
== Historio ==
[[Arkivo:Buenos Aires shortly after its foundation 1536.png|thumb|left|250px|Buenos Aires balde pos lua fondado en [[1536]].]]
L'urboBuenos Aires fondesis du foyi:dufoye. unesmafoyeUnesme ye la [[3ma di februaro]] [[1536]] dal [[Hispania|Hispano]] Pedro de Mendoza, sub la nomo ''Nuestra Señora del Buen Aire'' (nia siorino dil bon aero). Balde pos la fondado, ol destruktesis dal indijeni ed abandonesis. En [[1580]] [[Juan de Garay]] rifondisitere fondis la l'urbo, kun la plena nomo ''Ciudad de la Santísima Trinidad y Puerto de Nuestra Señora la Virgen María de los Buenos Aires'' (Urbo dil santega triuno e portuo di nia siorino la virgino Maria dil bonabon aeri). La nomo selektesis nam l'urbo fondesis ye Triuno-sundio e nam la [[Virgino Maria]] esis santopatronino didil navistimaristi (qui bezonis favoroza venti por sua navi). Ante la [[19ma yarcento]], la nomo dil urbo kurtigesis tila la lasta du vorti.
 
L'urbo kreskis lente til [[1776]], kande ol divenis chef-urbo dil [[Vicerejio dil fluvio Plata]]. Dum la komenco dil [[19ma yarcento]] [[Unionita Rejio|Britaniani]] invadis l'urbo du foyi,dufoye: en [[1806]], ed itere en [[1807]]. Lua habitanti reaktis kontre l'invado e kun la helpo di [[Francia|Franca]] militisto [[Santiago de Liniers]] li vinkis l'invaderi.
 
[[Arkivo:Cabildoabierto-Subercaseaux.jpg|thumb|250px|left|''Cabildo'' (urbala administrerio) di Buenos Aires, en 1810.]]
En [[mayo]] [[1810]] arivis en Buenos Aires l'informo kepri la falio di la ''Junta de Sevilla'' (organo qua akumulabis exekutiva e legifala povi en [[Hispania]]) pos [[Napoleonala militi|Napoleonal]] invado en Hispania) faliis. Notora viri, qualeexemple [[Juan José Castelli]], [[Manuel Belgrano]], [[Mariano Moreno]] ed altri, kunvokis ''cabildo abierto'' (extraordinara asemblo dil habitanti dildel urbo enpor kazo didiskutar urjantesi) en Buenos Aires. LLa ''cabildo''asemblo deklaris fideleso ala la rejio [[Fernando la 7ma di Hispania]], revokita dal Franci, e sendis reprezenteri versal l'altra provinci por kombatar trupi loyala a Franca okupeso, esinteTo toesis la komenco dil procedo di Arjentiniana nedependonedependesko. Kande la lando divenis oficale nedependanta en [[1816]], sub la nomo "unionita provinci di la fluvio Plata", Buenos Aires divenis lua chef-urbo.
 
Pos multa yari di sangoza konflikti, qui interopozis grupi favorebla ala l'adopto di federuro por Arjentinia, qui militis kontre grupi favorebla a la centraligo dil administrado, l'urbo separesis de la [[provinco Buenos Aires]] en [[1880]] e divenis chef-urbo di unionita Arjentinia. Lua habitantaro rapide kreskis pose: de 337.617{{formatnum:337617}} habitanti en 1880 til 649.000{{formatnum:649000}} en 1895, di qui nur 320,000{{formatnum:320000}} naskinta en ol. Lua [[portuo]], projetitasegun projeto da Eduardo Madero, inauguresis en [[1884]] e kompleteskis en 1897. Ta portuo havis multa substrukturala problemi pri substrukturo, e nova portuo inauguresis provizore en 1919.
 
[[Arkivo:Buenos Aires años 1940.jpg|thumb|250px|left|Buenos Aires dum la yari 1940ma.]]
De [[1895]] til [[1914]] multa enmigranti, precipuenome [[Italia]]ni ede [[Hispania|Hispani]] ma anke de altra loki di EuropaEuropani, arivis en l'la urbo. En [[1913]] lua unesma lineo di [[urbala fervoyoferovoyo]] inauguresis. En 1914 Buenos havis 1.575.000{{formatnum:1575000}} habitanti ed esis la 12ma maxim granda urbo dil mondo, e lua komerco e kulturala substrukturo kreskis.<ref>{{cite book|author=Romero, José Luis|title =Breve Historia de la Argentina|chapter =X. La República Liberal (1880-1916)|publisher =Editorial Abril |edition=8|year=1987|pages=139|ISBN= 950-10-0072-9|url=http://www.faggella.com.ar/histoargenta/liberal.htm}}</ref><ref>[http://web.archive.org/web/http://www.elbarriopueyrredon.com.ar/ediciones%2010/mayo/noticias_bicentenario_ciudad.shtml La ciudad y el Bicentenario]. El Barrio Villa Pueyrredón. URL vidita ye la 3ma di februaro 2011.</ref>
 
Ma ne omno esis prospereso en l'urbo. En [[18111911]] la festi pri la Centyaro di la Nedependo eventis sub siejo-stato, pos la generala striko e lua represo qui eventis l'antea yaro e produktis 8 morti e pluaplu kam 100 plusa homi vundita. En [[1919]] pluaplu kam 700 laboristi ocidesis e 4.000 vundesis pos konflikti qui sequis striko en la metalurgiametalurgiala fabrikerio ''Pedro Vasena e Hijos''. La konflikti divenis pose konocita kom "la tragediatra semano".
 
En [[1936]] inauguresis l'obelisko dil avenuo ''9 de Julio''. En [[1941]] pos 4-yara verkikonstrukto, inauguresis l'avenuo General Paz, qua nunenun esas la limito inter Buenos Aires e la homonima provinco samnoma. En [[1955]] la prezidantala palaco subisis bombardi dum revolto kontre lorelora prezidanto [[Juan Domingo Perón]]. EnDum l'atako 308 personi mortis e pluaplu kam 700 vundesis.
 
Nur en [[1996]] lua civitani unesmafoye elektis lua [[urbestro]], [[Fernando de la Rúa]], qua renuncis en 1999 por asumar la prezidanteso di Arjentinia. Altra ex-urbestro di Buenos Aires qua pose divenis prezidanto di Arjentinia esas [[Mauricio Macri]].
 
== Geografio ==
[[Arkivo:Reserva_Ecológica_de_Buenos_Aires_(vista_aérea).jpg|thumb|250px|L'ekologiala rezerveyo di Buenos Aires, e l'urbo.]]
[[Arkivo:Avenida General Paz desde Puente Saavedra.JPG|thumb|250px|left|L'avenuo ''General Paz'' cirkum la yaro 1980.]]
L'urbo jacas en [[Sud-Amerika]], en la [[latitudo]] 34°36' S e [[longitudo]] 58° 26' E, an la dextra rivo dil [[fluvio di la Plata]]. EnAn l'opozanta rivo jacas [[Colonia del Sacramento]], en [[Uruguay]], e 220 km plueste de distantaol, [[Montevideo]]. Lua limiti este e norte formacesas dal [[fluvio Plata]]. La rivereto Riachuelo formacas la suda limito dil urbo, e l'avenuo ''General Paz'' formacas la nord-westala e la westala limiti.
 
Buenos Aires jacas en la plana regiono konocita kom ''Pampa''. Antee, la regiono kovresis da [[laguno|laguni]] e rivereti, di qui la maxim multa rektifikesis e kovresis dum la 20ma yarcento. Ne existas alta kolini en la urbo, e lua mezavalora [[altitudo]] esas 30 mmetri super la [[marala nivelo]].
 
Parto di lua nuna rivo artificale kreesis per terplenajo di rivala zoni e laguni, exemple la nuna quartero Puerto Madero, la regiono dil aerodromo ''Jorge Newberry'' e la proximesivicineso dil stadio ''Boca Juniors'', artificale kreesis per terplenajo di rivala zoni e laguni. Proxim Puerto Madero, en kelka tereni kreita per terplenaji e pose abandonitaabandonata, komencis kreskar arbustaro e gramini. Gradope uceli, mamiferi, amfibii, reptili ed insekti qui ante vivis en la regiono di ''Pampa'' komencis koloniigar la regiono. NuneNun ta olareo formacas l'ekologialaEkologiala rezerveyoRezerveyo di Buenos Aires.
 
La [[klimato]] dil urbo esas temperema. Inter 1961 e 1980 la mezavalora yarala [[temperaturo]] esis 18.1°C e la mezavalora yarala [[pluvozesopluvo-quanto]] esis 1214 mm.
 
== Demografio ==
[[Arkivo:Aerial view - Palermo, Buenos Aires (2).jpg|thumb|250px|La quartero Palermo.]]
[[Arkivo:Buenos Aires - Monserrat - Avenida 9 de Julio.jpg|thumb|250px|left|L'avenuo ''9 de Julio'', la maxim larja dil urbo.]]
Buenos Aires havis {{formatnum:28910822890151}} habitanti segun la kontado [[2010]]<ref name=Censo>[http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_totalpais.asp Argentina:Censo 2010]</ref>,. quaTo signifikasreprezentas 14.312,3 habitanti perpo km². L'urbo dividesas en 48 quarteri (''barrios''), por administrala intenco.<ref name=Buenos>[http://www.buenosaires.gov.ar/ Guvernerio di Buenos Aires] (pagino en HispanianaHispana)</ref> La maxim populoza quartero esas Palermo.
 
Segun la kontado 2001, 88,9% de la habitantaro esas blanki, 7% esas misangimestici, 2% Aziani e 1% negri<ref>[http://www.reference.com/browse/wiki/Buenos_Aires Demographics of Buenos Aires]</ref>. Lua habitantaro decendas precipue de [[Italia]]ni e [[Hispania|Hispani]]. Altra mikra Europana grupi esis [[Germana Imperioimperio|Germani]], [[Suedia|Suedi]], [[Nederlando|Nederlandani]], [[Portugal]]ani, [[Francia|Franci]] e [[Unionita Rejio|Britaniani]]. Anke [[Siria]]ni, [[Libano|Libanani]] ed [[Armenia]]ni anke formacas importanta komunesi, notenome en [[komerco|komercal agadi]]. [[Judo|Judi]] en Buenos Aires esas cirkume 250.000 personi.
 
La habitantaro dil urbo restasduras stabila, pro la basa naskado e mikra ekmigro versa vicina urbi dum recenta yari. Granda parto de lua habitantaro verkaslaboras en servadi, notenome sociala servadi (25% dil laboropovo), komerco e [[turismo]] (20%), e financi ed altra aferi (17%). Publika servadi employas nur 6% dide la laboropovo, e l'[[industrio]] employas cirkume 10%.
 
== Transporto ==
[[Arkivo:Diagrama de trenes y subtes de la Ciudad de Buenos Aires.svg|thumb|280px|Diagramo pri la linei di treni e metroo del urbo.]]
[[Arkivo:Buenos Aires autobus 13.jpg|thumb|250px|left|[[Autobuso]] de Buenos Aires.]]
La precipua sistemo di publika transporto en Buenos Aires esas l'[[autobuso]]. Existas pluaplu kam 135 linei di autobusi qui ligas lua quarteri ed anke vicina urbi de la [[provinco Buenos Aires]] al urbo. Pos la 31ma di mayo 2011 existas sistemo nomizita ''Metrobús'', qua uzas granda autobusi qui trairas larja avenui, qualeexemple ''Juan B. Justo'', ''9 de Julio'', ''Cabildo'', ''Maipú'' e ''San Martín'', en voyi separita de la cetera trafiko, do povas movar tra l'urbo plu rapide.
 
Existas 817 km di suburbala treni kun entote 305 stacioni distributita enper 24 linei, qui ligas kelka quarteri dide Buenos Aires e dide la vicina urbi dedi la samnoma provinco a lua centro. Dum la komenco dil 20ma yarcento, la staciono ''Retiro'' esis un ek la maxim granda ferovoyala stacioni del mondo.
 
[[Arkivo:200 Series at San José de Flores.jpg|thumb|left|250px|Treno dil [[metroo]] di Buenos Aires.]]
Existas 6 linei di [[metropoliteno]] cheen la l'urbo<ref name="metrovias"/> kun entote 53,9 km e 86 stacioni.<ref name="metrovias"/> L'unesma lineo inauguresis en 1913, esante la 13ma maxim anciena sistemo di metroo del mondo e la maxim anciena de [[Latin-Amerika]]. Nune la metropoliteno transportas 1,23 milion pasajeriveheri.<ref name="metrovias">{{cite web|title=Nuestra compañía - ¿Qué hacemos? |url=http://www.metrovias.com.ar/Metrovias/StaticPage/Institucional/Nuestra-compa%C3%B1ia/3400|publisher= Metrovias |language={[es}} |accessdate=16ma di oktobro 2017}</ref>
 
Existas sistemo di [[tramveturo]] kun entote 7,4 km di linei e 18 stacioni. Ol inauguresis en 1987 ed administresas dal kompanio ''Metrovias'', la sama qua administras la metroo dil urbo. La pasajeriveheri dil metroo qui desembarkas en la staciono ''Plaza de los Virreyes - Eva Perón'' ne pagas pluse por uzar la tramveturo.
 
En 2004, Buenos Aires havis 38.208 [[taxio|taxii]], e lia tarifo ne esas trekonsideresas chera. Ultre, la maxim multa taxiisti konocas bone l'urbo, e pro to esas facila uzar lila sistemo.
 
== Kelka turistal atraktivi ==
[[Arkivo:Casa Rosada in Buenos Aires.jpg|thumb|250px|''Casa Rosada'' ("diantea domo"), sideyo di Arjentiniana guvernerio, en Buenos Aires.]]
* Puerto Madero - la doki e depozeyi dil anciena [[portuo]] dil urbo subisis reformi dum la [[yari 1990ma]] e nun existas multa restorerii ed [[universitato]] (''Universidad Católica Argentina'' - UCA) en ol. Du antiquahistoriala navi, ''Sarmiento'' e ''Riachuelo'' konvertesis en flotacanta muzei.
* La katedralo di Buenos Aires, an la Placo di Mayo, proxim la ''Casa Rosada''.
* La quartero ''San Telmo'' e lua "pulco-merkato".
Lineo 89:
[[Arkivo:RiverPlateStadium.jpg|thumb|250px|Stadio "Monumental de Núñez".]]
* La stadii di [[futbalo]] "La Bombonera" (de la esquado ''Boca Juniors'') e "Monumental Antonio Vespucio Liberti" o "Monumental de Núñez" (de la esquado ''River Plate'').
* TeatreyoTeatro Colón.
* La Muzeo dipri Bel-Arti.
* La Muzeo pri Naturala Cienci.
* La spektakli di [[tango]] en ''tanguerías'' dil urbo.
* La tematala parko "Tierra Santa", kopiuro di [[Jerusalem]] dum l'epoko di [[Iesu]].
 
L'anciena [[zoo]]* di Buenos Aires an la quartero Palermo klozesis en 2016, e nun adaptesas por divenor ekologiala parko.<ref>{{cite web|title=Zoológico. Ecoparque de Buenos Aires|url=https://www.buenosairesturismo.com.br/passeios/zoologico.php|accessdate=9ma di februaro 2018|language={{Pt}}}}</ref>
 
== Referi ==