Aljeria: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi +texto, imaji |
kelka korektigi/modifiki ed aktualigi |
||
Lineo 5:
| Blazono = Seal of Algeria.svg
| Imajo_mapo = LocationAlgeria.svg
| Chefurbo = [[Aljer]]
|
| Precipua_urbo = [[Aljer]]
| Oficala_lingui = [[Araba linguo|Araba]] (80%) e [[Berberana linguo|berberana]]
Lineo 19:
| Rango_surfaco = 11
| Surfaco_aquo = neglijebla
| Habitanti = {{formatnum:42200000}}
| Rango_habitanti = 35
| Yaro =
| Denseso di habitantaro =
|
| Nomo_himno = ''Kassaman <small>(qasaman bin-nazilat il-mah.iqat)''</small>
| Pekunio = [[Aljeriana dinaro]] (AD)<br /><small>100 centimi</small>
| Religii = [[islamo]] (96,7%)
}}
'''Aljeria''', oficale la '''Populala Demokratiala Republio di Aljeria''' esas lando
Nune,
'''Bazala fakti pri Aljeria'''
Lineo 36:
[[Arkivo:Tassili_-_whites_and_blacks_leaving_in_harmony%3F.jpg|thumb|250px|left|Prehistoriala pikturi en Tassili.]]
{{PA|Historio di Aljeria}}
Hominidi ja habitis la nuna Aljeria cirkume 2 milion yari ante nun. Cirkume {{formatnum:7000}} yari ante num existis vasta pastureyi en la regiono ''Tassili''. La populi qua habitis la regiono intermariajis e divenis pose konocita kom [[Berberi]].
La regiono esis konocita kom [[Numidia]] dal [[Roman imperio|Romani]]. La rejio di Numidia havis relati kun Romani, [[Kartago|Kartagani]] e [[Anciena Grekia|Greki]]. Pos [[1000 aK]] Kartagani establisis su en la litoro. Pos la [[Punika militi]] ([[264 aK]] til [[146 aK]]) Berberi decidis divenar nedependanta de Kartago. En [[200 aK]] la regiono itere okupesis dal Romani. Kande [[Westala Roman imperio]] krulis en [[476]], kelka regioni habitita dal Berberi itere divenis nedependanta, dum ke [[vandali]] okupis altra regioni. Berbera princii rezistis kontre l'unesma ataki dal kalifio Umiyad, de 670 til [[708]].
Dum la [[8ma yarcento]] [[Arabia|Arabi]] okupis la regiono, qua guvernesis da diversa Islamala dinastii. Dum la [[16ma yarcento]] [[Hispania|Hispani]] okupis kelka urbeti an lua litoro: Mers El Kebir ([[1505]]), [[Oran]] ([[1509]], [[Aljer]] e Bugia ([[1510]]). Hispani abandonis Aljer en [[1529]], Bugia en 1554, e Mers El Kebir ed Oran en [[1708]]. En [[1732]] li rikonquestis Oran e Mers El Kebir, ma en [[1792]] Hispana rejulo [[Carlos la 4ma di Hispania|Carlos la 4ma]] vendis la du urbi al ''bey'' ([[Otoman imperio|Otomana]] klanestro) di Aljer.
En [[1830]] sub pretexto di desrespekto a la konsulo Franca, [[Francia]] invadis Aljeria<ref>Alistair Horne, (2006). ''A Savage War of Peace: Algeria 1954-1962'' (New York Review Books Classics). 1755 Broadway, New York, NY 10019: NYRB Classics. pp. 29-30</ref>. La konquesto esis extreme sangoza. De [[1830]] til [[1872]] la violento e l'epidemii diminutis la habitantaro di Aljeria
Inter [[1825]] e [[1847]] cirkume {{formatnum:50000}} [[Francia|Franci]] enmigris vers Aljeria<ref>''France - Republic, Monarchy, and Empire'' By Keith Randell</ref> ma la konquesto esis lenta pro la rezisto dal Aljeriani. La koloniigisti Franca beneficis su de konfisko di komunala tereni e l'uzo di moderna tekniki, qui augmentis l'agrokultivala produktado. La tensi inter indijena habitanti e Franci pokope pluintensigesis, e fine en [[1954]] komencis la [[Milito di Aljeria|milito kontre Franc okupeso]].
Lineo 53:
En [[2002]] la precipua gerilera* grupi ja kapitulacabis o destruktabis. Granda parto de Aljeriana ekonomio rekuperesis pos l'interna milito.
En [[2008]] la [[konstituco]] di la lando modifikesis por establisar limito pri rielekto dil prezidanto. To permisis [[Abdelaziz Bouteflika]] (prezidanto pos [[1999]]) disputar la prezidanteso itere en [[2009]]. Bouteflika vinkis e promisis programo por nacionala rikoncilio, e la spenso di 150 miliardi di dolari por krear 3 milion nova laboraji, konstruktar 1 milion nova domi, e durar la modernigo di substrukturi e di la publika sektoro.<ref>{{cite web |title= "Country Profile:Algeria"
Ye la [[28ma di decembro]] [[2010]] komencis protesti kontre la guvernerio de Bouteflika, simila a protesti qui eventis en altra Nord-Afrikana e Mez-Orientala landi.
Lineo 59:
=== Politiko ===
[[Arkivo:Abdelaziz Bouteflika.jpg|thumb|220px|[[Abdelaziz Bouteflika]].]]
[[Arkivo:Assemblée populaire nationale (Algérie).jpg|thumb|250px|left|Sideyo di la Nacional
Aljeria esas
La [[parlamento]] havas 2 chambri. La Konsilistaro di la Naciono (equivalanta a Senato) konsistas ek 144 membri, di qui 2/3 elektesas per populala votado, dum ke 1/3 indikesas dal prezidanto. La Populala Nacionala Asemblajo (''al-Majlis al-Sha'abi al-Watani'') nune havas 462 membri. La lando havas plua kam 40 politikala partisi.
Lineo 69:
[[Arkivo:Algeria Topography.png|thumb|right|250px|Topografiala mapo di Aljeria.]]
[[Arkivo:Algeria_map_of_Köppen_climate_classification.svg|thumb|200px|left|Klimati di Aljeria.]]
Aljeria havas entote {{formatnum:6343}} km di frontieri kun lua vicini, di qui {{formatnum:1559}} km kun [[Maroko]], {{formatnum:1376}} km kun [[Mali]], 982 km kun [[Libia]], 965 km kun [[Tunizia]], 956 km kun [[Nijer]], 463 km kun [[Mauritania]] e 42 km kun [[Westala Sahara]].
Lua [[klimato]] esas Mediteraneala che la marbordo, ube la mezvalora [[
Proxim la litoro la [[topografio]] esas montoza. Lua maxim alta monto esas Monto ''Tahat'', kun {{formatnum:2918}} metri di [[altitudo]]. Sude jacas vasta e plana [[dezerto]]. La [[vejetantaro]] esas plu richa apud la litoro e proxim la monti.
Lineo 81:
[[Arkivo:Port Béjaïa.jpg|thumb|220px|left|La [[portuo]] di [[Béjaïa]].]]
{{PA|Ekonomio di Aljeria}}
La stato kontrolas granda parto de Aljeriana [[ekonomio]]. [[Petrolo]] reprezentas preske 30% de lua [[
Malgre ke Aljeria havas fertila suli qui uzabas de la [[Roman imperio|Roman-epoko]], nune nur 9.4% de lua habitantaro laboras en l'[[agrokultivo]].
Aljeria povas recevar viziteri
=== Demografio ===
En januaro 2016 Aljeria havis cirkume 40.4 milion habitanti,<ref name="ons">{{cite web |url=http://www.ons.dz/-Demographie-.html/ |title=Algérie a atteint 40,4 millions d’habitants (ONS) |publisher=ons |date=17 April 2013 |accessdate=24ma di 2013}}</ref> di qui la maxim multa (99%) rezultas de la mixo etniala Araba-Berbera. La
[[Araba linguo|Araba]] esas l'oficala linguo di la lando e, pos [[2002]], anke [[Berberana linguo|berberana]]. Cirkume 70% de la habitantaro parolas kom duesma linguo la [[Franca linguo|Franca]].▼
Cirkume 70% de la [[advokato|advokati]] e 60% de la judiciisti di la lando esas [[Muliero|mulieri]]. Eli anke esas majoritato de la [[mediko|mediki]], e 60% de la studenti en l'universitati, segun inquesto.<ref>{{cite web| author=Slackman, Michael |url=http://www.nytimes.com/2007/05/26/world/africa/26algeria.html |title=A Quiet Revolution in Algeria: Gains by Women |work=The New York Times |date=26ma di mayo 2007 |accessdate=29ma di agosto 2011}}</ref>
Linio 126 ⟶ 128:
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Ahlem Mosteghanemi at Beirut Book Fair 2012.JPG|thumb|250px|[[Ahlam Mosteghanemi]]]]
▲[[Araba linguo|Araba]] esas l'oficala linguo di la lando e, pos [[2002]], anke [[Berberana linguo|berberana]]. Cirkume 70% de la habitantaro parolas kom duesma linguo la [[Franca linguo|Franca]].
Pri [[literaturo]], importanta [[poezio|poeti]] esas Mufdi Zakaria, Mohammed al Aid, Achour Fenni e Azrag Omar. Pri prozo, Kateb Yacine, Rachid Mimouni, Mouloud Mammeri, Mouloud Feraoun, Assia Djebar e [[Mohammed Dib]]. La [[filozofio|filozofo]] e teologiisto katolika [[Santa Augustinus di Hippo]], qua skribis en [[Latina linguo]] dum la [[5ma yarcento]], naskis e habitis [[Numidia]]. Altra notora skriptisto naskinta en Aljeria esis [[Albert Camus]], [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-premiizito]] pri [[literaturo]] en [[1957]]. Malgre ke ilu defensis [[homala yuri]] por Aljeriani, ilu opozis la nedependo di la lando. Pro to, lua reputeso en Aljeria esas vundita. Nune, [[Ahlam Mosteghanemi]] esas la maxim prestijoza skriptistino che l'Araba mondo.
| |||