Panama: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi ed aktualigi
Lineo 5:
| Blazono =Coat_of_arms_of_Panama.svg
| Imajo_mapo = LocationPanama.svg
| Chefurbo = [[Panama-Urbo]]
| Lojanti_chefurboHabitanti_chefurbo = {{formatnum:463093}} ([[2000]])
| Precipua_urbo = [[Panama-Urbo]]
| Oficala_lingui = [[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo dipri prezidanti di Panama
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Juan Carlos Varela]]
Lineo 16:
| Rango_surfaco = 118
| Surfaco_aquo = 2,9
| Habitanti = {{formatnum:40749544158783}}<ref>{{cite web|title=Población de Panamá |url=http://countrymeters.info/es/Panama/|accessdate=2ma di oktobro 2017}}</ref>
| Rango_habitanti =
| Yaro = 20172018
| Denseso di habitantaro = 53,9649
| Reto_kodoReto_kodexo = .pa
| Nomo_himno = ''Himno Istmeño''
| Pekunio = Balboa<br />''De facto'': [[Dolaro di Usa]]
| Religii = [[katolikismo]], 77,4%
}}
'''Panama''' ([[Hispana linguo|Hispane]]: ''Panamá'') esas lando quajacanta jacas enan [[Central-Amerika]]. LuaLu vicinahavas landikom esasvicini [[Kosta Rika]] nord-weste e [[Kolumbia]] sud-este. Este jacas [[Karibia]] e weste jacas l'oceano [[Pacifiko]].
 
'''Bazala fakti pri Panama'''
Lineo 31:
{{PA|Historio di Panama}}
[[Arkivo:Balboa südsee.jpg|thumb|180px|left|[[Vasco Núñez de Balboa]].]]
Kande [[Hispania|Hispana]] [[Rodrigo de Bastidas]] navigis de [[Venezuela]] e arivis en Panama en [[1501]], posible vivis en la regiono cirkume 2 milion [[indijeno|indijeni]], precipuenome dedel la rasietnii ''Cuevas'' e ''Coclé''. [[Cristoforo Colombo]] arivis en la regiono en [[1502]]. En [[1513]] l'explorero [[Vasco Núñez de Balboa]] deskovris ke Panama esas [[istmo]] e ne existis marala uniono inter [[Atlantiko]] e [[Pacifiko]]. Hispani fondis [[Panama-Urbo]] en [[1519]], ed establisis la ''Real Audiencia de Panama'' (l'unesma reprezentero di Hispana guvernerio) en [[1538]]. Li transportis [[arjento]] ed [[oro]] de la litoro di Pacifiko tra la istmo til [[Karibia]], de ube ol sendesis vers [[Europa]].
 
Kom rezulto di la desfacileso pri kontrolar vasta teritorii, la regiono di Panama esis vundebla al atako di [[Anglia|Angla]] e [[Nederlando|Nederlandana]] [[pirato|pirati]] e di [[sklaveso|ex-sklavi]], nomizita ''cimarrones'' endal la HispanaHispani. De [[1572]] til [[1573]] [[Francis Drake]] atakis la regiono kunhelpata la helpo dida ''cimarrones''. En [[1717]] Hispania unionis Panama a la [[Vice RejioVicerejio di Nova-Granada]].
 
Panama esis parto dide [[Hispana imperio]] dum preske 300 yari ([[1538]] til [[1821]]). Ye la [[3ma di novembro]] [[1821]] Panama divenis nedependanta de [[Hispana imperio]]. Ye la [[28ma di novembro]] sam yaro, ol unionesis a [[Nova-Granada]] por formacar lando nune nomizita kom [[Granda Kolumbia]].
 
[[Arkivo:Culebra Cut 1904.jpeg|thumb|left|250px|Konstrukto dil [[Kanalo di Panama]], 1904.]]
Lineo 46:
 
== Politiko ==
[[Arkivo:Asamblea Nacional de Panamá.JPG|thumb|250px|Nacional AsemblajoAsemblitaro di Panama.]]
[[Arkivo:Palacio de las garzas1.JPG|thumb|left|250px|''Palacio de las Garzas'', oficala domo dil prezidanto di Panama.]]
Panama esas demokratiala [[prezidantala republiko]]. La prezidanto esas la [[chefo di stato]] e la [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal populo por 5 yari. Nune esas [[Juan Carlos Varela]].
Lineo 52:
La [[parlamento]] havas unika chambro kun 78 deputati, elektita dal populo por 5 yari. La nuna [[konstituco]] adoptesis en [[1972]] e subisis reformi en 1978, 1983, 1993, 1994, e 2004.
 
TotaOmna civitani evante 18 yari o pluse povas votar. Nacional elekti por prezidantoprezidantala e por la parlamento eventas omnasingla 5 yari.
 
La [[judiciala povo]] esas nedependanta de la povi exekutiva e legifala, ma lua membri elektesas dal chefo di stato. Ol havas tri niveli: la Supra Korto, la tribunali e la lokala judiciisti. Nedependanta L'Elektala Tribunalo Nedependanta inspektas la registro di votanti, l'elektala procesoprocedo e l'agado di la politikala partisi.
 
== Geografio ==
Lineo 64:
 
[[Arkivo:Beluga Family on Gatun Lake.JPG|thumb|250px|Navo trairas l'artificala [[lago Gatún]].]]
Panama havas cirkume 500 fluvii e riveri. La maxim granda esas la riverofluvio Chagres, qua uzesas por furnisar elektral energio a Panama, e por formacar l'artificala [[Lago Gatún]], qua esas parto di la kanalo di Panama.
 
[[Arkivo:Volcán_Barú_and_the_mountain_city_of_Boquete_(8375649877).jpg|thumb|left|250px|[[Volkano]] Barú (3.475 metri di altitudo).]]
Lua [[relevo]] konsistas ek basa tereni en la du litori, e monti e kolini en la centro. La monti ne esas parto di la montari di Nord- o Sud-Amerika, e nur proxim la frontiero kun [[Kolumbia]] la monti esas parto dil sistemo di [[Andi]]. La maxim alta monto di lando esas [[volkano]] Barú, kun 3.475 metri di [[altitudo]]. La [[marsh-lando]] di Darién, an la frontiero kun Kolumbia, esas longa de 160 km e larja de cirkume 50 km, ed impedas konstruktar choseo por unionar [[Nord-Amerika]] kun [[Sud-Amerika]] tra Panama.
 
La [[klimato]] di Panama subisas modifiki segun l'altitudo. En regioni infre 1.000 metri di altitudo esas [[tropikala klimato|tropikala]] e varma dum tota yaro; la regioni de 1.000 til 2.000 metri di altitudo havas agreabla klimato, dum ke en regioni super la 2.000 metri di altitudo la klimato esas kolda. La mezavalora yarara [[pluvozesopluvo-quanto]] esas plu granda proxim [[Karibia]], ube superiras 3.000 mm omnayare e preske ne existas sika sezono, kontraste kun la litoro di [[Pacifiko]], ube existas sika sezono de decembro til marto e la mezavalora yarala pluvozesopluvo-quanto esas 1.500 mm. En la montoza regioni la pluvozesopluvo-quanto povas superirar 5.000 mm omnayare. [[Uragano|Uragani]] ne minacas la lando, pro ol jacar sude de la zono di uragani (supre la 10°N).
 
== Ekonomio ==
Lineo 77:
[[Arkivo:Panama-Kuna_0605a.jpg|thumb|250px|Mulieri de raso Kuna, en Panama.]]
[[Arkivo:Banda_de_musica.jpg|thumb|250px|left|Defilo di Panamana studianti.]]
En 2016 Panama havis {{formatnum:4015816}} habitanti, esante un ek la min populoza landi de [[Amerika]]. Segun statistiki de 2010 pri raso, 65% de la habitantaro esis mestici di indijeni kun blanki, 12,3% esis indijeni, 9,2% negri o decendanti de Afrikani, 6,8% mestici di blanki kun negri, e 6,7% esis blanki.<ref name=CIA>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pm.html|title="Panama"|publisher=CIA - The World Factbook|accessdate=9ma di oktobro 2017}}</ref> Existas 7 indijena grupi en Panama: Ngäbe, Kuna (Guna), Emberá, Wounaan, Naso Tjerdi (Teribe) e Bri Bri.<ref>{{cite web|url=http://www.iwgia.org/regions/latin-america/panama/887-update-2011-panama|title="Update 2011 - Panama"|publisher=Iwgia.org |accessdate=15ma di junio 2013}}</ref> La maxim multa negri e decendanti de Afrikani vivas enhabitas Panama-Urbo o en lua metropolala regiono.
 
PluaPlu kam 70% de la habitantaro vivas en urbi. La viv-esperajo dil habitantaro atingis 77 yari en 2009, segun la [[Mondal Organizuro pri Saneso]]. La sistemo pri publika saneso nun esas acensebla a preske laomna tota habitantarohabitanti dil urbala regioni.
 
[[Arkivo:Iglesia_San_Pedro,_Panama.jpg|thumb|250px|Kirko di Santa Petrus an l'insulo Taboga, la 2ma maxim Anciena de Amerika.]]
[[Arkivo:BahaiPanama.JPG|thumb|left|250px|Templo di la [[fido Bahaa]] en [[Panama-Urbo]].]]
La guvernerio di Panama ne kolektas statistiki pri [[religio]], ma diversa fonti kalkulas ke 75% til 85% ek la habitantaro esas [[katolikismo|katoliki]] dum ke 15% til 25% esas [[Protestantismo|protestanti]]. Cirkume 2% de la habitantaro praktikas la [[fido Bahaa]], e 40 mil personi esas membri del [[Eklezio di Iesu Kristo di Lasta Dia Santi]]. Existas mikra grupi di Adventisti, [[Testi di Jehova]], Episkopalisti (c. 7 mil til 10 mil adepti), e komunesikomunitati di Judi e Mohamedani (c. 10 mil), Hindui, BudistiBudhisti ed altra Kristani, e mikra grupi di Rastafariani e di praktikanti di indijena religii.
 
Pri eduko, segun statistiki de 2010, 94,1% de la habitantaro savis lektar e skribar (94,7% ek la viri, e 93,5% ek la mulieri). Eduko en Panama esas obligenda por pueri ed adolecanti evante 6 til 18 yari.
 
La maxim populosa esas la chef-urbo, [[Panama-Urbo]]. Altra importanta urbi esas [[San Miguelito]], Tocumen, e David.
{{Maxim granda urbi
| regiono= Panama
Linio 119 ⟶ 118:
[[Arkivo:Tuna_panama.jpg|thumb|250px|Paro dansas ''[[cumbia]]''.]]
[[Arkivo:El general.jpg|thumb|250px|left|"[[El General]]" kreinto dil ''[[reggae en Español]]''.]]
Panamana kulturo havas granda Hispana influo, ma mixas kultural elementi Afrikana ed Indijena. Exemple la danso ''tamborito'', qua havas Hispana origino, kun ritmi, movi e temi Afrikana. La danso e muzikala ritmo ''[[cumbia]]'', simila a Kolumbiana ''cumbia'', havas granda populareso. Artisti qualeL'artisti [[El General]] e, Nando Boom ed altri kreis la nomizita [[reggae en Español]], qua pose evolucionis e divenis populara en altra landi kom [[reggaeton]]. Altra populala muzikala stili esas Haitiana ''compas'', [[jazo]], ''[[blues]]'', ''[[salsa]]'', ''[[reggae]]'' e [[rock]].
 
La [[koquoarto]] Panamana mixas Hispana, Afrikana ed Indijena influi, kun multa tropikala frukti. La precipua ingredienti uzata esas [[maizo]], [[rizo]], farino di frumento, [[banano]] koquita, [[manioko]], karni de bovo, hano e porko, e fishi.
Linio 126 ⟶ 125:
 
[[Arkivo:Estadio_b%C3%A9isbol_La_Chorrera.jpg|thumb|250px|[[Basbalo]]-stadio en La Chorrera.]]
[[Basbalo]] esas la maxim populara [[sporto]] en Panama, pro Usan influo. Adminime 140 Panamani ludas en Usana basbalo-esquadi pri basbalo. Panama anke havas quar sportisti mencionata en l'Internaciona Salono di la Famo pri [[Boxo]]: [[Roberto Durán]], Eusebio Pedroza, Ismael Laguna, e Panama Al Brown.
 
Pos la fino di ladil [[20ma yarcento]], [[futbalo]] divenabas populara sporto en Panama. La Nacionala Ligo pri Futbalo e la nacionala esquado pokope atraktabas spektanti. [[Basketbalo]], [[volebalo]], [[taekwondo]], [[golfo]] e [[teniso]] anke havas populareso.
 
== Referi ==