Hungaria: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
korektigi/modifiki/aktualigi |
+texto, imaji, referi |
||
Lineo 35:
Existas poka informi pri la habitanti di Hungaria ante l'arivo dil Kelti, cirkume 450 yari aK. La populo Hungara, le ''Magyar'', komencis separar su del altra Fino-Ugriana populi cirkume 800 yari aK, ma nur arivis a la regiono dum la [[5ma yarcento]]. Kelti arivis a la regiono pos cirkume 450 aK, e [[Roman imperio|Romani]] okupis ol de cirkume [[9 yari aK]] til [[430]], e kreis ibe la provinco [[Pannonia]]. Dum la 5ma yarcento le Huni invadis la regiono ed establisis forta imperio.
[[Arkivo:Kalandozasok.jpg|thumb|left|250px|
Dum la [[9ma yarcento]], precise la yaro [[895]], [[Árpád]] fondis Hungaria. Lua granda nepotulo [[István la 1ma di Hungaria|István]] kronizesis rejulo la yaro [[1000]], uzante krono sendita de [[Roma]] dal [[papo Silvester la 2ma]]. István divenis l'unesma [[Listo pri monarki di Hungaria|rejulo]] di Hungaria.
Lineo 76:
== Politikala subdividuro ==
{|align="right" class="wikitable" ▼
En Hungaria dividesas ek 19 "komtii" (''megye'', pluralo ''megyék'') plu la chefurbo [[Budapest]]:▼
|-
| Bács-Kiskun
Linio 105 ⟶ 103:
| [[Budapest]]
|}
▲En Hungaria dividesas ek 19 "komtii" (''megye'', pluralo ''megyék'') plu la chefurbo [[Budapest]]
Per la lego 1999/XCII kreesis sep statistikala regioni. Li esas: Centrala Hungaria, Centrala Transdanubia, Granda Nordala Planajo, Nordal Hungaria, Sudala Transdanubia, Granda Sudala Planajo e Westala Transdanubia. Posible ta subdividuro remplasos la subdividuro en komtii.
== Geografio ==
[[Arkivo:Hungary topographic map.jpg|thumb|250px|Topografiala mapo di Hungaria.]]
[[Arkivo:Puszta_Seewinkel.JPG|thumb|left|250px|La [[stepo]] ''puszta'' en Seewinkel.]]
Du triimi ek Hungaria esas basa e plana regiono (Alföld), ube l'altitudo esas min kam 200 m super [[marala nivelo]]. Norde, existas montoza regiono regiono. [[Danubio]] dividas Hungaria en du, ''Dunántúl'' weste, ed ''Alföld'' este.
''' Alföld ''' (“Basa lando”) konsistas ek vasta regiono qua iras del Danubio til l'estala frontiero. En ca areo existas
[[Arkivo:Tajkep_mderecskerol_matra.jpg|thumb|250|La monto [[Kékes]].]]
[[Arkivo:Lake_Balaton_at_Tihany,_Hungary.jpg|250px|thumb|left|[[Lago Balaton]], la maxim vasta de central Europa.]]
La montoza norda regiono konsistas ek l'anciena [[volkano|volkanal areo]] Börzsöny, Cserhát, Mátra e Zemplén, e la partale montoza regioni Bükk ed Aggtelek. La maxim alta punto di Hungaria, [[Kékes]], jacas en Mátra. An la sudala bordo dil areo jacas la famoza [[vino|vinala]] regiono di Tokaj. An la nacionala parko di Bükk esas grandioza foresti di querki e fagi an la montaro. En la nacionala parko di Aggtelek on povas vizitar groti kun stalaktiti e stalagmiti. La maxim granda urbi del nordo esas [[Miskolc]] ed Eger.
''Dunántúl'' (“Dop-Danubio”) konsistas ek la tota regiono del Danubio til la westala frontiero. En Dunántúl existas la maxim granda lago di Hungaria, [[Balaton]]. Dunántúl esas kolinoza, ed en lua nordo ank existas monti. Apud la westala frontiero, proxim Sopron e Szombathely, jacas la plana regiono Kisalföld (“Mikra Alföld”), qua iras til la bazo di Alpi, en [[Austria]]. La maxim populizita urbi de la regiono esas Sopron, Szombathely, Győr e Pécs.
Centre de la lando jacas la chef-urbo Budapest.
[[Arkivo:Szeged-tisza3.jpg|thumb|250px|La [[rivero Tisza]] proxim [[Szeged]].]]
;Maxim longa riveri (longeso che la teritorio Hungara)
* [[Danubio]] (Hungare: ''Duna'') 417 km
Linio 126 ⟶ 129:
;Maxim granda lagi:
* [[Balaton]] 595 km²
*
* Fertő (la maxim granda parto esas en Austria)
Linio 133 ⟶ 136:
== Ekonomio ==
[[Arkivo:Széchenyi_Chain_Bridge_in_Budapest_at_night.jpg|thumb|250px|Budapest esas importanta financala centro di central ed estal Europa.]]
[[Arkivo:Hungary_Export_Treemap.jpg|thumb|250px|left|Exportacaji di Hungaria, 2012.]]
{{PA|Ekonomio di Hungaria}}
Ante la [[duesma mondomilito]] l'ekonomio di Hungaria apogis sur l'[[agrikultivo]]. Pos la milito, la komunista rejimo industrieskis ed autarkesis la lando. Depos 1968 l'ekonomio di Hungaria esis la maxim liberala del Estala Bloko. L'exterlanda [[komerco]] e la kreo di mikra entraprezi permisesis limitizite. Kande la komerco kun l'altra komunista landi diminutis, la konkurencala kapableso diminutesis, la produktado krulis e la [[chomeso]] kreskis dum la yari inter 1989 e 1994.
Linio 139 ⟶ 144:
== Demografio ==
▲{| class="wikitable" align="right"
'''Nacionala konteno di Hungaria 1920-1980''' (fonto: Hungara revuo História 2-3, 1991)▼
|-
▲{| class="wikitable"
▲| colspan=8| '''Nacionala konteno di Hungaria 1920-1980''' <small>(fonto: Hungara revuo História 2-3, 1991)</small>
|-
!nacioneso
![[1920]]
Linio 258 ⟶ 265:
|10.709.463
|}
Segun la [[demografiala kontado]] di 2011, Hungaria havis {{formatnum:9937628}} habitanti. La maxim multa (83,7%%) esas Hungari, 3,1% esis [[cigano|cigani]], 1,3% esis Germani, 0,3% esis [[Slovakia|Slovaki]], 0,3% esis [[Rumania|Rumani]], 0,2% esis [[Kroatia|Kroati]], e 14,7% ne deklaris lia etnii. Plu kam 1/4 de la habitantaro rezidas en la [[metropolala regiono]] di [[Budapest]], e 69% de la habitantaro (entote{{formatnum:6903858}} personi) rezidas en urbi.
Nune, cirkume 5 milion Hungari habitas altra landi.
L'oficala linguo di la lando esas [[Hungara linguo|Hungara]], un ek la 24 oficala idiomi del [[Europana Uniono]], parolata da 99,6% del habitantaro. Existas kelka minoritatala lingui, exemple l'Armeniana, Bulgara, Kroata, Germana, edc. La stranjera lingui maxim parolata esas l'[[Angla linguo|Angla]] (16% de la habitantaro savas parolar ol) e la [[Germana linguo|Germana]] ({{formatnum:1111997}} personi, o 11,2% de la habitantaro, savas parolar ol).
=== Religio ===
[[Arkivo:Esztergom.bazilika.lights.jpg|thumb|250px|left|Baziliko di Esztergom.]]
Segun la [[demografiala kontado]] di 2011, la [[religio]] kun maxima nombro di adepti esas [[katolikismo]] deklarata da 37,1% de la habitantaro. Tamen, 27,8% ne deklaris religio. Personi qui deklaris ne praktikar religio esis 16,7%, 11,2% esis [[Kalvinismo|Kalvinisti]], 2,2% esis [[Luteranismo|Luteranisti]], 1,8% esis Ortodoxi Greka, 1,5% esis [[Ateismo|Ateisti]], 0,3% esis Mohamedani, e 1,6% praktikis altra religii. La [[konstituco]] di Hungaria grantas religiala libereso.
=== Eduko ===
L'eduko en Hungaria esas precipue publika, ed administrata dal Ministerio pri Eduko. Pra-skolala eduko esas obligata por omna infanti evanta 3 til 6 yari. Skolala eduko ank esas obligata por pueri ed adolecanti til 16 yar-evo. Primara eduko ordinare duras dum 8 yari.
La maxim multa [[universitato|universitati]] esas publika institucuri, e la studenti ordinare ne pagas por studiar.
;Maxim granda urbi di Hungaria (2002)
Linio 269 ⟶ 291:
* [[Székesfehérvár]] - 109 000
* [[Kecskemét]] - 102 000
== Kulturo ==
[[Arkivo:Esterházy-kastély (4051. számú műemlék) 2.jpg|thumb|
Hungaria havas richa [[folkloro]], qua inkluzas [[brodo]], dekorata [[ceramiko|ceramikajo]], e [[skultado|skultadi]]. Kom exempli di lua [[arkitekturo]], la maxim granda [[sinagogo]] di Europa (la Granda Sinagogo, en Dohány), un ek la maxim granda Europana [[baziliko|baziliki]] (la baziliko di Esztergom), la duesma maxim granda abadeyo di la mondo (Pannonhalma abadeyo) e la maxim granda nekropolo exter [[Italia]] (la nekropolo di [[Pécs]]) jacas en la lando. La palaco di Eszterháza, konstruktita dum la [[18ma yarcento]], esas la maxim granda edifico en stilo [[rokoko]] di Hungaria.
| |||