Afganistan: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi +texto, imaji, referi
mikra korektigi/modifiki
Lineo 6:
| Imajo_mapo = Afghanistan in its region.svg
| Chefurbo = [[Kabul]]
| Lojanti_chefurboHabitanti_chefurbo = 2,85 milion (metropolo) ([[2008]])
| Precipua_urbo = [[Kabul]]
| Oficala_lingui = [[pashtu linguo|pashtu]], [[persiana linguo|persiana (dari)]]
Lineo 20:
| Yaro = 2017
| Denseso di habitantaro = 52,3
| Reto_kodoReto_kodexo = .af
| Nomo_himno = ''Milli Surood''
| Pekunio = [[Afgani (pekunio)|Afgani]]
Lineo 30:
=== Historio ===
{{PA|Historio di Afganistan}}
Segun [[arkeologio|arkeologiala]] studii, homi ja habitis nuna Afganistan cirkume {{formatnum:50000}} yari ante nun. La regiono habitesis da populi Indo-Ariani, e dum yarcenti esis parto di [[Macedonian imperio]], Mauryan imperio de [[India]], Mughal imperio, ed altra. Macedoni, komandita da [[Alexandros la Magna]] okupis la regiono dum la [[4ma yarcento aK]]. Arabi komencis okupar la regiono en [[642]] ed introduktis [[islamo|islamaIslamana]] religio. En [[870]] [[Kabul]] esisokupesis okupita dadal Arabi.
 
[[Arkivo:Habibullah.jpg|130px|thumb|left|[[Habibullah Khan]], emiro di Afganistan de [[1901]] til [[1919]].]]
Lineo 37:
En oktobro [[1782]] Durrani mortis pro naturala kauzi. Lua filiulo, [[Timur Sha]] sucedis ilu e transferis la chef-urbo dil rejio de [[Kandahar]] por [[Kabul]].
 
Dum la [[19ma yarcento]] [[Unionita Rejio|Britaniani]] probis konquestar la regiono. De [[1839]] til [[1842]], e de [[1870]] til [[1880]] eventis Angla-Afgana militi. YeEn la [[6ma di oktobro]] [[1879]] Britaniani okupis Kabul, ed en julio [[1880]] li siejis [[Kandahar]]. La lando dividesis en influo-sferi [[Rusa imperio|Rusa]] e di [[Unionita Rejio|Britaniana]].
 
Ye la [[19ma di agosto]] [[1919]] Afganistan divenis nedependanta de [[Unionita Rejio]], kun rejulo [[Amanullah Khan]] kom monarko. La lando restis [[monarkio]] til [[1973]], kande [[Mohammed Daoud Khan]] komandis [[stato-stroko]] e proklamis la [[republiko]].
 
De la [[24ma di decembro]] [[1979]] til [[1989]] Afganistan okupesis da [[Sovietia|Sovietiana]] trupi. Kun la departo di Sovietiani en [[1989]], laika rejimo di Afganistan gradope perdis povo en la lando, note pos [[1992]], kande asumis nova guvernerio en [[Rusia]]. En [[1994]] {{formatnum:10000}} personi mortis en [[Kabul]] kun atako di Mujahedini ([[Islamo|IslamaIslamana]] soldati), armizita da [[NATO]] . En [[1996]] [[Taliban]] asumis povo en Afganistan e proklamis Islamala Emirio di Afganistan. En [[2000]] Taliban kontrolis preske 95% de la lando.
 
Pos l'[[atenti ye la 11ma di septembro 2001]] [[Usa]] invadis Afganistan e la rejimo di [[Talibano]] finis, ma nova rejimo ne obtenis politika stabileso en tota la lando. En decembro [[2009]] Usana prezidanto [[Barack Obama]] anuncis l'augmento di militarala impliko en la lando, e sendis plua {{formatnum:30000}} soldati dum periodo di 6 monati<ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/34218604/ns/politics-white_house ''Obama to announce war strategy'' Associated Press. 1ma di decembro 2009]</ref>.
 
=== Politiko ===
Lineo 50:
Afganistan esas prezidantala [[islamo|islamala]] [[republiko]]. La [[chefo di stato]] e la [[chefo di guvernerio]] esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por 5 yari. La nuna prezidanto esas [[Ashraf Ghani]], qua elektesis ye la [[21ma di septembro]] [[2014]] ed asumis povo ye la [[29ma di septembro]] sam yaro. La prezidanto havas du viceprezidanti e 25 ministri.
 
La Nacional Asemblajo havas du chambri. ''Wolesi Jirga'', la basa chambro, havas 250 membri, qui elektesas por 5-yara periodo. ''Meshrano Jirga'' esas l'alta chambro e havas 102 membri, di qui 34 elektesas da distriktala konsilantari por 3 yari, altra 34 elektesas da provincala konsilantari por 4 yari, e l'altra 34 elektesas dal prezidanto por 5 yari. NunaLa nuna [[konstituco]] aprobesis en januaro [[2004]] e konsistas ek 160 artikli.
 
La maxim alta korto di la lando esas ''Stera Mahkama'' (supra korto). La prezidanto indikas lua membri, quaqui servas pordum 10 yari.
 
=== Geografio ===
Lineo 78:
Kelka notora [[poezio|poeti]] en Afganiana kulturo esas Rumi, Khushal Khan Khattak, Rahman Baba, Massoud Nawabi, Nazo Tokhi, [[Ahmad Shaho Durrani]], Al-Afghani, e [[Ghulam Muhammad Tarzi]].
 
Kelka populara [[sporto|sporti]] en la lando esas [[kriketo]], [[futbalo]], [[basketbalo]], [[buzkashi]] ed altraaltri.
 
=== Referi ===