Kristanismo: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi/modifiki. Se vu konocas bone la temo, vua helpo esos bonvenonta.
Nula rezumo di redakto
Lineo 1:
{{revizo}}
[[Arkivo:Koroinen_cross_Turku.jpg|250px|right|thumb|La [[kruco]], simbolo dil Kristanismo.]]
'''Kristanismo''' esas [[monoteismo|monoteista]] kredo qua predikas ke [[Iesu]] esas la [[mesio]]. La vorto signifikas la religiala sistemi, dogmati e praktiki de la Kristani. Kristani kredas ke Iesu, Juda voyajanta predikero konsiderata Kristo, esas la filiulo di [[Deo]] sendita a [[Tero]] por salvar homi de [[peko]]. La Kristanismo kreskis dum la unesma yarcento ek la [[Judaismo]]. Kristani konsideras la [[Biblo]] kom sua sankta texto. Importanta rituali es [[bapto]] ed [[eukaristio]], ma anke esas altra ritui.
 
Quale [[Islamismo]] e [[Judaismo]], Kristanismo esas klasifikitaklasifikata kom "Abrahamana religio". La 3 religii konsideras [[Abraham]] l'unesma [[profeto]]. Existas inter altri diferi inter la kredi pri la rolo di Iesus e la naturo di Deo. Kristanismo esas kredo universalista, qua aceptas kredanti de omna [[populo]], [[kulturo]] e [[sexuo]] ed aktive konvertas homi a sua kredaji. Ol anke emfazas kredaji ed opinioni plu multe kam altra religioni ed observado di religiala regli esas relative min importanta. Do lu ofte konsideresas ortodoxa religio. Teologio relative importantesas inter Kristani.
 
Dum la komenco dil [[21ma yarcento]] Kristanismo havis cirkume 1,5 til 2,1 miliardi di adheranti<ref>"between 1,250 and 1,750 million adherents, depending on the criteria employed" (McGrath, ''Christianity: An Introduction'', page xvl.)</ref><ref>"1.5 thousand million Christians" (Hinnells, ''The Routledge Companion to the Study of Religion'', p. 441.)</ref>, qui reprezentas de 1/4 til 1/3 de mondala habitantaro. Ca numero inkluzas "nominala" kredanti. Kun ica numero, Kristanismo esas la religio qua havas la maxim granda numero di adherenti. Ol anke esas l'oficala religio di multa landi. La adherantaro deskreskis en diversa landi de la 19ma yarcento.
 
La subdividuro kun la maxim granda numero di kredanti es la [[Romkatolikismo|katolikismo]] e la Katolik Eklezio esas anke la maxim granda eklezio. [[Protestantismo]], qua esas tre diversa, esas la duesma maxim granda subdividuro ed orienta ortodoxismo esas la triesma. Anke existas ancien ortodoxa tradicioni, qui ne apartenas al orient ortodoxismo.
== Kelka Kristana doktrini ==
 
* [[katolikismo]]
Delonge esas Kristana komunitati en [[Asia]], Nord [[Afrika]] ed [[Europa]], ma hodie oni Kristanismo konsideras religio dil Westa mondo.
* [[ortodoxa kristanismo]]
 
* [[Protestantismo]] ([[Anglikanismo]], Pentekostalismo, [[Luteranismo]], edc.)
== Historio ==
* [[mormonismo]]
[[Arkivo:Última Cena - Da Vinci 5.jpg|thumb|right|300px|L'Ultima Supeo, piktita da [[Leonardo da Vinci]].]]
La historio dil Kristanismo komencas per la predikado da Iesus di Nazaret, Juda predikanto e [[Galilea]]. Predikinte precipue en la ruro di Galilea, il kunvokis adherantaro, qua inkluzas dek e du viri, la dek e du dicipuli, kun eminenta funciono. Il predikis ke esas pardono da Deo por repentanta pekeri e lu [[bapto|baptis]] konvertanti. Iesu efektigis unfoye tumulto en la Templo di Salomon, kande lu esis en [[Ierusalem]] kun sua adheranti. Un de lua dicipuli trahizis il a la autoritati. La [[Romana Imperio|Romana]] prefekto di Judea kondamnis il a mortopuniso, segun la evangelii pro l'elito dil Templo, ed ilu [[krucago|krucagesis]]. Tamen, ilua adheranti balde kredos ke il esis rezurektata ye la triesma jorno. Li kredis ke il esas en cielo sur trono adextre de Deo e ke il esas la [[Mesio]] o [[Kristo]], la salvero uncionita di Deo.
 
La nova kredo iniciale esis precipue Juda, ma anke aceptis ne-Judi. Prozelitigado da la dek e un dicipuli, nun la dek e du apostoli kun nova apostolo, ed altra apostoli aparis balde Kristani komunitati en plura granda urbi dil Roman Imperio ed anke ad Esto, exter l'imperio. Importanta personi en la nova komunitato, nomata eklezio, esis Simon Petro, del dek e du apostoli, e Paulo, antea persekutanto dil eklezio. Anke mulieri esis apostoli, pruvata per kelk epistoli di Paulo. Multa Kristani ankore observis la Tora, ma balde ne omna ne-Juda Kristani observis lu. La ligili kun Judaismo febleskis pos la falo di Ierusalemo, kande la Romani destruktis la Templo di Ierusalem. Kristanismo divenis precipue ne-Juda religio dum la 2ma yarcento, ma longetempe esis mikra Juda Kristana grupi.
 
Ja dum l'unesma yarcento onu skribis pri Iesu. La quar evangelii (di Marko, Mateo, Lukas e Iohannes) esis skribita dum ica periodo ed anke la vera epistoli di Paulo ed ula altra texti dil [[Nova Testamento]]. La tre frua Kristani nur vidis la [[Ancienca Testamento]] kom sankta Biblo, ma kanono dil [[Nova Testamento]] lente formacis su del duesma yarcento. La radikala, kontre-Juda alternativa kanono di Markion, qua esis gnostika dil 2ma yarcento, impelis la eklezio definar sua propra kanono.
 
Kristanismo esis nova, [[monoteismo|monoteista religio]], qua refuzis partoprenar en [[paganismo]], e konseque recevis agresiva respondo del Roman autoritato. La Romani konserveme kredis ke nur lo antiqua esas vera ed opinionis ke la nova religio mustis esar subversiva. On do diskriminis kontre Kristani e lokale guvernieri persekutis Kristan adheranti, esforcante konvertar li a paganismo per violento ed ofte ocidante ti qui refuzis konvertar. La Juda rejulo Agripa e la Roman imperiestri Nero e forsan Domitiano ja persekutis Kristani lokale dum l'unesma yarcento. Imperiestro Traiano explikis en letro a Plinio (la minora) ke. Dum la triesma e quaresma yarcenti anke eventis imperiala persekutado. La idea difuzita, ke Kristanismo dum tri yarcenti persekutesis e do kreskis pro la martiri, tamen ne es vera, quankam martiri forsan ya impresis plura pagana Romani.
 
* Dum la [[2ma yarcento]] [[gnostismo]] konkursis tre serioze kun l'ekleziala Kristanismo.
 
L'edikto di [[Milano]] en [[313]] da [[Costantinus la 1ma|Costantinus]], Romana [[cezaro]] e pose imperiestro, yurizas Kristanismo. Il anke kunvokis konsilo di Nikea en 325, ube on diskutis [[Arianismo]], la kalendro Kristana, la naturo di Kristo ed altra temi. Gratiano en l'ocidenta Romana Imperio e [[Theodosius la 1ma|Theodosius]] en l'orienta Imperio promocas kristanismo a rango di unika oficala ed obligata religio per edikto ye la [[28ma di februaro]] [[380]].
 
== Kredo ==
La centrala ideo di kristanismo esas la "Nova Impero" di Iesu, t.e. 'amez altri e facez a li quale vu volas li facez a vu'. La maxim multa Kristani kredas ke Iesu esas la "Filio di Deo", e la [[Mesio]] skribita en Anciena KontratoTestamento.
 
La central ideo etikala di Kristanismo esas la "Nova Impero" di Iesu, t.e. ''amez altri e facez a li quale vu volas li facez a vu'', quo anke nomesas la "Ora Reglo".
 
== Kelka Kristana doktrinisubdividuri ==
* [[Katolikismo]]
* [[Orient-ortodoxa kristanismoKristanismo]]
* [[Protestantismo]] ([[Anglikanismo]], Pentekostalismopentekostalismo, [[Luteranismo]], edc.)
* [[Oriental-ortodoxa Kristanismo]] (Kopta ortodoxismo, Sirian ortodoxismo, Armenian ortodoxismo)
* [[Eklezio dil Oriento]]
* [[Mormonismo]]
 
== Peki e virtui ==
Linio 21 ⟶ 46:
* Kontre envidio: karitato.
* Kontre indolenteso: diligenteso.
 
== Historio ==
[[Arkivo:Última Cena - Da Vinci 5.jpg|thumb|right|300px|L'Ultima Supeo, piktita da [[Leonardo da Vinci]].]]
* Dum la [[2ma yarcento]] [[gnostismo]] konkursis tre serioze kun l'ekleziala Kristanismo.
* L'edikto di [[Milano]] en [[313]] da [[Costantinus la 1ma|Costantinus]], Romana [[cezaro]], yurizas Kristanismo.
* Gratien en l'[[ocidento]] e [[Theodosius la 1ma|Theodosius]] en l'oriento, promocas kristanismo a rango di unika oficala ed obligata religio per edikto ye la [[28ma di februaro]] [[380]].
 
== Kredo ==
La centrala ideo di kristanismo esas la "Nova Impero" di Iesu, t.e. 'amez altri e facez a li quale vu volas li facez a vu'. La maxim multa Kristani kredas ke Iesu esas la "Filio di Deo", e la [[Mesio]] skribita en Anciena Kontrato.
 
== Referi ==