Aeroplano: Diferi inter la revizi

'''Aeroplano''' (Sinonimi en Ido: '''aviacilo''', '''aviono''') esas [[vehilo]] quoqua flugas, ed esas guvernebla da pilotisto por levar su e tervenar sekure. Aeroplano esas plu grava kam aero, ma flugas per [[motoro]] e sustenanta plani.

L’ L'ideo pri fluganta homo esas anciena. Unesma konocata projeto pri aeroplano, helikoptero e parashuto trovesis en la desegnuri di [[Leonardo da Vinci]]. Ca projetita vehili nulenulatempe flugis.

On konsideras kom komenco-momento dil aeronautiko la flugo per balono dadal [[Montgolfier fratuli]] en [[1783]] en [[Francia]]. Ye la [[10ma di novembro]] [[1798]] [[Jeanne Labrosse]], studento didil balonisto [[André-Jacques Garnerin]], flugis kun ilu per hidrogenoplena balono ye Parc Monceau, [[Paris]]. Labrosse esis l'unesma homino qua flugis per balono. De [[1797]], Garnerin facabis plura balonoflugi, ed ilu divenabis l'Oficala Aeronavisto di [[Francia]]. Ye la [[12ma di oktobro]] [[1799]] Jeanne Labrosse esis l'unesma homino qua decensis per parafalo, de alteso di 900 m. El divenis spozino di Garnerin, e la paro turis [[Anglia]] e Francia, facante demonstrala balonoflugi e parafalodecensi.

* en [[1901]] Germane-naskinta [[Gustave Whitehead]] flugis en Bridgeport, [[Usa]], per unplana vehilo motorizita c. 3 kilometri en altitudo luplu kam 50 metri.

* Nova-Zelandana [[Richard Pierce]] flugis per motorala aeroplano ante le Wright. L’eventoL'evento havis testi, ma la loko esis ne maxim apta por igar ol konocata.

[[Wilbur Wright|Wilbur]] ed [[Orville Wright]] esis Usana biciklo-fabrikisti, qui esis interesita pri flugado. La flugo di Orville yeen 1903 esas nun konsiderata kom l’ l'unesma flugoflugado per aeroplano. Li inventis, quale on povas guvernar la fluganta vehilo.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/en/item/11372/ |title = Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 |website = World Digital Library |date =17ma di decembro 1903 |accessdate =21ma di julio 2013}}</ref>

La flugo-probeyo di le Wright esis en [[Nordal Karolina]] che esta rivo di [[Usa]]. Ibe liye enla [[17ma di decembro]] [[1903]] li sendis alonge reli l’ l'aeroplano ''Flyer'' (o “Whopper” segun li). Ol havis nula rotuli o stipito, ma nur du plani e motoro. L’ L'unesma flugo duris 12 sekundi e 35 metri. Samadie Orville flugis duesmafoye: 59 sekundi e 860 metri, ma l’ l'aeroplano krulis enpro ventego.<ref name="WDL"/>

Ye la [[23ma30ma di septembrojulio]] [[19131914]] laNorvegiano FrancaTryggve aviacisto Roland GarrosGran facis la l'unesma voyajo per aeroplano trans la [[MediteraneoNorda Maro]],; il departis de StCruden RaphaelBay en sudala [[FranciaSkotia]], ed arivis pos 4 hori e 10 minuti ye Jaeren, aproxim BizerteStavanger en [[TuniziaNorvegia]], 730465 km distanta. LaTo esis duresola dimaxim lalonga transiro,flugo enfora Morane-Saulnierde aeroplanolando, esistil 7la horiflugo di Alcock e 53Brown minuti;trans lol'[[Atlantiko]] esisen lore1919. laLa maximdato longadi trans-marala flugo kompletigita.di EnGran laesis finohastigata ilpro havisla restantainterdikto, gazolinorelate porla nurexpektata 7[[Unesma plusa minutimondomilito|milito]], di flugo.civila Garrosflugado esisen aviacistoBritania depospos 1909,ta eddio. enAnte 1912ke il flugisdivenis deinteresata Tuniziapri aaviacado, MarsalaTryggve enGran, kom experto pri [[Siciliaskio|skiado]]. Dum la unesma mondo-milito il, esis kombato-pilotisto;membro ildil mortisexpediciono enad [[1918Antarktika]], fusil-agite de la1911 cielotil en1913, laduktata da [[ArdeniRobert Falcon Scott]].

La L'unesma voyajo trans la l'[[Atlantiko]] per aeroplano esis kompletakompleteskis ye la [[15ma di junio]] [[1919]]. La voyajo esis iniciata da konkurso reklamata en la jurnalo ''The Daily Mail'' di [[London]], en aprilo [[1913]]: premio di 1000010.000 pundi esis ofrata a ti qui flugis de [[Nord-Amerika]] a [[Britania]] od [[Irlando]] en 72 hori. Pro la mondo-militomondomilito, la konkurso ajornesis til 1918. John Alcock, aviacisto depos 1912, ed Arthur Whitten Brown, injenieroinjenioro qua havis experienco pri aerala navigado, komencis la flugo de St. Johns, [[Nov-Lando]], en aeroplano fabrikita da [[Vickers]], enye 13:50 kloki la [[14ma di junio]], 13.58 kloki; nur un altra konkursanta grupo esis ibe, qua ne esis pronta por flugo. La L'aeroplano portis 3900 litri de gazolino; ol flugis ye alteso inter maro-nivelo e 37003.700 m. La voyajo finis, pos 16 hori 28 minuti, e 3040 km, en marsho proxim Clifden, Galway-an la komtio Galway, Irlando;. Alcock e Brown ganis la premio.

Ye la [[9ma di junio]] [[1928]] la l'unesma voyajo trans la [[Pacifiko]] per aeroplano finis en [[Brisbane (Australia)|Brisbane]], [[Australia]]. Charles Kingsford Smith e tri kolegi livis [[Oakland, Kalifornia]] ye la [[31ma di mayo]] en aeroplano Fokker FV11-3M aeroplano; li pauzis en [[Havayi]] e [[Fidji]]. Smith, qua naskis en Brisbane en [[1897]], anke kompletigis la l'unesma flugo trans Australia sen pauzo, e la l'unesma flugo de Australia a [[Nova-Zelando]]. En [[1935]], dum flugo de [[Britania]] ad Australia, Smith e kolegi desaparis en la bayo di Bengal; fragmenti dide lia aeroplano trovesis proxim la rivo di [[Burma]], dek-e-ok monati plu tarde.

== NotoraKelka notora aeroplani ==

* [[Boeing 747]]

* [[JunkersMikoyan-Gurevich MiG-15]]

* [[MesserschmittPiper PA-31 Navajo]]

* [[MiGHawker Spitfire]]

* [[PiperTupolev Tu-95]]