Wikipedio

Laos: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
Nula rezumo di redakto
+texto, imaji
Lineo 30:
'''Laos''' esas lando senlitora, jacante en [[Indochinia]], [[Azia]]. Lua vicina landi esas [[Populala Republiko di Chinia]] norde, [[Vietnam]] este, [[Kambodja]] sude, e [[Myanmar]] weste.
 
La nuna Laos apartenis al rejio [[Lan Xang]]. Pos kolonial epoko la lando divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]]. Laos nomesis pro la Lao-[[populo Lao]]. La 's' adjuntesis dal [[Portugal]]ani.
 
'''Bazala fakti pri Laos.'''
Lineo 38:
Moderna homi ja habitis la valo di [[Mekong]] dum la fino di [[Pleistoceno]] e komenco di [[Holoceno]]. La maxim anciena konocita informo pri la populo ''Lao'' konocesas kom la "legi di Khun Boron", de la [[9ma yarcento]]. La historio docata en skoli mencionas ke la rejio [[Lan Xang]] fondesis en la regiono di la nuna Laos dum la [[14ma yarcento]]. Ta rejio duris til la [[18ma yarcento]].
 
Dum la [[19ma yarcento]], [[Chao Anouvong]] instalesis kom rejulo di [[Luang Prabang]] dal [[Siam]]ani. Ilu stimulis la prospero di bel-arti en la rejio, ma en 1826, koaktita dal Vietnamani, ilu rebeleskis kontre Siamani. La rebelesko faliis, e [[Vientiane]] spoliesis. Dum la fino dil 19ma yarcento, Vientiane itere spoliesis, lor dal Chiniani del "Armeo di la Nigra Flago". Franci helpis lorLa rejulo [[OunAnouvong Kham]],kaptesis e kambiesendesis transformiskom [[Luangmilitala Prabang]] en parto dil protektorato di [[Indochinia]]. Quick pose, la rejio di Champasak e la regiono di Vientiane enkorpigesiskaptito a la protektorado. [[Sisavang VongBangkok]], rejulo di Luang Prabang, divenis rejulo dil unionita Laos, e Vientiane divenis la chef-urboube dililu rejiomortis.
 
[[Arkivo:Sisavang_Vong_-_1951.jpg|180px|left|200px|thumb|Rejulo [[Sisavang Vong]].]]▼
Dum la [[Duesma mondomilito]] Laos okupesis dal [[Japonia]]. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en [[1946]] Francia riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio.▼
Dum la fino dil 19ma yarcento, Vientiane itere spoliesis, lor dal Chiniani del "Armeo di la Nigra Flago". Franci helpis lor rejulo [[Oun Kham]], e kambie transformis [[Luang Prabang]] en parto dil protektorato di [[Indochinia]]. Quick pose, la rejio di Champasak e la regiono di Vientiane enkorpigesis a la protektorado. [[Sisavang Vong]], rejulo di Luang Prabang, divenis rejulo dil unionita Laos, e Vientiane divenis la chef-urbo dil rejio.
 
▲Dum la [[Duesma mondomilito]] Laos okupesis dal [[Japonia]]. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en [[1946]] Francia riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio. La lando divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]] kom [[monarkio]], e [[Sisavang Vong]] divenis lua unesma rejulo.
▲[[Arkivo:Sisavang_Vong_-_1951.jpg|180px|left|thumb|Rejulo [[Sisavang Vong]].]]
Laos divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]], kom [[monarkio]], e [[Sisavang Vong]] divenis lua unesma rejulo.
 
Laos envolvesis en la [[milito di Vietnam]] kande [[Vietkong]] e [[Nord-Vietnam]]ana trupi komencis uzar lua teritorio por atakar [[Sud-Vietnam]]. Parto di la [[voyo Ho-Chi-Minh-voyo]] trairis la lando. Pro to, Sud-Vietnamana trupi komencis facar ataki en lua teritorio, ed [[Usa]] replikis per bombardi kontre Laosana teritorio. Samatempe, konseque de ta ataki, komencis [[interna milito]] qua opozis militeti dil grupo ''[[Pathet Lao]]'' kontre la rejala guvernerio di Laos.
 
En [[1968]] [[Nord-Vietnam]]an armeo lansis atako por helpar ''Pathet Lao'' en la lukto kontre rejal armeo. L'atako efektigis la fugo di rejala soldati, ma la milito duris kontre kelka Usana soldati, kontre batalioni di la populo ''Hmong'', e kontre Tailandana soldati. La milito nur finis en [[1975]], kande Pathet Lao vinkis e foaktiskoaktis la rejulo [[Savang Vatthana]] abdikar, ye la [[2ma di decembro]] sam yaro. Laos, sub la guvernerio di [[Kaysone Phomvihane]] divenis [[socialismo|socialista]] republiko, sub la nomo "Populala Demokratiala Republiko di Laos".
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:2013_Presidential_palace_Vientiane.jpg|thumb|left|250px|Prezidantala palaco en [[Vientiane]].]]
[[Arkivo:Bounnhang_Vorachith_2016_(cropped).jpg|thumb|150px250px|[[Bounnhang Vorachith]], la nuna prezidanto di Laos.]]
Laos esas [[socialismo|socialista]] [[republiko]] kun singla partiso, la "Revolucionala Partiso de la Populo di Laos". La prezidanto di la lando, nune [[Bounnhang Vorachith]], anke esas la chefo di RPPL. La chefo di guvernerio esas la [[chefministro]]. Pos la [[20ma di aprilo]] [[2016]] esas [[Thongloun Sisoulith]].
 
L'unesma [[konstituco]] di Laos promulgesis ye la [[11ma di mayo]] [[1947]] ed establisis nedependanta monarkio asociita kun Francia. Dek yari pose, en [[1957]] la reformo di la konstituco eliminis l'asocio kun Francia. Ol revokesis ye la 3ma di decembro [[1975]], e la nuna konsituco nur adoptesis en [[1991]].<ref name=Konstituco>{{cite web |title=Konstituco di Laos|url= http://confinder.richmond.edu/admin/docs/laos.pdf |title=Konstituco di Laos}}</ref>.
 
[[Arkivo:National Assembly of Laos in Vientiane (8512308244).jpg|thumb|250px|left|Nacional Asemblajo di Vientiane.]]
La [[legifala povo]] konsistas ek la Nacional Asemblajo (''Sapha Heng Xat'') qua havas unika chambro kun 132 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. La quanto di membri di la Nacional Asemblajo esis 99 en 1997, e kreskis til 115 en 2006 e fine 132 en 2011.
 
Linio 61 ⟶ 62:
 
=== Geografio ===
[[Arkivo:LaosCarte.gif|220px200px|thumb|Mapo di Laos kune lua precipua urbi.]]
[[Arkivo:Mekong River (Luang Prabang).jpg|thumb|left|250px|[[Mekong]] proxim [[Luang Prabang]].]]
Laos esas lando senlitora. Lua tereni ordinare esas montoza e kovrata per [[Equatorala e tropikala foresti|tropikala foresti]], kun mikra arei kovrata daper [[savano|savani]]<ref name=Lisa>''Almanaque Lisa Mundial'' 93 pag. 430-431</ref>. Lua maxim alta monto esas Phou Bia, kun {{formatnum:2817}} metri di [[altitudo]]. Sude de la lando existas [[kalko]]za monti ed alta planaji kun [[volkano|volkanal]] origino en la baseno dil [[fluvio Mekong]]. Cirkume 21% de lua teritorio protektesasesas enprotektata per ambientala* rezervi.
 
Mekong esas la precipua fluvio di la lando, e partale formacas naturala frontiero kun [[Myanmar]] e [[Tailando]]. [[Vientiane]] jacas apud Mekong, proxim la frontiero kun Tailando.
Linio 70 ⟶ 71:
 
=== Ekonomio ===
[[Arkivo:RiceWoman plantingmonger nearsells Champasakherbs (Laos)in Vientiane.jpg|thumb|170pxleft|Cirkume 80% de la labor-povo verkas250px|Vendisto en plantacerii, precipuestradi di nutriviVientiane.]]
[[Arkivo:Rice planting near Champasak (Laos).jpg|thumb|250px|Cirkume 80% de la labor-povo verkas en plantacerii, precipue di nutrivi.]]
{{PA|Ekonomio di Laos}}
L'[[ekonomio]] di Laos dependas forte de lua vicini [[Tailando]], [[Vietnam]] e, note an la nordo, de la [[Populala Republiko di Chinia]]. L'urbo [[Pakxe]] experiencis forta kresko danko a la frontierala komerco.
Linio 76 ⟶ 78:
Quankam la guvernerio esas oficale [[komunismo|komunista]], en [[2009]] [[Barack Obama]] deklaris ke Laos ne pluse esis stato Marxista-Leninista, e levis restrikti kontre Laosana kompanii, pri recevar finance de Ex-Im Bank.
 
L'[[agrokultivo]], note la produktado di nutrivi, employas 80% de la labor-povo e reprezentas la duimo de la [[KLP]].
 
=== Demografio ===
[[Arkivo:NamMuang PhuHoun (6172378977).jpegjpg|thumb|250px|EdificiPueri en [[Vientiane]]Laos.]]
[[Arkivo:PakxeHmongs fromin Royal HotelOdy.JPG|thumb|250px|left|Strado enMulieri [[Pakxe]]Hmong.]]
Segun statistiki de ''The World Factbook'' por 2017, Laos havis {{formatnum:7126706}} habitanti. La maxim multa (53,2%) esas Lao. Altra grupi esas le Khmou 11%, Hmong 9.2%, Phouthay 3.4%, Tai 3.1%, Makong 2.5%, Katong 2.2%, Lue 2%, Akha 1.8%, e 11,6% apartenas ad altra etnii. La guverno agnoskas l'existo di 49 rasala grupi, ma fakte existas posible plua kam 200 rasi, segun statistiki de 2015.<ref name=CIA/>
 
Linio 116 ⟶ 118:
 
=== Kulturo ===
[[Arkivo:Buddhist_temple_at_Royal_Palace_in_Luang_Prabang.jpg|thumb|200px250px|[[Budismo|Budista]] templo en [[Luang Prabang]].]]
Theravada [[budismoBudismo]] ''Theravada'' havas granda influo en Laola kulturo Lao. LandoLa lando havas du loki konsiderata Mondala Heredo: [[Luang Prabang]] e [[Vat Phou]].
 
[[Arkivo:Mural_Detail_Wat_Photaram,_Maha_Sarakham,_Thailand.jpg|thumb|250px|left|Muralo pri l'epika poemo ''Sang Sinxay'' en Isan, Tailando.]]
La [[literaturo]] di Laos havas adminime 6 yarcenti, e la tradicionala literaturo konsistas precipue ek poemi e religiala texti, exemple la poemo ''Sang Sinxay'', skribita dum la 16ma o 17ma yarcenti. Anciena texti Budista skribesis en la linguo Pali, o transskribesis al idiomo Lao per uzo dil skripto Tham. La moderna literaturo havas influi Franca, Vietnamana e Chiniana. L'unesma moderna novelo en idiomo Lao, ''Phra Phoutthahoup Saksit'' ("La Sakra Imajo di Buddho) publikigesis unesmafoye en 1944.
 
Tota la [[jurnalo|jurnali]] publikigesas dal guvernerio, inkluzite du jornali en stranjera lingui: ''Vientiane Times'' en l'Angla, e ''Le Rénovateur'' en la Franca.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Laos"