Tibet: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Idojc (diskutez | kontributadi)
Nov artiklo
 
Idojc (diskutez | kontributadi)
lig.
Lineo 7:
La estala regioni [[Kham]] ed [[Amdo]] ofte mantenis plu descentraligita indijena politikal strukturo, esinta dividita inter plura mikra princii e tribuala grupi, dum anke ofte esinta plu direte sub chiniana regno pos la [[Batalio di Chamdo]].  Granda parto de ta areo fine inkluzesis aden la chiniana provinci [[Sichuan]] e [[Qinghai]].  La nuna frontieri di Tibet generale establisesis en la 18ma yarcento.
 
Pos la [[Xinhai-Revoluciono]] kontre la Qing-dinastio en 1912, Qing-ana soldati senarmigesis ed ekpulsesis del Tibet-Areo (''Ü-Tsang'').  La regiono pose deklaris sua nedependo en 1913 sen agnosko dal posa chiniana Republikana guvernerio.  Plu tarde, Lhasa regnis la westala parto de [[Xikang]], Chinia.  La regiono mantenis sua autonomeso til 1951 kande, pos la Batalio di Chamdo, Tibet inkluzesis aden la [[Populala Republiko di Chinia|Populo-Republiko di Chinia]], e la antea Tibetana guvernerio abolisesis en 1959 pos faliinta revolto.
 
Hodie, Chinia guvernas westala e centrala Tibet kom la [[Autonoma Regiono Tibet]], dum ke la estala arei esas nun grandaparte etniala autonoma prefektii en Sichuan, Qinghai ed altra vicina provinci.  Esas tensi pri la politikala rango di Tibet ed aktiva exilita disidenta grupi.  Tibetana aktivisti en Tibet esis arestata o tormentata.
Lineo 19:
 
=== '''Historio''' ===
La maxim frua Tibetana historiala texti identifikas la ''Zhang Zhung-k''ulturo kom homi qui migris del Amdo-regiono aden la nuna regiono Guge en westala Tibet.  Zhang Zhung egardesas kom la originala hemo dil Bön-religiono.   En la 1ma yarcento aK, vicina rejio aparis en la Yarlung-valo, e la rejo di Yarlung, Drigum Tsenpo, probis forigar la influo di le Zhang Zhung per ekpulsar la Bön-sacerdoti de Yarlung.  Il asasinesis e Zhang Zhung duris sua dominaco dil regiono til ke ol anexesis da [[Songtsen Gampo]] en la 7ma yarcento.  Ante Songtsen Gampo, la reji di Tibet esis plu mitologial kam faktal, ed esas nesuficanta evidenteso di lia existo.
 
La historio di unionita Tibet komencas per la regno di Songtsen Gampo (604–650), qua unionis parti del valo di rivero Yarlung e fondis la Tibetana Imperio.  il anke enduktis multa reformi, e Tibetana povo difuzesis rapide, kreinta grand e potenta imperio.  On tradicionale kredas ke lua unesma spozino esis la Princino di [[Nepal]][[Bhrikuti]], e ke el pleis granda rolo en la establiso di Budismo en Tibet.  En 640 il mariajesis kun Princino Wencheng, la nevino dil potenta chiniana imperiestro Taizong di Tang -Chinia.
 
Sub la nexta kelka Tibetana reji, BudhismoBudismo establisesis kom la statala religio e Tibetana povo augmentis mem pluse trans grand arei de Central Azia, dum inkursi aden chiniana teritorio, mem atinginta la chefurbo di Tang  Chang'an (moderna [[Xi'an]]) en tarda 763.  Tamen, la Tibetana okupo di Chang'an duris nur dek-e-kin dii, pose li vinkesis da Tang e lia aliancanto, la Turkala Uyghur Khaganatealiancanti.
 
La Rejio di Nanzhao (en Yunnan e vicina regioni) restis sub Tibetana regno de 750 til 794, kande li revoltis kontre sua Tibetana siniori e helpis Chinia grave vinkar la Tibetani.
 
En 747, teno di Tibet was febligesis da la kampanio di generalo [[Gao Xianzhi]], qua probis riapertar la direta komuniki inter Central Azia e [[Kashmir]].  En 750, la Tibetani perdabis preske omna sua posdedaji en Central Azia a Chinia.  Tamen, pos la vinko di Gao Xianzhi dal Arabi e le Qarluq en la [[Batalio di Talas]] (751) e la posa interna milito konocata kom la [[Revolto An Lushan]] (755), chiniana influo diminutis rapide e Tibetan influo rikomencis.
 
Dum la 780a til 790a yari la Tibetan Imperio atingis sua max alta glorio kande ol regnis teritorio de moderna [[Afganistan]], [[Bangladesh]], [[Bhutan|Butan]], [[Burma]], [[Chinia]], [[India]], [[Nepal]], [[Pakistan]], [[Kazakstan]], [[Kirgizistan]], e [[Tajikistan]].
 
En 821/822 Tibet e Chinia signatis paco-pakto.  Bilingua versiono di ta pakto, inkluzanta detali dil frontieri inter la du landi, esas enskribita sur petra kolono qua stacas exter la Jokhang-templo en Lhasa.  Tibet duris kom Central Azian imperio til la meza 9ma yarcento, kande interna milito pri sucedo duktis a krulo di imperiala Tibet.  La sequinta periodo konocesas tradicionale kom la Epoko di Fragmentigo, kande politikal guverno di Tibet dividesis inter regionala chefi e tribui kun nula dominacanta centrala autoritato.  Islamana invado de Bengal eventis en 1206.