Papiliono: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
all interwikis info is now in Wikidata and should not be stored localy |
Ampligo |
||
Lineo 2:
'''Papiliono''' esas [[insekto]] qua havas quar ali, kolorizita ye squami dina quale polvo.
Adulta papilioni havas granda, ofte brilanta-kolora [[Alo|ali]], ed evidente tremanta flugo. [[Fosilo|Fosili]] di papilioni devenas de la [[Paleoceno]], c. 56 milion yari ante nun.
Papilioni havas la tipala quar-faza insektala vivo-ciklo. Alizita adulti depozas [[Ovo|ovi]] sur la nutrivo-[[planto]] per qua sua [[Larvo|larvi]], konocata kom [[Raupo|raupi]], nutros su. La raupi kreskas kelkafoye tre rapide, e kande pardevelopita, [[Krizalido|krizalideskas]]. Kande metamorfozo esas kompleta, la [[pelo]] krevisas, la adulta insekto ekreptas, e pos ke lua ali expansesis e sikeskis, ol forflugas. Ula papilioni, aparte en la [[Tropiko|tropiki]], havas plura generacioni dum un yaro, dum ke altri havas un generaciono, ed ula en kolda loki bezonas plura yari por trapasar sua tota vivo-ciklo.
[[Kategorio:Papilioni| ]]▼
Papilioni esas ofte polimorfa, e multa speci uzas kamuflo, imito ed aposematismo por evitar sua rapteri. Ula, exemple la [[Monarko-papiliono|Monarko]] e la ''[[Vanessa cardui]]'', migras trans longa disti. Multa papilioni atakesas da [[Parazito|paraziti]], inkluzanta [[Vespo|vespi]], [[Protozoo|protozoi]], [[Musho|mushi]], ed altra senvertebri, o raptesas da altra [[Organismo|organismi]]. Ula speci esas [[Pesto|pesti]] pro ke en sua larvala fazi li povas domajar rekoltaji od [[Arboro|arbori]]; altra speci esas agenti di [[Poleno|polenizo]] di ula planti. Larvi di kelka papilioni (ex. ''[[Miletinae]]'') manjas nociva insekti, ed ula esas rapteri di [[Formiko|formiki]], dum ke altri vivas reciproke kun formiki.
Kulturale, papilioni esas populara motifo en la vidala e literaturala arti.
=== '''Deskripto''' ===
Adulta papilioni karakterizesas da lia quar [[squamo]]-kovrita ali. Ta squami donas a papiliono-ali lia koloro: li esas [[Pigmento|pigmentizita]] per [[Melanino|melanini]] qui donas a li nigri e bruni, ultre derivuri de urin-acido e flavoni qui donas a li flavi, ma multa blui, verdi, redi e brilanta kolori kreesas da strukturala kolorizo produktita da la mikro-strukturi di la squami e hari.
Quale che omna insekti, la korpo esas dividita aden tri segmenti: la [[kapo]], [[torako]] ed [[abdomino]]. La torako kompozesas ek tri segmenti, singla kun paro de [[Gambo|gambi]]. En la maxim multa familii de papilioni l'[[Anteno|anteni]] esas obtuza, nequale ti di [[Faleno|faleni]] qui povas esar filatra o plumatra. La longa [[rostro]] povas volvesar kande ne uzata por drinkar [[nektaro]] de [[Floro|flori]].
Preske omna papilioni esas jornala, havas relative brilanta kolori, e tenas sua ali vertikale super sua korpi kande repozanta, nequale la majoritato de faleni qui flugas dumnokte, esas ofte enigmate kolorizita (bone kamuflita), e sive tenas sua ali plana (tushanta la surfaco sur qua la faleno stacas) o faldas oli sur sua korpo.
=== '''Migrado''' ===
Multa papilioni, quala ''Vanessa cardui'', Monarko, e plura ''[[Danainae]]'' migras trans longa disti. Ta migri eventas dum plura generacioni e nula individuo kompletigas la tota voyajo. La estala Nord-[[Amerika|Amerikana]] Monarki povas voyajar mili de milii adsudweste a dumvintra situi en [[Mexikia]]. Eventas inversa migro dum la printempo. Recente montresis ke la Britana ''Vanessa cardui'' entraprezas 9000-milia cirkumvoyajo per serio de etapi da til sis intersequanta generacioni, de tropikal [[Afrika]] al [[Arktika Cirklo]] - preske duopla la longeso dil famoza migri dal Monarko. Spectaklatra grand-skala migri asociata kun la [[musono]] videsas en peninsulala [[India]]. Migri studiesis dum recenta tempo per alo-etiketi ed anke per stabila [[Hidrogeno|hidrogen]]-[[Izotopo|izotopi]].
Papilioni navigas per tempo-kompensata [[suno]]-[[busolo]]. Li povas vidar polarizita lumo e do navigas mem en nuboza standi. La polarizita lumo proxim la ultraviolea spektro semblas aparte importanta. Multa migranta papilioni habitas mi-arida arei ube genito-sezoni esas kurta. La vivo-historii di lia hosto-planti anke influas papiliono-konduto.
=== '''Vivo-ciklo''' ===
Papilioni en sua adulta fazo povas vivar de un semano til preske un yaro depende la speco. Multa speci havas longa larvala vivo-fazi dum ke altri povas restar dormanta en sua krizalidala od ovala fazi e tale transivas vintri. La ''[[Oeneis melissa]]'' hibernas dufoye kom raupo. Papilioni povas havar un o plu multa infantari per yare. La nombro de generacioni per yaro varias de mezvarma a tropikal regioni; tropikal regioni montras tendenco vers multivoltinismo.
Kurtezo esas ofte aerala ed ofte uzas [[Feromono|feromoni]]. Papilioni lore tervenas o sidas sur percheyo por kopulacar. Kopulaco eventas [[Kaudo|kaude]]-a-kaude e povas durar de minuti til hori. Simpla [[Celulo|celuli]] situita ye la genitali esas importanta por ta ed altra adulta konduto. La maskulo pasigas spermatoforo a la femino; por diminutar spermo-konkurenco, il povas kovrar el per sua odoro, o che ula speci quala ''[[Parnassius]]'' stopas sua genital aperturo por preventar su kopulacar itere.
La granda majoritato de papilioni havas quar-faza vivo-ciklo; ovo, larvo (raupo), ''pupa'' (krizalido) ed ''imago'' (adulto). En la generi ''Colias'', ''Erebia'', ''Euchloe'', e ''Parnassius'', esas mikra nombro de speci qui riproduktas su mi-partenogenetikale; kande la femino mortas, parte developita larvo emersas de elua abdomino.
| |||