Wikipedio

Chipro: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
m nordala Chipro=>Norda Chipro
Nula rezumo di redakto
Lineo 25:
| Religii = [[ortodoxa kristanismo]], [[islamo]]
}}
'''Chipro''', en longa formo '''Republiko di Chipro''' (en grekaGreke ''Kýpros'', ''Κύπρος'' e ''Kipriakí Dimokratía'', ''Κυπριακή Δημοκρατία'', literale « RepublikaRepubliko chipralaChiprana », en; turkaTurke ''Kıbrıs'' e ''Kıbrıs Cumhuriyeti''), esas insulanainsulala lando situitajacante enadeste l'estode dila [[Mediteranea maro]], en l'orientala baseno. Quankam Chipro esas geografialageografiale plu proxima de la regiono mez-oriento[[Proxim Oriento]], la lando esas ligitaligesas kulturalakulturale e politikalapolitikale aad [[Europa]] ed esas membro didil EU[[Europana Uniono]]. Depos 1974, la nordala parto didil insulo, situita ultra di la verda lineo kontrolita per la trupi di [[UN]], jacas sub Turka armeala okupado, ed en 1983 ta teritorio autoproklamis [[nedependo]] sub la nomo [[Turka republiko di Norda Chipro]]. La nedependo ne esis agnoskita dadal l'internaciona komuneso, ecepte [[Turkia]].
 
[[Arkivo:Geology_of_Cyprus-SkiriotissaMine.jpg|thumb|250px|left|L'erci di [[kupro]] extraktabas en Chipro de l'Antiqueso.]]
Republiko di Chipro esas membro di [[Unionita Nacioni]] pos la 20ma di septembro 1960, di Commonwealth, di [[Europana Uniono]] depos 2004, di [[Mondala organizuro pri komerco|MOK]], di OSCE, di la movado di ne-rektigita e di [[internaciona organizuro pri frankofonio]]. Chipro divenis membro dil [[Eurozono]] ye la 1ma di januaro 2008.▼
L'[[etimologio]] dil nomo di la lando esas nekonocata. Kelka sugestaji inkluzas:
* La Greka vorto por la [[cipreso]] del Mediteraneo (''Cupressus sempervirens''), κυπάρισσος (''kypárissos'')
* La Greka nomo por la planto ''henna'', (''Lawsonia alba''), κύπρος (''kýpros'')
* La vorto en lokala linguo nune extingita, od en [[Sumeriana linguo|Sumeriana]] por [[kupro]] (''zubar''), o por [[bronzo]] (''kubar''), pro la granda quanto di kuproerco trovebla che l'insulo.
 
▲La Republiko di Chipro esas membro di [[Unionita Nacioni]] pos la 20ma di septembro 1960, di Commonwealth, didil [[Europana Uniono]] depos 2004, di [[MondalaMondal organizuro pri komerco|MOK]], di OSCE, di la movado di ne-rektigita e di [[internaciona organizuro pri frankofonio]]. Chipro divenis membro dil [[Eurozono]] ye la 1ma di januaro 2008.
 
'''Bazala fakti pri Chipro.'''
== Historio ==
[[Arkivo:Chirokitia 1.JPG|thumb|250px|left|''Kirokitia'', loko habitita dum [[Paleolitiko]].]]
{{PA|Historio di Chipro}}
Chipro okupesis dal homo dum [[Paleolitiko]]. L'isulo di Chipro esis parto dil [[imperio Hitita]] dum la [[Bronz-epoko]] ante l'arivo di du ondi di Greki<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/031332526X Thomas, Carol G. & Conant, C.: The Trojan War, pages 121-122. Greenwood Publishing Group, 2005.]</ref>. La minado di [[kupro]] komencis dum ta epoko. Chipro okupas importanta rolo en la [[mitologio]] Greka, esante la loko ube naskis [[AfroditoAfrodite]] ed Adonis.▼
 
[[Asiria|Asiri]] guvernis Chipro de [[708 aK]] til kurta periodo di guvernerio da Egipti e pose [[Persa imperio|Persiani]] en [[545 aK]]. [[Alexandros la MagnaGranda]] konquestis l'insulo por Greki, e Chipro divenis sub Greka influo til [[RomanRomana imperio|romana]] konquesto en [[58 aK]].▼
▲L'isulo di Chipro esis parto dil [[imperio Hitita]] dum la [[Bronz-epoko]] ante l'arivo di du ondi di Greki<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/031332526X Thomas, Carol G. & Conant, C.: The Trojan War, pages 121-122. Greenwood Publishing Group, 2005.]</ref>. Chipro okupas importanta rolo en la [[mitologio]] Greka, esante la loko ube naskis [[Afrodito]] ed Adonis.
 
Kande la RomanRomana imperio esis dividitadividesis en du parti en [[395]], Chipro divenis parto de [[Bizancana Imperio]]. [[Richard la 1ma di Anglia]] kaptis l'insulo en [[1191]] dum la Triesma [[krucomilito]].▼
▲[[Asiria|Asiri]] guvernis Chipro de [[708 aK]] til kurta periodo di guvernerio da Egipti e pose [[Persa imperio|Persiani]] en [[545 aK]]. [[Alexandros la Magna]] konquestis l'insulo por Greki, e Chipro divenis sub Greka influo til [[Roman imperio|romana]] konquesto en [[58 aK]].
 
En [[1473]] la [[VenezianaRepubliko republikodi Venezia]] asumis la kontrolo dil insulo, ma en [[1539]] [[Otoman imperio|Otomani]] atakis [[Limasol]]. fineFine en [[1570]] tota l'insulo okupesis dal Otomani. L'Otomana guverniguberniestri esis kelkafoye indiferenta, kelkafoye opresiva segun la temperamenti dil sultani.▼
▲Kande la Roman imperio esis dividita en du parti en [[395]], Chipro divenis parto de [[Bizancana Imperio]]. [[Richard la 1ma di Anglia]] kaptis l'insulo en [[1191]] dum la Triesma [[krucomilito]].
 
CirkumCirkume [[1844]] la habitantaro dil insulo esis 144.000 personi, di qui 44 mil [[islamo|Mohamedani]] e 100 mil [[kristanismo|kristani]]<ref>Osmanli Nufusu 1830-1914 by Kemal Karpat</ref>. La kresko di [[Grekia|Greka]]na [[nacionalismo]] dum la [[19ma yarcento]] stimulis l'ideo pri ''enosis'' (uniono) kun Grekia.▼
▲En [[1473]] la [[Veneziana republiko]] asumis la kontrolo dil insulo, ma en [[1539]] [[Otoman imperio|Otomani]] atakis [[Limasol]]. fine en [[1570]] tota l'insulo okupesis dal Otomani. L'Otomana guverni esis kelkafoye indiferenta, kelkafoye opresiva segun la temperamenti dil sultani.
 
Kom rezultoKonseque de l'[[Unesma mondomilito]], [[Unionita Rejio|Britaniani]] okupis Chipro en [[1914]], ed ofris l'insulo a [[Konstantinos la 1ma di Grekia]] kondicione ke Grekia militis kontre l'Otomani. Konstantinos la 1ma refuzis ta propozajo ed, sub la [[kontrato di Lausanne]] en [[1923]] la, [[Turkia]] agnoskis Chipro kom Britaniana kolonio.▼
▲Cirkum [[1844]] la habitantaro dil insulo esis 144.000 personi, di qui 44 mil [[islamo|Mohamedani]] e 100 mil [[kristanismo|kristani]]<ref>Osmanli Nufusu 1830-1914 by Kemal Karpat</ref>. La kresko di [[Grekia]]na [[nacionalismo]] dum la [[19ma yarcento]] stimulis l'ideo pri ''enosis'' (uniono) kun Grekia.
 
Chipro divenis nedependanta de [[Unionita Rejio]] enye la [[16ma di agosto]] [[1960]]. DeposPos [[1974]], l'insulo esas divizitadividesis: cirkume 3 355 km² de lua teritorio formacas nunela nuna [[Turka republiko di Norda Chipro]] (nedependo ne agnoskata).▼
▲Kom rezulto de l'[[Unesma mondomilito]], [[Unionita Rejio|Britaniani]] okupis Chipro en [[1914]], ed ofris l'insulo a [[Konstantinos la 1ma di Grekia]] kondicione ke Grekia militis kontre l'Otomani. Konstantinos la 1ma refuzis ta propozajo ed, sub la [[kontrato di Lausanne]] en [[1923]] la [[Turkia]] agnoskis Chipro kom Britaniana kolonio.
 
GrekianaLa Greka sektoro divenis membrostato dil [[Europana Uniono]] ye la [[1ma di mayo]] [[2004]].▼
▲Chipro divenis nedependanta de [[Unionita Rejio]] en [[16ma di agosto]] [[1960]]. Depos [[1974]], insulo esas divizita: cirkume 3 355 km² de lua teritorio formacas nune [[Turka republiko di Norda Chipro]] (nedependo ne agnoskata).
 
▲Grekiana sektoro divenis membrostato dil [[Europana Uniono]] ye la [[1ma di mayo]] [[2004]].
 
== Politiko ==
[[Arkivo:Parlanet_cyprus.jpg|thumb|250px|Prezidantala palaco en [[Nikosia]].]]
Segun lua [[konstituco]] adoptita en 1960, Chipro esas demokratiala e prezidantala [[republiko]], kun [[judiciala povo]] nedependanta. La prezidanto en GrekianaGreka sektoro elektesas dal populo por 5-yara periodo. Ne existas chefministro. Nune la prezidanto di Greka sektoro (konsiderata l'oficala prezidanto dil insulo, ecepte por Turkia) esas [[Nikos Anastasiades]].
 
La parlamento ''(Vouli Antiprosópon/Temsilciler Meclisi)'' havas unika chambro kun 59 membri, di qui 56 elektesas direte dal populo por 5 yari, e la tri altri esas reprezenteri de la religiala minoritati Armeniana, Katolika e Maronita.▼
 
L'[[Unionita Rejio]] havas du armeala bazi en Chiproana sulo, [[Akrotiri]] (adsude) e [[Dhekelia]], adeste. Por preventar milito, l'[[Unionita Nacioni]] establisis la nearmizita 'verda zono' inter la sektori Greka e Turka. Parto ek la 'verda zono' trairas la bazo Dhekelia.
 
{{PA|Turka republiko di Norda Chipro}}
▲La parlamento ''(Vouli Antiprosópon/Temsilciler Meclisi)'' havas unika chambro kun 59 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari.
 
== Geografio ==
[[Arkivo:Cyprus districts named.png|thumb|right|200px|Politikala mapo di Chipro.]]
Chipro esas la 3ma maxim grandgranda [[insulo]] che [[Mediteraneo]], pos [[Sicilia]] e [[Sardinia]]. La longeso este til weste esas 240 km, dum ke la longeso norde til sude esas 100 km. [[Turkia]] jacas 75 km adnorde. Du mikra montari - ''Troodos'' sud-weste, e Kyrenia norde - dominacas la teritorio, e la plana regiono Mesaoria jacas centre. La fluvio ''Pedieos'', longa de 100 km, esas la precipua del insulo. La Republiko di Chipro kovras 59.74% del insulo, dum ke la Turka republiko okupas 34.74%. La "Lineo Verda", kontrolata dal Unionita Nacioni okupas 2.67% de l'insulo e du [[Unionita Rejio|Britaniana]] militala bazi, [[Akrotiri]] e [[Dhekelia]], okupas la cetera 2.74%.
 
Chipro havas [[subtropikala klimato|subtropikala]] e [[miarida klimato|miarida]] klimati, kun moderema vintri weste, e varma someri. En la litoro, l'yarala mezavalora temperaturo esas 24ºC. Dum [[vintro]] povas eventar nivosturmi en la montaro Troodos.
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Chipro"