Sono: Diferi inter la revizi

'''Sono''' es [[ondo]] produktita daper mekanika vibro di [[fluafluido|fluida]] o [[solido|solida]] suporto e propagita per [[elastikeso]] di medio segun la formo di ''longesala ondi''. Per fiziologika extenso, sono indikas [[adoaudo|l’audiva senco]] an qua ta vibro povas krear. La cienco qua studias soni nomas sunominesas [[akustiko]]. [[Psikakustiko]] kombinas akustico kun [[fiziologio]] e [[psikologio]] per determinar la maniero doquale la soni esperceptitesas perceptitaed einterpretesas interpretita dadal [[cerebro]].

* En kompresabla medio, la plu ofte en [[aero]], la sono propagas su segun la forma di preso-vario kreita per la sonala fonto. [[Alta-parlajo]], per exemploexemple, uzas ta mekanismo. Notus ke sole la kompreso diplasas su e ne l’aero-molekuli, tante kelka mikrometri. Kande on observas di cirkli en aquo, l’ondo diplasas su ma l’aquo restas en mem loko, ul movas vertikale e ne sequar l’ondi (stopilo pozita sur l’aquo restas en la mem poziciono sen diplasar su). Per ta raciono, ne havas « vento » ante alta-parlajo.

* sono-rapideso dependas de naturo, temperaturo e preso di medio. Kom aero es proxim [[perfekta gazo]], preso havas tre poka influo sur sono-rapideso. En perfekta gazo rapideso es donita per relacionorelato <math>c=\frac{1}{\sqrt{\rho\chi}}</math> o <math>\rho</math> es volumina maso di gazo e <math>\chi</math> lia kompresebleso. On vidas do ke sono-rapideso diminutas kande gazo-denso kreskas (inert-efekto) e kande lia kompresebleso (lia apteso ad chanjar di volumo da koakt-efekto) kreskas.

FrequesoLa disonala sono esfrequeso expresitaexpresesas daen [[Hertz]] (Hz), direktadirete ligita kun l’altesol'alteso di perceptita sono, ma es sole unoun diek la kompozikompozanti (videz [[Psikoakustiko]]). Kun febla frequeso korespondas grava sono, kun alta frequeso akuta sono.

* Meza homaro orelo perceptas sole la soni ke en certa plago di frequeso situita cirkum (segun l’evo, la kulturo, ec.) inter 30 Hz (infra la soni es nomitanomizita ''infrasoni'') e 15 kHz (transe la soni es nomitanomizita ''ultrasoni'').

Ibe ube ofte preso es mezurita da [[pascalo|pascali]], en [[akustiko]] l’intenseso mezuras su da [[decibelo|decibeli]] (dB). To es unajo qua uzas [[logaritmo]] sive di raporto di sona [[muzikala akustiko#intenseso|intenseso]] sur l’intenseso di refero expresita da [[watto|watti]] per metro quadrato (10^-12W.m^-2), sive di raporto di preso produktita sur referenco-preso, indikita da pascali (2.10^-5 Pa). Ul esis selektita tale per ke to permesas havar cifri facila manipulebla, qua ne devenas tre granda o mikra (logaritmo), e per ke ta aceso korespondas plu bona akustiko ke percevas homala orelo kom [[audado|sonora senco]]. Ma atencez, nociono di sonora levelo donas sole konfuza ideo di percepta senco, nam facas konsiderar orelo-sencala, qua varias principueprecipue segun sono-frequeso (orelo es min sentebla ek baza frequesi). Plu bona proximigo di percepta volumo es donita en [[dBA]] (equilibrigas A).

O dB korespondas adminime ke homala orelo povas perceptar nomitanomizita [[audebla solio]], e ne absoluta silenco. Ta valoro havis selektita da experimentado per sono di frequeso1000 Hz, valoras 10^-12 W.m^-2, ma la plu multi personi havas audebla solio supere 0 dB (proxim 4 dB). Doloranta solio es 130 dB, ma l’orelo povas subisita domaji de 85 dB (''videz [[Psikoakustiko]]''). Suficas chanjar la refero di povo o di preso (P₀ o W₀ en formuli infra) per ke skalo di volumi sive totale chanjita. Pro to gradua decibeli sur la volum-butono di [[kateno Hi-fi]] ne korespondar kun akustika leveli ma kun elektrika povi di ekirar dil ampligo, to ke havas quasi nula komuna.

Kom omni percepta fenomeni, tempo agigas fundamentala rolo per akustiko (ed ankore plu en [[muziko]]). Existas mem tre strikta relacionirelati inter spaco e tempo, vidita ke sono es ondo ke propagas en spaco dum tempo.

* [[hazardala]] : Signali qua ne havas periodala karakteri. En infra, e generaleordinare, on interesas su ke ad restrikta ensemblo di ta signali ; to qua havas statistika stabila en tempo. On nomas li ergodika hazardala signali. Konkrete, to es kazo di bruisi (blanka o roza).