Laos: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+kurta texto, ed imajo
kelka korektigi/modifiki
Lineo 11:
| Guvernerio = [[Republiko]] [[socialismo|socialista]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Laos
| Titulo_chefo_stato = prezidantoPrezidanto
| Chefo_di_stato = [[ChoummalyBounnhang SayasoneVorachith]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefministri di Laos
| Titulo_chefo_guverno = chefministroChefministro
| chefo_guverno = [[ThongsingThongloun ThammavongSisoulith]]
| Surfaco = {{formatnum:236800}}
| Rango_surfaco = 83
| Surfaco_aquo = 2
| LojantiHabitanti = {{formatnum:6320000}}<ref name=unpop>{{cite web | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1| version=2008 revision | format=PDF | publisher= [[Unionita Nacioni]] }}</ref>
| Rango_lojantiRango_habitanti = 101
| Yaro = 2009
| Lojanto-densesoDenseso di habitantaro = 26,7
| Reto_kodo = .la
| Nomo_himno = ''Pheng Xat Lao''
Lineo 30:
'''Laos''' esas lando qua jacas en [[Indochinia]], [[Azia]]. Lua vicina landi esas [[Populala Republiko di Chinia]] en nordo, [[Vietnam]] en esto, [[Kambodja]] en sudo ed en westo [[Myanmar]].
 
NunaLa teritorio dinuna Laos apartenis a la rejio di [[Lan Xang]]. Pos kolonial epoko la lando divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]]. LandoLaos nomesis pro la Lao-populo. La 's' adjuntesis dadal [[Portugal]]ana habitanti.
 
'''Bazala fakti pri Laos.'''
Lineo 36:
[[Arkivo:That_luang1.jpg|thumb|250px|left|Pha That Luang, simbolo di Laos, en [[Vientiane]].]]
{{PA|Historio di Laos}}
Moderna homi ja habitis la valo di [[Mekong]] dum la fino di [[Pleistoceno]] e komenco di [[Holoceno]]. La maxim anciena konocita informo pri Laola populo ''Lao'' konocesas kom la "legi di Khun Boron", de la [[9ma yarcento]]. La historio docata en skoli mencionas ke la rejio di [[Lan Xang]] fondesis en la regiono di la nuna Laos dum la [[14ma yarcento]]. Ta rejio lastisduris til la [[18ma yarcento]]. Dum la [[19ma yarcento]] [[Luang Prabang]] divenis parto di FrancianaFranca protektorato en [[Indochinia]].
 
Dum la [[Duesma mondomilito]] Laos okupesis dadal [[Japonia]]. Kande Japoniani ekpulsesis, Laosani deklaris nedependo, ma en [[1946]] FrancianiFrancia riokupis ol e donis restriktita autonomio a la teritorio.
 
[[Arkivo:Sisavang_Vong_-_1951.jpg|180px|left|thumb|Rejulo [[Sisavang Vong]].]]
Laos divenis nedependanta de [[Francia]] en [[1954]], kom [[monarkio]]. [[Sisavang Vong]], monarko di [[Luang Prabang]], divenis lua unesma rejulo.
 
Laos envolvesis en la [[Vietnam-milito di Vietnam]] kande [[Vietkong]] e [[Nord-Vietnam]]ana trupi komencis uzar lua teritorio por atakar [[Sud-Vietnam]]. Parto di la [[voyo di Ho Chi Minh voyo]] krucumistrairis la lando. KomPro respondoto, Sud-Vietnamana trupi komencis facar ataki en lua teritorio, ed [[Usa]] replikis traper bombardobombardi dikontre Laosana teritorio. Samatempe, komkonseque konsequo dide ta ataki, komencis [[interna milito]] diqua opozis militeti dedil grupo ''[[Pathet Lao]]'' kontre Laosanala royalarejala guverno di guvernerioLaos.
 
En [[1968]] [[Nord-Vietnam]]an armeo lansis atako por helpar ''Pathet Lao'' luktar kontre royalrejal armeo. L'atako rezultis en la fugo di royalarejala soldati, ma la milito kontinuisduris kontre kelka Usana soldati, kontre batalioni dedi la Hmong-populo ''Hmong'', e kontre Tailandana soldati. La milito nur finis en [[1975]], kande Pathet Lao vinkis e forcis la rejulo [[Savang Vatthana]] abdikar, ye la [[2ma di decembro]] sam yaro. Laos, sub la guvernerio di [[Kaysone Phomvihane]] divenis [[socialismo|socialista]] republiko, sub la nomo "Populala Demokratiala Republiko di Laos".
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:Choummaly_Sayasone.jpg|thumb|150px|[[Choummaly Sayasone]], nuna prezidanto di Laos.]]
Laos esas [[socialismo|socialista]] [[republiko]] kun singla partiso, la "Revolucionala Partiso de la Populo di Laos". La prezidanto di la lando, nune [[ChoummalyBounnhang SayasoneVorachith]], anke esas la chefo di RPPL. La chefo di guvernerio esas la [[chefministro]],. nunePos la [[20ma di aprilo]] [[2016]] esas [[ThongsingThongloun ThammavongSisoulith]].
 
L'unesma [[konstituco]] di Laos promulgesis ye la [[11ma di mayo]] [[1947]] ed establisis nedependanta monarkio asociita kun Francia. Dek yari pose, en [[1957]] la reformo di la konstituco eliminis l'asocio kun Francia. Ol revokesis ye la 3ma di decembro [[1975]], e la nuna konsituco nur adoptesis en [[1991]].<ref name=Konstituco>{{cite web|url= http://confinder.richmond.edu/admin/docs/laos.pdf |title=Konstituco di Laos}}</ref>.
 
[[Legifala povo]] kompozesaskonsistas daek la Nacional Asemblajo (''Sapha Heng Xat'') qua havas unika chambro kun 132 membri, qui elektesiselektesas dal populo por 5 yari en [[2011]]. La nombroquanto di membri di la Nacional Asemblajo esis 99 en 1997, e kreskis til 115 en 2006 e fine 132 en 2011.
 
La Supra Korto di Laos esas la maxim alta korto de la [[legifala povo]]. Quankam la kriminala judiciala sistemo kontrolesas dal guvernoguvernerio e dal partiso, existas sistemo por judiciar krimini. En la vilaji existas korti por judiciar ordinara krimini. Krimini plu serioza e politikala krimini judiciesas dadal alta judiciala autoritati.
 
=== Geografio ===
[[Arkivo:LaosCarte.gif|220px|thumb|Mapo di Laos kun lua precipua urbi.]]
[[Arkivo:Mekong River (Luang Prabang).jpg|thumb|left|250px|[[Mekong]] proxim [[Luang Prabang]].]]
Laos neesas havaslando litorosenlitora. Lua tereni generaleordinare esas montoza e kovrata daper [[Equatorala e tropikala foresti|tropikala foresti]], kun mikra arei kovrata da [[savano|savani]]<ref name=Lisa>''Almanaque Lisa Mundial'' 93 pag. 430-431</ref>. Lua maxim alta monto esas Phou Bia, kun {{formatnum:2817}} metri di [[altitudo]]. EnSude sudode la lando existas [[kalko]]za monti ed alta planaji kun [[volkano|volkanal]] origino en la baseno didil [[fluvio Mekong-fluvio]]. CirkumCirkume 21% de lua teritorio protektesas en rezervi.
 
Mekong esas la precipua fluvio di la lando, e kunformaspartale partiformacas di lanaturala frontierifrontiero kun [[Myanmar]] e [[Tailando]]. [[Vientiane]] jacas apud Mekong, enproxim la frontiero kun Tailando.
 
Lua [[klimato]] esas [[tropikala klimato|tropikala]] kun du sezoni: pluvoza de [[mayo]] til [[novembro]] e sika de [[decembro]] til [[aprilo]]. La mezvaloramezavalora yarala [[pluvopluvozeso]] en [[Luang Prabang]] esas {{formatnum:1350}} mm, e la mezvalora [[temperaturo|temperaturi]] esas 19[[Celsius|ºC]] en [[januaro]] e 27&nbsp;°C en [[julio]]<ref name=Lisa/>.
 
=== Ekonomio ===
[[Arkivo:Rice_planting.jpg|thumb|170px|CirkumCirkume 80% de la labor-povo verkas en nutrado-agrokultivoplantacerii, precipue di nutrivi.]]
{{PA|Ekonomio di Laos}}
L'[[ekonomio]] di Laos dependas forte de lua vicini [[Tailando]], [[Vietnam]] ede, specalenote enan la nordo, de la [[Populala Republiko di Chinia]]. L'urbo di [[Pakxe]] experiencis forta kresko danko a la frontierala komerco.
 
Quankam la guverno esas oficale [[komunismo|komunista]], en [[2009]] [[Barack Obama]] deklaris ke Laos ne pluse esis plusestato Marxista-Leninista stato, e levis restrikti kontre Laosana kompanii, pri recevar finance de Ex-Im Bank.
 
Nutrado-L'[[agrokultivo]], note di nutrivi, employas 80% de la labor-povo e kontributas kunreprezentas la duimo de la [[KLP]].
 
=== Demografio ===
[[Arkivo:Nam Phu.jpeg|thumb|180px|Edifici en [[Vientiane]].]]
[[Arkivo:Pakxe from Royal Hotel.JPG|thumb|160px|left|Strado en [[Pakxe]].]]
Laos havis cirkumcirkume 6.5 milion habitanti en 2012, di qui 60% esasapartenas al etnio Lao. Altra populi esas Hmong, Yao, Dao, Shan e diversa populi qui parolas Tibeto-BirmanaBurmana-lingui.
 
L'oficala e dominacanta linguo esas [[Laosana linguo|Laosana]], qua skribesas kun sistemo bazataapogata ensur la Khmer-skripto Khmer. Lingui Khmu e Hmong parolesas da mikra grupi, specalenote en rurala zoni. [[Franca linguo|Franca]] kontinuasduras uzesar en la guvernoguvernerio ed en la komerco, e cirkumcirkume 1/3 de la studenti recevas eduko en Franca linguo. L'[[Angla linguo|Angla]] komencaskomencis studiesar dum recenta yari, pos Laos enirar [[ASEAN]].
 
La maxim granda urbo esas [[Vientiane]]. Altra importanta urbi esas [[Savannakhét]] e [[Pakxe]].
Lineo 88:
Theravada [[budismo]] havas granda influo en Lao kulturo. Lando havas du loki konsiderata Mondala Heredo: [[Luang Prabang]] e [[Vat Phou]].
 
Tota la [[jurnalo|jurnali]] publikigesas dal guvernoguvernerio, inkluzite du jornali en stranjera lingui: ''Vientiane Times'' en l'Angla, e ''Le Rénovateur'' en la Franca.
 
Quankam la [[poligamio]] konsideresas krimino en Laos, ol esas vulgara por la [[Hmong-populo Hmong]].
 
''Muay Lao'', kombato-sporto simila a [[kickboxing]], esas la nacionala sporto. [[Futbalo]] gradope komencas divenar populara.