Anglosaxona linguo: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi
kelka korektigi
Lineo 1:
{{Linguo
|Nomo_en_Ido = Ancien AnglianaAngla
|Nomo_linguo = Ænglisc
|Parolata_en= Evoluis al [[Mez-AnglianaAngla]] en 13ma yarcento
|Regioni_di_mondo = Anglia (ecepte sud-westo e nord-westo), parti di Skotia sude la rio Forth e orientala parto di [[Wals]].
|Tota_parolanti =
|Rango =
|Klasifiko_en_familio = [[Indo-Europana linguaro|Indo-Europana]] <br />&nbsp;&nbsp;[[Germana lingui|Germana]]<br />&nbsp;&nbsp;Westala grupo<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ancien AnglianaAngla
|Ube_esas_oficala =
|Akademio =
Lineo 15:
|Videz_anke = [[Indo-Europana linguaro]]
}}
'''AncienaAncien AnglianaAngla''' (''Ænglisc'') esas frua formo di [[AnglianaAngla linguo]] qua parolesis en granda parto di nuna [[Anglia]] ed en la sudo di [[Skotia]] de 425 til 1125. Ol esis flexiva linguo kun multa libereso en sintaxo, diferanta de la nuna AnglianaAngla. Ol esis parto di Westala Germana linguaro ed ol havis multa rilati kun l'[[Anciena Frisiana]].
{{revizo}}
== Developado ==
Dum la proximasequanta 700 yari kompreninta en ta periodo, Anglo-Saxona migradi qua naskigis Anglia en 5ma yarcento til ulatempe pos la [[Normanda konquesto]] di [[1066]], kande havis granda uzado, la linguo aquiris aspekti de altra kun qua ol kontaktis, kam la Kelta lingui e du dialekti dil Anciena Nordala parolata da [[Vikingi]], qui kontrolis granda teritori en nordo ed esto di Anglia, konocata kam Danelaw.
 
=== Germana origini ===
La maxim importanta faktoro en la formaco di l'Ancien AnglianaAngla esis lua Germana heredajo en lua vortaro, sintaxo e morforlogio, ula apartenis kun aliancata lingui en la kontinento. Uli di ta traiti esis specifika dil Westala Germana, dum ke altra karakteristiki venas ek la proto-Germana, ek qua omna Germana lingui provenas.
 
Kam l'altra Germana lingui de l'epoko, l'Ancien AnglianaAngla prizentas kompleta nominala flexiono, kun kin gramatikala kazi (nominativo, akuzativo, genitivo, dativo e, min frequenti, resti de l'instrumentala) e formi di dualo por parolar pri pari (quankam nun en la personal pronomi) ultre la singularo e la pluralo. Anke diferi inter generi, sin havar necesa rilato kun sexo: exemple, ''sēo sunne'' (la Suno) esas feminina, dum ke ''se mōmna'' (la Luno) esas maskulina (en la [[Germana linguo|Germana]] ''die Sonne'' e ''der Mond'').
 
=== Influo dil Latino ===
Lineo 32:
 
=== L'influo di Anciena Nordala linguo ===
La duesma maxim importanta fonto di prenita vorti en AncienaAncien AnglianaAngla esis Skandinava lingui dum la Vikinga invadi en 9ma e 10ma yarcenti. Ultre numeroza toponimi, on torvas anke vorti di basika vokabulario e termini rilate al administrativa aspekti dil Danelaw. La Vikingi parolis l'Anciena Nordala, linguo kun strete rilate a l'Ancien AnglianaAngla; ta proximeso portis a mixturo di dialekti qua povus acelerar la perdo di terinacioni di kazo di l'Ancien AnglianaAngla. Aparenta konfirmado di ta teorio esas la fakto ke simplifikado dil termini di kazo okaziseventis unesme en la nordo e ultime en la sud-westo, la min afektita regiono da Vikinga influo. En irga kazo, l'influo di l'Anciena Nordala esis profunda e on povas trovar vorti kam ''sky'' ("cielo"), ''leg'' ("gambo"), la pronomo ''they'' ("ili"), la verbala formo ''are'' ("ni/vi/ilis esas") e mult altra exempli plu.
 
=== Kelta influo ===
Tradicionale, on dicas ke Kelta influo en l'AnglianaAngla esabas mikra, kam indikas la mikra numero di vorti di ta origino, specialaspecala komparata kun la vorti di Latina o Skandinava origino. Tamen, on rimarkis kelka posibla Kelta traiti en sintaxo en posa periodo a l'Ancien AnglianaAngla.
 
== Gramatiko ==
=== Fonologio ===
La tradiciona rikonstrukto dil fonologiala sistemo dil Klasik Ancien AnglianaAngla esas ca:
 
{| class="wikitable" style=text-align:center;
Lineo 139:
 
=== Morfologio ===
Kontre Modern AnglianaAngla, AncienaAncien AnglianaAngla prizentas gramatikala kazo en la nomo (nominativo, akusativo, genitivo, dativo e resti di instrumentala).
 
Ol distingas ultre tri gramatikala numeri; singulara, plurala e duala, ta ultima nun en personala pronomi (''wē'', "ni" e ''wit'' "ni du"). Ultime, prizentas tri generi: maskulino, feminino e neutro.
 
==== Verbi ====
Verbi en Ancien AnglianaAngla dividas en forta e febla verbi. Forta veri indikas tempo per chanjo en qualeso di vokalo, dum ke febla verbi indikas tempo per adiciono di dezinenco.
 
===== Forta verbi =====
Forta verbi uzas la Germana formo di konjugado konocata kam ''ablaut''. En ta formo di konjugado, la radiko dil vorto chanjas por indikar la tempo. Verbi kam ta persistas en modern AnglianaAngla; exemple, ''sing'', ''sang'', ''sung'' esas forta verbo, ka mesas ''swim'', ''swam'', ''swum'' e ''choose'', ''chose'', ''chosen''. La radiko dil vorto chanjas prefere lua radiko. En Ancien AnglianaAngla, ol existis sep precipua klasi di forta verbi; single klaso havas lua propra modelo di chanji di radiko. Lerni to esas ofte defio por studanti dil linguo, quankam parolanti di l’Anglianal’Angla darfas vidar konekti inter l'anciena verbala klasi ed ilua moderna formi.
 
La klasi havis la sequanta distinganta traiti en lua radiki di infinitivo:
Lineo 153:
<li>ī + unu konsonanto.
<li>ēo or ū + unu konsonanto.
<li>Originally e + du konsontanti. Kande l'Ancien AnglianaAngla skribeskis, multa chjanjabis. Se C uzeas por riprizentar ula konsonanto, verbi en ta klaso maxim-multe-kaze havis kurta e + lC; kurta eo + rC; kurta i + nC/mC; o (g̣ +) kurta ie + lC.
<li>e + 1 konsonanto (maxim-multe-kaze l o r, plu la verbo ''brecan'' 'to break').
<li>e + 1 konsonanto (maxim-multe-kaze halto o friktivo).
Lineo 185:
L'unesma radiko dil pasato uzesas en la pasato, por l'unesma e triesma personi dil singularo. La duesma pasato radiko uzesas por la duesma persono dil singularo, e por omna personi dil pluralo (ultre la pasato di subjuntivo). Forta verbi anke prizentas permuto di i en la radiko en la duesma e triesma personi dil singularo en la prezenta tempo.
 
La triesma klaso havis tanta sonora chanji ke ol apenas esas rikonebla kam klaso. L'unesma esis proceso nomizita 'breaking'. Ante <h>, e <r> + altra konsonanto, <æ> konvertis en <ea>, e <e> en <eo>. Anke, ante <l> + altra konsonanto, okaziseventis same a <æ>, ma <e> restis nechanjebla (ecepte ante la kombinado <lh>).
La duesma sona chanjo qua afektis ol esis l'influo di palatala soni <g>, <c>, e <sc>. Ti chanjis kande precedis <e> e <æ> a <ie> e <ea>, rispektive.
 
Lineo 268:
 
==== Nomi ====
Ancien AnglianaAngla esas flexiva linguo, e kam tala lua nomi, pronomi, adjektivi e determinanti mustas esar deklinita por servar gramatikala funciono. Kolektajo di deklinita formi di sama verbala modelo nomesas deklinado. Kam en plur altra Germana lingui, ol esas kin precipua kazi: nominativo, akusativo, dativo, genitivo ed instrumentalo.
 
== Ortografio ==
Ancien AnglianaAngla esis unesme skribita per runi (''futhorc'') ma chanjis a (minuskula) mez-unciala skribajo dil Latin alfabeto introdukita da l'Irlandana Kristana misiisti ek la 9ma yarcento. Ica remplasesis per insulara skribajo, kursiva e punktita versiono dil mez-uniciala skribajo. Ica uzesis til la fino dil 12ma yarcento kande la kontinentala Karolida minuskulo remplasis l'insulara.
 
== Literaturo ==
Ancien AnglianaAngla literaturo, quankam plu abundanta kam la literaturo dil kontinento ante 1000 AK, esas malgre to skarsa.
 
== Bibliografio ==