Uzbekistan: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi +plusa texto
kelka korektigi/modifiki
Lineo 8:
| Lojanti_chefurbo = {{formatnum:2154649}} ([[2003]])
| Precipua_urbo = [[Tashkent]]
| Oficala_lingui = [[UzbekaUzbekistanana linguo|UzbekaUzbekistanana]]
| Guvernerio = [[Republiko]]
| Nomo_listo_chefo_stato = Listo di prezidanti di Uzbekistan
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[IslomShavkat KarimovMirziyoyev]]
| Nomo_listo_chefo_guverno = Listo di chefa ministri di Uzbekistan
| Titulo_chefo_guverno = Chefa ministro
| chefo_guverno = [[ShavkatAbdulla MirziyoyevOripov]]
| Surfaco = {{formatnum:447400}}
| Rango_surfaco = 56
| Surfaco_aquo = 4,9
| Habitanti = {{formatnum:2760600732121000}}<ref>[http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf ''World Population Prospects, Table A1'' - Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009)]</ref>
| Rango_lojantiRango_habitanti = 45
| Yaro = 2009
| Denseso di habitantaro = 61,4
Lineo 28:
| Religii = [[islamo]], 76,2%
}}
'''Uzbekistan''' esas lando qua jacas en centr-central [[Azia]]. Lua vicina landi esas: [[Kazakstan]] weste e norde, [[Kirgizistan]] e [[Tajikistan]] este, [[Afganistan]] sud-este, e [[Turkmenistan]] sude.
* en westo ed en nordo, [[Kazakstan]],
* en esto, [[Kirgizistan]] e [[Tajikistan]],
* en sud-esto, [[Afganistan]],
* en sudo, [[Turkmenistan]].
 
'''Bazala fakti pri Uzbekistan.'''
Linio 39 ⟶ 35:
Homi ja habitis la regiono di nuna Uzbekistan cirkum [[2000 aK]]. Kaukaziana populi, qui probable originis de la nordo o la westo di la regiono e parolis prototokariana lingui habitis la regiono di Tarin. Mil yari pose, nomadi de la nuna Iran establisis [[irigaco]]-sistemi apud fluvii, e fondis l'urbi Bukhoro ([[Bukhara]]) e [[Samarqand]]. Ta urbi richeskis pro divenir importanta komercala nuklei en [[Silko-voyo]], inter [[Chinia]] ed [[Europa]].
 
[[Arkivo:Greco-BactrianKingdomMap.jpg|thumb|left|160px250px|Mapo di Greka-Baktriana rejio.]]
[[Alexandros la Magna]] konquestis [[Sogdiana]] e [[Baktria]] en la yaro [[327 aK]]. Il mariajis su kun Roxana, filiino di lokala Baktriana chefo. Alexandros ne sucesis konquestar la tota regiono, tamen un Greka-Baktriana rejio establisesis cirkum la yaro 250 aK e duris til 125 aK.
 
[[Islamo]] arivis dum la [[7ma yarcento]]. Dum la [[8ma yarcento]] [[Arabia|Arabi]] konquestis la regiono e dum la [[9ma yarcento]] [[Transoxania]] divenis parto di Samanidala stato Samanida. Dum la [[13ma yarcento]] [[Mongolia|Mongola]] hordi komandita da [[Chingiz-kano]] okupis la regiono. laLa Mongoli iniciiskomencis [[gentocido]] qua preske exterminis la Persapopulo ([[Skitia|Skita]]), populietniale diPersiani qui vivis en la regiono. LokalaLa lokala kulturo e heredaji esisremplasesis remplasitaper dala kulturo Mongola-Turka kulturo. Pos la morto di Chingiz-kano, lua duesma filiulo [[Chagatai Khan]] asumis la dominaco di la regiono.
 
[[Arkivo:KarazinNN_VstRusVoyskGRM.jpg|thumb|left|250px|Rusi prenas [[Samarqand]], 1868.]]
En la yaro [[1876]] [[RusianRusa imperio]] okupis la regiono. Cirkum [[1912]] preske {{formatnum:210316}} Rusi vivis en Uzbekistan<ref>[http://books.google.com/books?id=Bg-dn0g0SikC&pg=PA108&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false ''The modern diaspora: Russian minorities in the former Soviet republics''] Vladimir Shlapentokh, Munir Sendich,Emil Payin (1994). p.108</ref>. Pos la [[RusianaRusa revoluciono]], malgre kelka rezisti kontre [[Bolsheviko|bolsheviki]], Uzbekistan divenis la [[Republiko Socialista Sovietiana di Uzbekistan]] en [[1924]].
 
Uzbekistan deklaris sua nedependo de [[Sovietia]] ye la [[31ma di agosto]] [[1991]], kun [[Islom Karimov]] kom prezidanto. En [[1992]] lando adoptis [[konstituco]], ma proskriptis opozanta partiso ''Birkik''. Un referendo en [[1995]] plulongigis fino dil ofico di Karimov de [[1997]] til [[2000]]. En [[2000]] ed en [[2007]] Karimov rielektesis, ma elektielektala sufrisproceso akuzoakuzesis dipri fraudi.
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:Oliy_Majlis_Shavkat_Mirziyoev_(Parliament_of_Uzbekistan2016-09-06)_2.jpg|thumb|160px190px|Parlamento[[Shavkat Mirziyoyev]], la nuna prezidanto di Uzbekistan.]]
[[Arkivo:Oliy_Majlis_(Parliament_of_Uzbekistan).jpg|thumb|left|250px|La parlamento di Uzbekistan.]]
Pos Uzbekistan deklarar nedependo de [[Sovietia]] en [[1991]] eventis prezidantal elekto e [[Islom Karimov]] elektesis prezidanto, quankam l'elekto ne esis demokratiala. L'unesma elekto por la parlamento (''Oliy Majlis'') nur eventis en [[1994]].
 
Uzbekistan esas prezidantala [[republiko]]. La [[prezidanto]] esas ambe [[chefo di stato]] e [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal populo por 5 yari kun nefinita posibleso di rielekto, quankam l'elekti ne povas konsiderar libera. De[[Islom Karimov]] guvernis la lando de la [[14ma di marto]] [[1990]] til nunlua lamorto prezidantoye esasla [[Islom2ma Karimovdi septembro]] [[2016]]. . La [[chefa ministro]], nune [[ShavkatAbdulla MirziyoyevOripov]], nur esas la chefo dil ministraro. LuaLa [[konstituco]] di Uzbekistan adoptesis en decembro [[1992]].
 
La Supra asemblajo (''Oliy Majlis'') havas 2 chambri. La legifala chambro havas 150 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari. La Senato havas 100 membri, di qui 84 elektesas dal populo por 5 yari e 16 elektesas da la prezidanto por la sama periodo.
 
=== Geografio ===
[[Arkivo:Uzbekistan 1995 CIA map.jpg|thumb|180px|Mapo di Uzbekistan.]]
[[Arkivo:Sand dessert on Khorezm, Uzbekistan-01.jpg|left|thumb|250px|[[Dezerto]] en Khorezm, Uzbekistan.]]
Uzbekistan esas la 56ma maxim granda lando del mondo ensegun la surfaco totala, e la 42ma maxim granda ensegun la quantoquanteso di habitanti. Ol havas 6,221 km di frontieri kun vicina landi.
 
Lua [[klimato]] esas [[kontinentala klimato|kontinentala]], kun poka [[pluvo|pluvi]] - 100 til 200 mm - omnayare. La maxima yarala [[temperaturo]] esas 40[[Celsius|ºC]] dum la somero e la minima esas -23&nbsp;°C dum la vintro.
 
Granda parto del teritorio di landolla ando esas plana e kovrata daper [[dezerto]]. Min kam 10% de lua totala surfaco recevas [[irigaco]]. La maxim alta monto di la lando esas ''Khazret Sultan'', kun {{formatnum:4643}} metri di [[altitudo]].
 
=== Ekonomio ===
{{PA|Ekonomio di Uzbekistan}}
Pos la [[krulo di Sovietia]] Uzbekistan gradope komencis adoptar l'[[ekonomio di merktato]], quankam la maxim multa granda entraprezi kontinuasduras en la manui del stato. Nune Uzbekistan esas la 6ma maxim granda produktero e 2ma maxim granda exportacero di [[kotono]] del mondo. [[Agrokultivo]] employas 28% de lua habitantaro e reprezentas 24% de lua [[KLP]].
 
=== Demografio ===
[[Arkivo:IMG 6842-Buchara.JPG|thumb|180px|[[Moskeo]] en [[Bukhara]].]]
La habitantaro di Uzbekistan esas yuna: 34,1% evis min kam 14 yari en [[2008]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html ''The World Factbook - Uzbekistan'']</ref>. Segun oficala fonti, 80% esas uzbekiUzbekistanani, 5,5% rusiRusi e 5% tadjikistaniTadjikistanani, quankam reala nombro di tadjikistaniTadjikistanani povas esar 20 til 30%. Segun [[demografiala kontado]] en [[1970]] 12,5% de la habitantaro esis rusiRusi, ma granda nombro di rusi abandonis lando kun fino di [[Sovietia]], precipue pro ekonomiala kauzi.
 
La habitantaro esas 88% [[islamo|islamani]], 9% [[ortodoxa kristanismo|ortodoxi]] e 3% praktikas altra religii. La maxim granda urbo segun la totalo di habitanti esas [[Tashkent]]. Altra importanta urbi esas Namangan e [[Samarqand]].
 
=== Kulturo ===
Granda parto de la habitantaro di Uzbekistan (99,3%) savas lektar ed skribar. CirkumCirkume {{formatnum:600000}} studenti finas l'[[universitato]] omnayare.
 
Jenro tradicionala di Uzbekistana [[muziko]] recevas la nomo ''Shashmaqam''. Ol aparis en la regiono di [[Bukhara]] dum la [[16ma yarcento]]. Nune [[Sevara Nazarxon]] esas la maxim famoza Uzbekistana kantistino e kompozistino.