Wikipedio

Latinida linguo: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
mNula rezumo di redakto
Nula rezumo di redakto
Lineo 1:
{{Bezonas tradukuro}}
{{revizo}}▼
 
{| align="right" style="width: 300px; margin: 0 0 0.5em 1.4em; clear: right; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;" border=1
! colspan="2" style="font-size:110%; color:white; background-color:green" | Latinida lingui
Lineo 21:
|colspan=2 style="text-align: center; padding-bottom: 0.5em;"| {{#ifexist: Arkivo:IE countries.svg | [[Arkivo:IE countries.svg|{{{mapo_grandeso|200x200px}}}|{{{nomo|}}}]] | [[Arkivo:Map-Romance Language World.png|300px]] }} <center><small>{{{mapo_paroli|Loki ube Latinida lingui parolesas.}}}</small></center><br /><center>
[[Franciana linguo|<span style="background-color:#0000FF;color:white;">&nbsp;Franciana&nbsp;</span>]]
[[HispanianaHispana linguo|<span style="background-color:#00B927;color:white;">&nbsp;HispanianaHispana&nbsp;</span>]]
[[Italiana linguo|<span style="background-color:#FFFF00;color:black;">&nbsp;Italiana&nbsp;</span>]]
[[Portugalana linguo|<span style="background-color:#FF8400;color:white;">&nbsp;Portugalana&nbsp;</span>]]
Lineo 29:
| colspan=2 style="text-align: center; padding-bottom: 0.5em;" |Videz anke: [[Linguaro]]
|}
'''Latinida linguo''' esas omna lingui qui originis de la [[Latina linguo|Latina]], do l'ordinara formo, per opozo kun to klasika e literala, en la olda teritorii de Roman imperio ecepte [[Grekia]] qui ne konquestesis dadal Mohamedani, quale nord-[[Afrika]] e [[Turkia]]. Ol formacas subgrupo en la [[Italika linguaro]], brancho di l'[[Indo-Europana linguaro]]. La diciplino qua studias Latinida lingui esas [[Latinida filologio]]. Ti lingui parolesas en teritorio konocata kom [[Romania]], qua nune okupas precipue la sudo di Europa,▼
▲{{revizo}}
 
▲'''Latinida linguo''' esas omna lingui qui originis de [[Latina linguo]], do l'ordinara formo, per opozo kun to klasika e literala, en la olda teritorii de Roman imperio ecepte [[Grekia]] qui ne konquestesis da Mohamedani, quale nord-[[Afrika]] e [[Turkia]]. Ol formacas subgrupo en la [[Italika linguaro]], brancho di l'[[Indo-Europana linguaro]]. La diciplino qua studias Latinida lingui esas [[Latinida filologio]]. Ti lingui parolesas en teritorio konocata kom [[Romania]], qua nune okupas precipue la sudo di Europa,
 
Latinida lingui developis de [[Latina linguo]] inter la 6ma e la 9ma yarcenti. Nune, li havas plu kam 800 milion nativa parolanti, precipue en Europa ed Amerika ed anke havas granda numero di ne-nativa parolanti e granda uzo kom helpolinguo. Pro la nefacilesodesfacileso por distingar inter linguo e dialekto, l'exakta nombro di Latinida lingui nune parolata ne konocesas, ma la standard akonti nombras 25 (quankam la nombro esas plu granda).
 
La kin precipua Latinida lingui esas, segun la nombro di parolanti: HispanianaHispana (387 milioni), Portugalana (204 milioni), FrancianaFranca (74 milioni), l'Italiana (59 milioni) e la Rumaniana (24 milioni). Multa di ta lingui havas plu dikam ne-nativa parolanti, specale la FrancianaFranca, tre uzata en Ocidental Afrika.
 
Artikli remplasas deklini.
Linio 43 ⟶ 41:
[[Arkivo:Romance 20c en.png|right|350px|thumb|Loko di Romania, la teritorii ube Latinida lingui en Europa parolesas.]]
 
La Latinida lingui evolucionis ex la Latina linguo. Post la falita de la Roman imperio, la latino divastigita en granda teritorii d'Europa, dividis en multa lingui quale la HispanianaHispana o l'Italiana.
 
La teritorio ube ca lingui parolesas nominesas Romania.
Linio 68 ⟶ 66:
L'unesm atesto dil termino ''romana'' (''romana linguo'', di qua la termino ''romanza'', en senso di ''romanida'' o ''linguo derivata ek la Latino''), aperas en la [[Konsilio di Tours (813)]], dum qua '''durante il quale così ci si riferisce alla lingua comunemente parlata all'epoca in [[Gallia]], in opposizione alla lingua germanica parlata dai Franchi invasori.'''
 
La ''Serment de Strasbourg'' o ''[[Juro di Strasbourg]]'' ([[842]]) esas identifikata kom l'unesma oficala dokumento en qua uzesas ancestro dil [[FrancianaFranca linguo|Frenciana]] (e dil [[Germana linguo|Germana]], esanta redaktita en du kopii da [[Karlo la Kalva]], e [[Ludwig la Germana]], unu latinigado ed altro, germanigado.
 
Inter la rara dokumenti in pra-FrancianaFranca linguo (iniciala fazo dil pazo ek la Latina a prekoca formo dil FrancianaFranca) esas gravas la ''[[Glossario di Reichnau]], redaktita en la 9ma yarcento (880) ed
 
Tra i rari documenti pervenuti della lingua protofrancese, (fase iniziale del passaggio dal latino ad una forma precoce di francese) è rilevante il [[Glossario di Reichnau]], redatto nel IX sec (880 d.C.) '''ed avente varie colonne riguardanti lemmi latini e loro definizioni, insieme ad altre concernenti le lingue dell'area francese.'''
 
L'unesma oficala dokumento qua arivis til hodie qua atestas l'uzado dil vulgaro en Italia esas la ''[[placito capuano]]'', dil [[960]] (quankam ol existas precedanta atesti qui, sine oficialesa valoro, atestas la distancodisto kun la Latina ja en la 8ma yarcento, exemple la ''indovinello veronese'').
 
Sono del X secolo le [[Glosse silensi]] e le [[Glosse emilianensi]], più antiche testimonianze esplicite dell'esistenza dell'antico [[Kastiliana linguo]]: si tratta di annotazioni aggiunte a testi latini da monaci [[Benedettini]] dei monasteri di ''San Millán de la Cogolla'' o di ''Suso''. Tali note costituiscono vere e proprie traduzioni dello scritto originale. Tra esse, ad esempio, si può leggere ''"quod: por ke"'' oppure ''"ignorante: non sapiendo"''.
Linio 91 ⟶ 89:
'''Al di là di queste date, che in ogni caso attestano le date a partire dalle quali è certa l'affermazione di diversi volgari come lingue, va sottolineata l'espansione straordinaria che diverse di esse hanno avuto nel mondo a seguito delle vicende coloniali.'''
 
LaNune la maxim parolata Latinida linguo hodie esas la [[Hispaniana]]Hispana, sequitapose dilla [[Franciana]]Franca e la [[Portugalana]] e pose l'Italiana e la Rumaniana.
 
La Latina havisinfluis multa influitamulte l'AnglianaAngla, die quacirkume vortaro60% esasde grandala partovortaro (circumdi 60%)Angla dioriginis Latinade originola Latina ed anke kontribuiskontributis por alla naskadonasko di mult auxiliara lingui komquale [[Interlingua]].
 
=== Interna historio ===
====Fonetikala chanji ====
===== Generaleordinare =====
En antiqua Roma ol havas diglosio: Latina di literala texti o ''sermo urbanus'' trovis stagnata per gramatiko. Do, omnadia linguo ne esis klasika Latina ma diferanta forma quankam proxima, en divelopada proceso plu libera, ''sermo plebeius''. Ica linguo esis omnadiala por la populo, la komercisti e la soldati e oni povas identifigar lo kam vulgara latino.
 
Inter la texti qui censuris le formi judikita kom dekadanta ed eroroza, on mustas remarkar l'"Appendiz Probi", kompilado di frequentaofta "erori" kompilita da Probus qua datas dil 3ma yarcento. Ta formi, e no lia equivalanta en Klasika Latina, qua trovas e l'origino dil paroli uzati en la Latinida lingui. Hike ni skribas kelka exempli da Probus (segun la modelo A ne B, "[dicez] A, ne B"), klasifikata segun la tipo di finetikla evoluado ed akompanita da komentari qui permesas signalar precipa diferenci inter Klasikala e Vulgara Latina. Ol nes esas posibla esar exhaustanta en ta materio ed inkluzar omna diferenci inter amba Latini, ma l'''Appendix Probi'' povas konstitucar introduko pri la temo:
 
:'''1. ''calida non calda'', ''masculus non masclus'', ''tabula non tabla'', ''oculus non oclus'', etc.'''
Linio 106 ⟶ 104:
 
:'''2. ''vínea non vinia'', ''solea non solia'', ''lancea non lancia'', etc.'''
:On vidas en ica frazo ke en Vulgara Latina di /e/ breva ante voaklo tornas en semikonsonanto /j/ (inicialo di "yod"); fenomeno nomizita "konsonantado" e konsistas, pose konsonanto, en la palatizado; ta konsonanti palatalizata (qui povas venar ek altra fonti), esas grava en evoluo di Latina lingui pro deficito ke la Latina havis di palatala soni, desequilibro qua al fino originis transformado di granda parto dil primitiva konsonati dil Latino, per ta elemento palatala nomesita "yod". Ta transformado explikas pro quo obtenas, exemple, ''vinya'' en la Kataluniana ("viteyo") (kon /nj/, skribita en Latinida lingui kun nesama grafii: la digrafo ''ny'' en la Kataluniana, ''gn'' en la FrancianaFranca ed Italiana, ''ñ'' en la HispanianaHispana ed en la Galisiana, ''nh'' en la Portugala ed en l'OcitanianaOkcitana e.c.).
 
:'''3. ''auris non oricla''.'''
Linio 112 ⟶ 110:
 
:'''4. ''auctor non autor.'''''
:Destakas simplifikado o redukto di konsonantala grupi; tale /kt/ divenas /t/, e donacas ''autor'' en la HispanianaHispana ed en la Kataluniana, ed ''auteur'' en la FrancianaFranca; pro sama kauzo /pt/ /t/ (''septem'', ''scriptum'', ''ruptum''), qua evolucionis en ''set'', ''escrit'' ed la HispanianaHispana ''roto''. En la Rumaniana /kt/ divenas /pt/ e /pt/ konservesas.
 
:'''5. ''rivus non rios'', ''sibilus non sifilus.'''''
:La sono /w/ dil Latina, skribita per letro ''u'' (o ''v'' en moderna edicioni) evolucionis di nesama formi; vice surdinta til disaparo inter vokali (''ri(v)us'', qua donacas ''riu'' en la Kataluniana, ''pa(v)or'' qua donacas ''peur'' en la FrancianaFranca o ''paura'' en l'Italiana), '''o en espirant bilabial sonora després reforçada en /v/''' (en majoritato di Latinida lingui); /p/ e /b/ en intervokalika posiciono evolucionis same, qua explikas ke ''sibilus'' donacis ''sifilus'', savanta ke /f/ esas surda varianto di /v/; tale explikas ''siffler'' en la FrancianaFranca (ek ''sibilare'', qua tornas ''sifilare'' e pose ''siflare'') o la FrancianaFranca ''savoir'' (ek ''sapere'', pose ''sabere'', ''savere''; la Kataluniana ''saber'' montras, per lua ortografia, qua restisen meza stato, e.c.).
 
:'''6. ''pridem non pride.'''''
:Ica lasta exemplo (la listo ne esas exhaustiva) montras ke /m/ al fino di parolo ne prononcis (quo ja okaziseventis en Klasika Latina: Latina verso montras to). Ta silencado esas, inter altri, l'origino dil disaparo dil flexioni; Latinida lingui ne uzas, fakte, ja latina deklinadi ed uzas preposizioni qua naskis kom auxiliara sistemo e gradope remplasis flexiono.
 
Ica listo ne esas exhaustiva ed esus necesara abordar la questiono dil ''pan-Latinida'' diftongado (qua konocas omna Latinida lingui) ed signalar qua numero di vokalis naskis kam konsequo di duesma diftongadi.
Linio 137 ⟶ 135:
 
<!------
Romanian is the only modern Romance language with case marking on nouns, with a two-way opposition between nominative/accusative and genitive/dative. Some of the older [[Gallo-Romance languages]] (in particular, [[Old French]], [[Old Occitan]], [[Sursilvan dialects (Romansh)|Old Sursilvan]] and [[Friulian language|Old Friulian]], and in traces [[Catalan language|Old Catalan]] and [[Venetan language|Old Venetan]]) had an opposition between nominative and general oblique, and in Ibero-Romance languages, such as HispanianaHispanian and Portuguese, as well as in Italian (see under [[#Case|Case]]), a couple of examples are found which preserve the old nominative (though some of them may be influenced by Latin) and indicate that they formerly had this opposition, as well.<!-- Isn't the name HispanianaHispana/Portuguese ''Carlos'', Catalan ''Carles'', French ''Charles'' a good example which preserves the old nominative form until the present day?
 
The system of multiple noun declensions was also dramatically reduced; most modern languages have only three types (masculine ''-o'', feminine ''-a'', and an ''-e'' that can be either gender). As in English, case is preserved better on pronouns than elsewhere, with some pronouns marked for as many as four cases (nominative, accusative, dative, genitive) plus additional possessive and [[disjunctive pronoun|disjunctive]] forms.
Linio 144 ⟶ 142:
---->
 
Ula libereso, quamkan, permesesas en la lokado di adjektivi relative a lia ''head noun''. Pluse, ula lingui (exemple HispanianaHispana o Rumaniana) havas "akuzativa prepoziciono" (Rumaniana ''pe'', HispanianaHispana "personal ''a''") apud ''clitic doubling'', quo permesas ula libereso en ordinado di ''arguments of a verb''.
 
Latinida lingui developis gramatikal artikkli ube Latino ne havis. Articles are often introduced around the time a robust case system falls apart in order to disambiguate the remaining case markers (which are usually too ambiguous by themselves) and to serve as parsing clues that signal the presence of a noun (a function formerly served by the case endings themselves).
Linio 169 ⟶ 167:
 
====Konsonanti====
La majoritato dil Latinida lingui havas sama konjunto di konsonanti. La sequanta esas la kombinata tablo dil konsonanti dil precipua Latinida lingui (FrancianaFranca, HispanianaHispana, Italiana, Portugalana e Rumaniana).
 
{| class="wikitable" style="text-align:center" style="font-size: 85%"
Linio 273 ⟶ 271:
 
==== Genro ====
Maxim Latinia lingui havas du genri: maskulala e feminalo. La genro di animata nomi esas generaleordinare naturala (c.e. nomi qui referas a homi esas generaleordinare maskulala ed inverse), ma por ne animata nomi esas arbitrala.
 
Quankam la Latina havis tri genri (neutra), ol esas mikra traco di to en la maxim lingui. La maxim granda ecepto esas la [[Rumaniana]]Rumana, ube existas produktiva klaso di "neutra" nomi, qua inkluzas la decendanti du multa Latina nuetra nomi e qua konduktesas kom maskulala en singularo e kom feminala en pluraro, amba en la finali akordata kun adjektivi e pronomi (exemple ''un deget'' "un fingro" vs. ''două degete'' "du fingri", komparar kun la Latina ''digitum'', pl. ''digita'').
 
Such nouns arose because of the identity of the Latin neuter singular ''-um'' with the masculine singular, and the identity of the Latin neuter plural ''-a'' with the feminine singular. A similar class exists in Italian, although it is no longer productive (e.g. ''il dito'' "the finger" vs. ''le dita'' "the fingers", ''l'uovo'' "the egg" vs. ''le uova'' "the eggs"). (A few isolated nouns in Latin had different genders in the singular and plural, but this was an unrelated phenomenon; this is similarly the case with a few French nouns, such as ''amour'', ''délice'', ''orgue''.)
 
HispanianaHispanian also has vestiges of the neuter in two demonstrative adjectives: ''eso'', ''aquello'' (both meaning "that [one]"), the pronoun ''ello'' (meaning "it") and the article ''lo'' (used to intensify adjectives).
 
===Verbala morfologio===
Linio 285 ⟶ 283:
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
|+Origino di Latinida tempi
! Latino !! Portugalano !! Hispaniano !! Kataluaniano !! OcitanianoOkcitanao !! Franciano !! Reto-Latinido !! Italiano !! Rumaniano !! Sardiniano
|-
! Present indicative
Linio 337 ⟶ 335:
Verbs have many [[grammatical conjugation|conjugations]], including in most languages:
* A [[present tense]], a [[preterite]], an [[imperfect]], a [[pluperfect]], a [[future tense]] and a [[future perfect]] in the indicative mood, for statements of fact.
* Present and preterite [[subjunctive]] tenses, for hypothetical or uncertain conditions. Several languages (Exemple, Italian, Portuguese and HispanianaHispana) have also imperfect and pluperfect subjunctives, although it is not unusual to have just one subjunctive equivalent for preterit and imperfect (e.g. no unique subjunctive equivalent in Italian of the so-called ''passato remoto''). Portuguese, and until recently HispanianaHispana, also have future and future perfect subjunctives, which have no equivalent in Latin.
* An imperative mood, for direct commands.
* Three [[non-finite verb|non-finite forms]]: infinitive, gerund, and past participle.
Linio 373 ⟶ 371:
| d<u>i</u>re || di || dè || djéve || dij<u>i</u>sse/dzéze || dète
|-
| align=left | '''[[FrancianaFranca linguo|FrancianaFranca]]'''
| dire || dit || dit || disait || dise || dis
|-
Linio 382 ⟶ 380:
| dicere/dire || dice || disse || diceva || dica || dì
|-
| align=left | '''[[Judaeo-HispanianaHispana|Judaeo-HispanianaHispana (Ladino)]]'''
| dezir || dize || disho || dezía || diga || dezí
|-
Linio 397 ⟶ 395:
| dicere || dice || dicette || diceva || diche || dije
|-
| align=left | '''[[OcitanianaOkcitana linguo|OcitanianaOkcitana]]'''
| díser/dire || ditz || diguèt || disiá || diga || diga
|-
Linio 421 ⟶ 419:
| dìciri || dici || dissi || dicìa || dica<sup>6</sup> || dici
|-
| align=left | '''[[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]]'''
| decir || dice || dijo || decía || diga || di
|-
Linio 448 ⟶ 446:
* In a similar process, an entirely new [[Conditional mood#Romance languages|conditional form]] was created.
* While the synthetic [[grammatical voice|passive voice]] of classical Latin was abandoned in favour of [[periphrasis|periphrastic]] constructions, most of the active voice remained in use. However, several tenses have changed meaning, especially subjunctives. Exemple:
** The Latin pluperfect indicative became a [[conditional mood|conditional]] in Sicilian, and an imperfect [[subjunctive mood|subjunctive]] in HispanianaHispana.
** The Latin pluperfect subjunctive developed into an imperfect subjunctive in all languages except [[Romansh language|Romansh]], where it became a conditional, and Romanian, where it became a [[pluperfect|pluperfect indicative]].
** The Latin preterite subjunctive, together with the future perfect indicative, became a future subjunctive in Old HispanianaHispana, Portuguese, and [[Galician language|Galician]].
** The Latin imperfect subjunctive became a personal [[infinitive]] in Portuguese and Galician.
* Many Romance languages have two [[copula (linguistics)|verbs "to be"]]. One is derived from Vulgar Latin *''essere'' < Latin ''esse'' "to be" with an admixture of forms derived from ''sedēre'' "to sit", and is used mostly for essential attributes; the other is derived from ''stāre'' "to stand", and mostly used for temporary states. This development is most notable in HispanianaHispana, Portuguese and Catalan. In French, Italian and Romanian, the derivative of ''stāre'' largely preserved an earlier meaning of "to stand/to stay", although in modern Italian, ''stare'' is used in a few constructions where English would use "to be", as in ''sto bene'' "I am well". In [[Old French]], the derivatives of *''essere'' and ''stāre'' were ''estre'' and ''ester'', respectively. In modern French, ''estre'' persists as ''être'' "to be" while ''ester'' has been lost as a separate verb; but the former imperfect of ''ester'' is used as the modern imperfect of ''être'' (e.g. ''il était'' "he was"), replacing the irregular forms derived from Latin (e.g. ''ere(t), iere(t)'' < ''erat''). In Italian, the two verbs share the same past participle, ''stato''. ''sedēre'' persists most notably in the future of *''essere'' (e.g. HispanianaHispana/Portuguese/French/etc. ''ser-'', Italian ''sar-''), although in [[Old French]] the future is a direct derivation from Latin, e.g. ''(i)ert'' "he will be" < ''erit''. See [[Romance copula]] for further information.
For a more detailed illustration of how the verbs have changed with respect to classical Latin, see [[Romance verbs]].
 
* During the [[Renaissance]], Italian, Portuguese, HispanianaHispanian and a few other Romance languages developed a [[progressive aspect]] which did not exist in Latin. In French, progressive constructions remain very limited, the [[imperfective|imperfect]] generally being preferred, as in Latin.
* Many Romance languages now have a verbal construction analogous to the [[present perfect]] of English. In some, it has taken the place of the old [[preterite]] (at least in the vernacular); in others, the two coexist with somewhat different meanings (cf. English ''I did'' vs. ''I have done''). A few examples:
** preterite only: Galician, Asturian, Sicilian, Leonese, Portuguese, some dialects of HispanianaHispana;
** preterite and present perfect: Catalan, Occitan, standard HispanianaHispana;
** present perfect predominant, preterite now literary: French, Romanian, several dialects of Italian and HispanianaHispana.
** present perfect only: Romansh
 
Linio 470 ⟶ 468:
 
== Kauzi dil diverseso dil Latinida lingui ==
Naturala fonetikala evoluciono dil lingui, a qua la Latina nature ne likis, explikas en lua majoritato la grava diferenci inter kelka Latinida lingui, A ta proceso anke adjuntas lexikala diverseso di quo nominesas Vulgara Latina: la grandeso di Roman imperio e absenso di literaturala e gramatikala normo rezultis en lokala linguo ne fixita. Tale singl areo di l'Impero uzis partikulara Vulgara Latino kom ja ante videsis, linguo preferinta dicar "casa" (en la HispanianaHispana, la Kataluniana, l'Italiana, la Portugalana e la Rumaniana) ed altra linguo preferinta la termo "mansio" (kom la Francia ''maison''). A ta du kauzi adjuntesas presenso di substrakti: lingui parlita komence en un areo e tegita di altra, lasanta kelka traiti en vortaro ed en gramatiko o en pronuncio en la linguo qua arivis. Tale, Galliana substrakto en la FrancianaFranca lasis 180 paroli ed esas l'origino dil chanjo ek la Latina /u/ al Francia /y/.
 
Naturale, l'influo de Galliana ne restriktesis a [[FrancianaFranca linguo|FrancianaFranca]], [[Portugalana linguo|Portugalana]] o la dialekti de la nordo di Italia, exemple, prenas anke kelka termini. Egale ula ciencisti konsideras ke lingui qui servis di substrakto per ula Ibero-Latinida lingui esis la Baskiana o la Baskiano-Iberiana. La Baskiana eble aportis la chanjo di /f/ a /h/ en komenco di paroli en la HispanianaHispana e la Gaskoniana (Latine ''farina'' donacis ''harina'' en la Hispania ed ''haria'' en la Gaskoniana) ed paroli kom ''izquierda'' en la HispanianaHispana o ''esquerra'' en la Kataluniana (''ezker'' en la Baskiana). Altra subtrakti dil Latina en Katalunia esas la Kelta, di Indo-Europana tipo, ne kom la Baskiana.
 
Ol anke existis influo di l'Etruriana per l'[[Italiana]] dialekto dil Toskanana, kom la prononcado di /k/ kom /h/ o /χ/. On mustas dicar ke teoriinune dila [[Baskiana]]teorii edpri Etrurianala substrakti esasBaskiana nekredataed Etruriana hodiedeskredesas.
 
Fine, la superstrakto anke havas grava rolo en diferencado dil Latinida lingui: ol esas la lingui dil pobli qui, instalanta su en la teritorio, ne povis impozar lua linguo ma lasis grava traiti. La Francika superstrakto (to esas, Germana) en Gallia esas grava; la medievala vortaro esas plena, precipue en vorti pri milito ed rurala vivo.
 
La [[Franciana]]Franca e l'OcitanianaOkcitana havas multa paroli ek Germana lingui. Anke la Kataluniana e la HispanianaHispana havas Germana paroli ek la Gotiana en la kazo di ambi, ed anke ek la Franka en la kazo dil Kataluniana.
 
En la [[Hispaniana]]Hispana la superstrakto plu grava esas l'Arabiana: ek ta linguo provenas 4000 paroli, inter li toponimi ed kompozata vorti. La maxim grava karakteristiko esas la manteno quasi sistematikala di Arabian artiklo en la parolo, quankam en altra Latinida lingui qui prenis la sama parolo perdis lo. Tale okazaseventas kun la HispanianaHispana vorto ''algodón'', ''cotó'' en la Kataluniana ed ''coton'' en l'OcitanianaOkcitana, qua provenas el l'Arabiana ''al quṭun''.
 
Fine, la [[Rumaniana]]Rumana prenis la vokativo dil Slava lingui, ula vorti ed procesi di palatalizado nesama en altra Latinida lingui.
 
On povas donacar hike la rezulti di studio da M. Pei ye 1949, quon komparas grado di evoluciono di plura lingui rispekto al matrala linguo; por la maxim grava Latinida lingui, si nun konsideresas tonikala vokali, obtenas, rispekto al Latina, ta koeficenti di evoluciono:
Linio 488 ⟶ 486:
* [[Sardiniana linguo|Sardiniana]]: 8 %;
* [[Italiana linguo|Italiana]]: 12 %;
* [[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]]: 20 %;
* [[Rumaniana linguo|Rumaniana]]: 23,5 %;
* [[OcitanianaOkcitana linguo|OcitanianaOkcitana]]: 25 %;
* [[Portugalana linguo|Portugalana]]: 31 %;
* [[FrancianaFranca linguo|FrancianaFranca]]:44 %.
 
Tale esas posibla vidar kon facileso la grado di variebleso dil konservadurismo dil Latinida lingui. La maxim proxima al Latina (fonetikale e nun konsideranta tonikala vokali) esas la Sardiniana, e la maxim fora esas la FrancianaFranca.
 
== Klasifiko==
Linio 506 ⟶ 504:
** [[Sardiniana linguo]]
* '''[[Ibero-latinida linguaro]]'''
** [[HispanianaHispana linguo|Kastiliana]]
** [[Portugalana linguo|Portugalana]]
** [[Asturiana linguo|Asturiana]]
Linio 512 ⟶ 510:
** [[Galisiana linguo|Galisiana]]
* '''[[Ocitano-Latinida linguaro]]'''
** [[OcitanianaOkcitana linguo|OcitanianaOkcitana]]
** [[Kataluniana linguo|Kataluniana]]
* '''[[Galo-Latinida linguaro]]'''
** [[FrancianaFranca linguo]]
** [[Valon]]
** Pikardiana
Linio 539 ⟶ 537:
** [[Istro-Rumaniana linguo|Istro-Rumaniana]]
** [[Megleno-Rumaniana linguo|Megleno-Rumaniana]]
* Diversi ofte en desaparo e [[kreola linguo|kreola]] (precipua de FrancianaFranca)
* [[Ido]] ed [[Esperanto]] (helpo e transnaciono).
 
Linio 553 ⟶ 551:
|-
!width="60"|<big>%</big>
!width="60"|[[FrancianaFranca linguo|FrancianaFranca]]
!width="60"|[[Kataluniana linguo|Kataluniana]]
!width="60"|[[Italiana linguo|Italiana]]
Linio 559 ⟶ 557:
!width="60"|[[Romancha linguo|Romancha]]
!width="60"|[[Rumaniana linguo|Rumaniana]]
!width="60"|[[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]]
!width="60"|[[Sardiniana linguo|Sardiniana]]
!width="60"|[[OcitanianaOkcitana linguo|OcitanianaOkcitana]]
|-
|'''[[FrancianaFranca linguo|FrancianaFranca]] || || 85 || 89 || 75 || 78 || 75 || 75 || 80 || 75
|-
|'''[[Kataluniana linguo|Kataluniana]] || 85 || || 87 || 85 || 76 || 73 || 85 || 75 || 95
Linio 575 ⟶ 573:
|'''[[Rumaniana linguo|Rumaniana]] || 75 || 73 || 77 || 72 || 72 || || 71 || 74 || 78
|-
|'''[[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]] || 75 || 85 || 82 || 89 || 74 || 71 || || 76 || 74
|-
|'''[[Sardiniana linguo|Sardiniana]] || 80 || 75 || 85 || 78 || 74 || 74 || 76 || || 76
|-
|'''[[OcitanianaOkcitana linguo|OcitanianaOkcitana]] || 75 || 95 || 78 || 73 || 75 || 78 || 74 || 76 ||
|}
 
Linio 594 ⟶ 592:
| width=60 | '''Portugalana'''
| width=60 | '''Galisiana'''
| width=60 | '''OcitanianaOkcitana'''
| width=60 | '''Katalaniana'''
| width=60 | '''Friulana'''
| width=60 | '''FrancianaFranca'''
| width=60 | '''Rumaniana'''
 
Linio 795 ⟶ 793:
| [[Latina linguo|Latin]] || ''(Ea) semper antequam cenat fenestram claudit.''
|-
| [[Aragonana linguo|AragoneseAragonana]] || ''(Ella) zarra siempre a finestra antes de cenar.''
|-
| [[Arumaniana linguo|Aromanian]] || ''(Ea/Nâsa) încljidi/nkidi totna firida ninti di tsinâ.''
Linio 813 ⟶ 811:
| [[Extremadurana linguo|Extremadurana linguo]] || ''(Ella) afecha siempri la ventan antis de cenal.''
|-
| [[Franco-ProvençalProvencal languagelinguo|Franco-ProvençalProvencala]] || ''(Le) sarre toltin/tojor la fenétra avan de goutâ/dinar/sopar.''
|-
| [[FrancianaFranca linguo|French]] || ''Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner/souper.''
|-
| [[Friulana linguo|Friulan]] || ''(Jê) e siere simpri il barcon prin di cenâ.''
Linio 823 ⟶ 821:
| [[Italiana linguo|Italian]] || ''(Ella/Lei) chiude sempre la finestra prima di cenare.''
|-
| [[Judaeo-HispanianaHispana language|Judaeo-HispanianaHispana]] || ''Eya serra syempre la ventan antes de senar.''
|-
| [[Ladina linguo|Ladin]] || ''(Ëra) stlüj dagnora la finestra impröma de cenè.'' (badiot) ''(Ëila) stluj for l viere dan maië da cëina'' (gherdëina)
Linio 839 ⟶ 837:
| [[Napolitana linguo|Neapolitan]] || ''Essa nzerra sempe 'a fenesta primma 'e magnà.''
|-
| [[NormanNormanda languagelinguo|NormanNormanda]] || ''Lli barre tréjous la crouésie devaunt de daîner.''
|-
| [[OcitanianaOkcitana linguo|Occitan]] || ''(Ela) barra sempre/totjorn la fenèstra abans de sopar.''
|-
| [[Picard language|Picard]] || ''Ale frunme tojours l’ creusèe édvint éd souper.''
Linio 859 ⟶ 857:
| [[Sicliana linguo|Sicilian]] || ''Idda chiui sempri la finestra prima di pistiari/manciari.''
|-
| [[HispanianaHispana linguo|HispanianaHispana]] || ''(Ella) siempre cierra la ventanaventan antes de cenar.''
|-
| [[Central Italian|Umbrian]] || ''Essa chjude sempre la finestra prima de cena'.''
Linio 898 ⟶ 896:
* [http://www.romaniaminor.net/mapes/romania.swf Mapo dil Latinida lingui]
* [http://crdp.ac-bordeaux.fr/langues Web-pagino pri l'ensino dil regionala lingui en Akademio di Bordeux]
* [http://gascon.ac-bordeaux.fr Web-pagino pri l'ensino di l'OcitanianaOkcitana en skoli]
* [http://linguaromana.byu.edu/ ''Lingua romana'']: Jurnalo pri Franca, Italiana e Rumaniana kulturi
* [http://www.orbilat.com/ Orbis Latinus, web pri Latinida lingui]
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Latinida_linguo"