Aragonana linguo: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
kelka korektigi |
Nula rezumo di redakto |
||
Lineo 3:
|Nomo_en_Ido = Aragonana linguo
|Nomo_linguo = Aragonés
|Parolata_en= [[
|Regioni_di_mondo = [[Europa]]
|Tota_parolanti = {{formatnum:10000}}
|Rango =
|Klasifiko_en_familio = [[Indo-Europana linguaro|Indo-Europana]]<br /> [[Romana lingui]]<br /> Westala grupo<br /> Gala-Ibera-Romana lingui<br /> '''Aragonana'''
|Ube_esas_oficala = [[
|Akademio = Academia d'a Luenga Aragonesa
|mapo = [[Arkivo:Predominis lingüístics de l'Aragó segons la Llei de llengües.png|300px]]
|mapo_paroli = Loki ube l'Aragonana linguo parolesas.
|Iso1 = an
|Iso2 = arg
|Videz_anke =
}}
'''Aragonana linguo''' esas Latinida linguo parolata en
Dum la [[Reconquista]], la linguo expandis
== Historio ==
Aragonana linguo
[[Reconquista|Rikonquesto]] di zono da Aragonani e Navarani facis ke la linguo extensis (por co helpis ke ol existis altra linguo, parolita da kristani en islamana zono tre semblanta a l'Aragonana e kun poka chanji, ol ne esis desfacila di "aragonigar"). Quankam, l'extensiono di l'Aragonana facis ke ol komencis influeso di altra Latinida linguo kam Ocitaniana,
[[Arkivo:Evolución Aragonés - Aragón.svg|300px|right|thumb|Evoluo di l'Aragonana linguo.]]
Lineo 30:
[[Arkivo:Grupos de parlas de l'aragonés.svg|290px|right|thumb|La propozo di quar dialekti facita da Francho Nagore.]]
Quale preske
* Centrala
* Ocidentala
* Orientala
* Suda
Lineo 41:
== Gramatiko ==
=== Fonologio e grafio ===
La fonemi esas inter obliqua stangi / /, lalofoni di fonemo esas inter quadrata krampi [ ], l'ortografio esas en kursivo ol adaptesas a l'ortografio di l'[[Akademio di l'Aragonana Linguo]].
Linio 92 ⟶ 91:
==== <u>Konsonanti</u> ====
{|class="wikitable"
!
! colspan="2" style="background-color:#e3d9ff"| bilabiali
Linio 227 ⟶ 226:
|}
==== Diakronika
Ulu historiala traiti di l'Aragonana en lua evoluado de la Latina:
* O, E apertita en pralatinida devenas en la diftongi [we],[je]:
Linio 234 ⟶ 233:
* Latinida grupi -X-, -PS-, SCj- devenas senvoca palatala frikativo ''ix'' [S]:
** COXU > coixo (Hisp. ''cojo''; Ast. ''coxu''; Kat. ''coix''; COXA > Okc. ''cuèissa/cueisha'')
*
** VALORE > ''valor'' (Hisp. ''valor'' [b-]; Kat. ''valor'' [b-/v-]; Oc. ''valor'' [b-/v-]; Ast. ''valor'' [b-]; Gal. ''valor'' [b])
Linio 255 ⟶ 254:
===== Diakrona gramatika evoluado =====
Inverse ke en la
== Ortografio ==
Linio 282 ⟶ 281:
|style="background: #f9f9f9; "|'''b, v''' segun la latina etimologio.<br />Ex: ''bien, servicio, val, activo, cantaba, debant''
|style="background: #f9f9f9; "|'''b'''<br />Ex: ''bien, serbizio, bal, autibo, cantaba, debán''
|style="background: #f9f9f9; "|'''b, v''' segun la latinida etimologio,
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/k/
Linio 296 ⟶ 295:
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/kw/
|style="background: #f9f9f9; "|Se ol esas etimologiala 'q',
* '''qu''' avan ''a, o''.
* '''qü''' avan ''e, i''. <br />Ex: ''quan, qüestión''.
|style="background: #f9f9f9; "|'''cu'''
|style="background: #f9f9f9; "|Se ol esas etimologiala 'q',
* '''qu''' avan ''a, o''.
* '''qü''' avan ''e, i''. <br />Ex: ''quan, qüestion''.
Linio 309 ⟶ 308:
|style="background: #f9f9f9; "|
* '''ch'''.
* '''j''' ('''g''' avan ''e, i'') segun l'etimologio,
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/d/
Linio 351 ⟶ 350:
|style="background: #f9f9f9; "|Skribita segun l'etimologio.<br />Ex: ''historia'', ''hibierno''
|style="background: #f9f9f9; "|Ne skribita.<br />Ex: ''istoria'',''ibierno''
|style="background: #f9f9f9; "|Skribita
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/i/
Linio 379 ⟶ 378:
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/ɲ/
|style="background: #f9f9f9; "|'''ny'''
|style="background: #f9f9f9; "|'''ñ'''
|style="background: #f9f9f9; "|'''ny'''
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/o/
Linio 420 ⟶ 419:
|-
|style="background: #f9f9f9; "|''-t'' fine etimologiala, muta en l'Aragonana nuntempa
|style="background: #f9f9f9; "|Skribita
|style="background: #f9f9f9; "|Ne skribita.<br />Ex: ''soziedá, debán, chen''
|style="background: #f9f9f9; "|Skribita
|-
|style="background: #f9f9f9; "|/u, w/
Linio 450 ⟶ 449:
|style="background: #f9f9f9; "|
* '''z''' avan ''a, o, u''.
* '''c''' avan ''e, i'' (en internaciona formadi ed ulspeca paroli di
* '''z''' en fina poziciono (ma '''tz''' kam grafio en plurali e verbala formi ek ''t+s'' ke en la
<br />Ex: ''zona, Provenza, fetz, centro, servicio, realizar, verdatz''.
|style="background: #f9f9f9; "|'''z'''<br />Ex: ''zona, Probenza, fez, zentro, serbizio, realizar, berdaz''.
Linio 487 ⟶ 486:
== Bibliografio ==
* [[Jean Joseph Saroïhandy]], [http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/25/19/13Saroihandy.pdf "Dialectos aragoneses"], ''Archivo de Filología Aragonesa'', LXI-LXII (2005-2006), Zaragoza, Institución "Fernando el Católico"-[[Consejo Superior de Investigaciones Científicas|CSIC]], págs. 363-375. (Con prólogo de [[Joaquín Costa]]). ISSN 0210-5624 (Versión electrónica en formato PDF). Es reedición del artículo publicado originalmente en el ''Annuaire'' de 1901 de la Escuela Práctica de Estudios Superiores (Sección de Ciencias Históricas y Filológicas), París, Imprenta Nacional, 1900, 106.
*{{es}} [[Manuel Alvar]], ''Dialectología hispánica'',
* Günter Holtus, [[Michael Metzeltin]], Christian Schmitt (edd.): [[Lexikon der Romanistischen Linguistik|''Lexikon der Romanistischen Linguistik (LRL)'']], Tübingen, Niemeyer, 1988-2005 (12 Bände); Band VI,1: ''Aragonesisch/
{{Indo-Europana linguaro}}
|