Wikipedio

Azerbaijan: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
kelka korektigi +imajo
kelka korektigi + texto, imaji
Lineo 19:
| Rango_surfaco = 113
| Surfaco_aquo = 1,6
| Lojanti Habitanti = {{formatnum:9164600}}<ref>{{cite web | last = | first = | authorlink = | coauthors = | title =''The International Population Day'', The demographic situation in Azerbaijan | work = | publisher =The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan| year =2011 | url = http://www.azstat.org/press_reliz.php?id=996 | doi = | accessdate = 1111ma di julio}}</ref>
| Rango_lojanti = 89
| Yaro = 2011
| Lojanto-densesoDenseso di habitantaro = 105,8
| Reto_kodo = .az
| Nomo_himno = ''Azərbaycan marşı''
Lineo 34:
{{PA|Historio di Azerbaijan}}
[[Arkivo:Ancient_Azerbaijan_4.jpg|thumb|left|250px|[[Petroglifo|Petroglifi]] de 10,000 yari aK trovita en la Naciona parko Gobustan.]]
Homi ja okupis la regiono di nuna Azerbaijan dum [[Petr-epoko]]. En kaverni di la regioni di Tağılar, Damcılı, Zar e Yataq-yeri ed en [[nekropolo|nekropoli]] di Leylatepe e Saraytepe on trovistrovesis restaji di kulturi de fino di [[Paleolitiko]] e komenco di [[Bronz-epoko]].
 
[[Alexandros la Magna]] e lialua sucedantisucedinti de Seleuciddil imperio Seleucid establisis nedependanta rejio dum la 4ma yarcento aK. SasanidaL'imperio ImperioSasanida okupis la regiono en [[262]]. Dum la [[4ma yarcento]] rejulo Urnayr adoptis [[kristanismo]] kom religio dipor la regiono. En [[667]] [[Islamo|IslamiIslamani]] konquestis lo.
 
La regiono divenis parto dil imperio Seljukida dum la [[11ma yarcento]]. Sub Seljukid administrado, Persiana kulturo dissemesis tra la regiono, e poeti quale Nizami Ganjavi
[[Rusian imperio]] komencis okupar Azerbaijan en [[1722]]. En [[26 di junio]] [[1723]] pos longa siejo, [[Baku]] kapitulacis. Rusi kompletigis l'okupeso di la regiono en [[1735]] ed, en [[1813]], Azerbaijan divenis totale okupita, kande Rusian armeo invadis [[Tabriz]]. En [[1870]] [[petrolo]] esis deskovrita en la regiono.▼
expansis la literaturo en [[Persiana linguo]]. La sultanio Jalairida sucedis l'imperio Seljukida, ma pose ol konquestesis da [[Timur]] (Tamerlan) dum la [[14ma yarcento]].
 
▲[[Rusian imperio]] komencis okupar Azerbaijan en [[1722]]. EnYe la [[2626ma di junio]] [[1723]] pos longa siejo, [[Baku]] kapitulacis. Rusi kompletigis l'okupeso di la regiono en [[1735]] ed, en [[1813]], Azerbaijan divenis totalekomplete okupita, kande RusianRusa armeo invadis [[Tabriz]]. En [[1870]] [[petrolo]] esis deskovritadeskovresis en la regiono.
Kum la falo di Rusian imperio dum l'[[Unesma mondomilito]], Azerbaijan, kun [[Armenia]] e [[Gruzia]], formacis la [[Federala Demokratiala Republiko di Transkaukazia]], qua havis kurta existo, nur de [[februaro]] til [[mayo]] [[1918]]. En [[28 di mayo]] [[1918]] Azerbaijan separis su de la republiko e divenis nedependanta kun la nomo di Azerbaijana Demokrata Republiko. Du yari pose, en [[28 di aprilo]] [[1920]], [[Sovietia|Sovietani]] invadis ol. Unesme Azerbaijan divenis parto di [[Socialista Federita Sovietiana Republiko di Transkaukazia]] til [[1936]], kande ol divenis [[Socialista Sovietiana Republiko di Azerbaijan]]. De [[1926]] til [[1939]] la proporciono di [[Rusia|Rusi]] en la populo di Azerbaijan kreskis de 9,5% til 16.5%<ref>[http://books.google.com/books?id=YLeAxHLm8C&pg=PA15&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false '''Migrant resettlement in the Russian federation: reconstructing 'homes' and 'homelands'''. Moya Flynn. (1994). p.15. ISBN 1-84331-117-8</ref>.▼
 
▲Kum la falo di Rusian imperio dum l'[[Unesma mondomilito]], Azerbaijan, kun [[Armenia]] e [[Gruzia]], formacis la [[Federala Demokratiala Republiko di Transkaukazia]], qua havis kurta existo, nur de [[februaro]] til [[mayo]] [[1918]]. EnYe la [[2828ma di mayo]] [[1918]] Azerbaijan separis su de la republiko e divenis nedependanta kunsub la nomo di Azerbaijana Demokrata Republiko. Du yari pose, enye la [[2828ma di aprilo]] [[1920]], [[Sovietia|Sovietani]] invadis ol. Unesme Azerbaijan divenis parto di la [[Republiko Socialista FederitaFederala Sovietiana Republiko di Transkaukazia]] til [[1936]], kande ol divenis la [[Republiko Socialista Sovietiana Republiko di Azerbaijan]]. De [[1926]] til [[1939]] la proporciono di [[Rusia|Rusi]] en la populohabitantaro di Azerbaijan kreskis de 9,.5% til 16.5%<ref>[http://books.google.com/books?id=YLeAxHLm8C&pg=PA15&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false '''Migrant resettlement in the Russian federation: reconstructing 'homes' and 'homelands'''. Moya Flynn. (1994). p.15. ISBN 1-84331-117-8</ref>.
Dum la [[Duesma mondomilito]] Azerbaijan divenis importanta en la Sovieta strategio por kombatar [[nacional-socialista Germania]], por lua granda produktado di [[petrolo]]. Cirkum 800 mil Azerbaijana soldati luktis kontre Germaniani, di qui cirkum 400 mil mortis. Mayoro-generalo Azi Aslanov, Azerbaijana, divenis sovieta heroo.▼
 
▲Dum la [[Duesma mondomilito]] Azerbaijan divenis importantastrategiala enloko por la SovietaSovietiana strategio porpri kombatar [[nacional-socialista Germania]], porpro lua granda produktado di [[petrolo]]. Cirkum 800 mil Azerbaijana soldati luktis kontre Germaniani, di qui cirkum 400 mil mortis. Mayoro-generalo Azi Aslanov, Azerbaijana, divenis sovietaSovietiana heroo.
 
Dum la [[1980a yari]] [[Mihail Gorbachov]] adoptis [[glasnost]], e komencis civila agitesi e rasala disputi en diversa Sovietiana regioni, inkluzite [[Nagorno-Karabakh]], regiono di Azerbaijan populizita maxim multa dal [[Armenia]]ni. L'agitesi kreskis kun l'indiferenteso di [[Moskva]], e rapide kreskis anke la demando por nedependo.
Linio 49 ⟶ 52:
 
{{PA|Nagorno-Karabakh}}
[[Arkivo:Heydar Aliyev 1997.jpg|left|thumb|170px160px|Prezidanto [[Heydar Aliyev]].]]
[[Arkivo:Armenian_soldiers_in_northern_Artsakh_1994.tif|thumb|250px|[[Armenia]]na soldati dum la [[milito en Nagorno-Karabakh]].]]
L'unesma yari pos nedependo esis obskurigita da la [[milito en Nagorno-Karabakh milito]] kontre la vicina [[Armenia]]. Kande milito finis en mayo [[1994]] Azerbaijan perdis la kontrolo pri 16% de lua teritorio, inkluzite Nagorno-Karabakh. La milito produktis cirkum 30 mil morti e plu kam 1 milioni personi diplasita<ref>{{Cite web|url= http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/1283/conflict_that_can_be_resolved_in_time.html |title=''A Conflict That Can Be Resolved in Time: Nagorno-Karabakh''.|author= International Herald Tribune|accessdate= 29ma di novembro 2003}}</ref>.
 
Ye la [[3ma di oktobro]] [[1993]] [[Heydar Aliyev]], qua ja guvernis lando depos la [[24ma di junio]] ta yaro, ganis prezidantal elekto. Dum lia guvernerio la milito kontre Armenia finis, e il signatis kontrato pri l'exploro di [[petrolo]] de Azeri-Chirag-Guneshli rezervi. Il vinkis nova elekto en oktobro [[1998]]. Dum lialua duesma mandato la rezervi di [[naturala gaso]] de Shah Denis esis deskovritadeskovresis. En [[2003]] un kontrato kun [[Turkia]] pri la konstrukturo di Baku-Tbilisi-Ceyhan fluido-konduktili esis signatitasignatesis. La fluido-konduktilo por [[petrolo]] kompleteskis en [[2005]] e por naturala gaso kompleteskis en [[2005]].
 
Heydar Aliyev maladeskis en aprilo [[2003]] e mortis en decembro sam yaro. En polemika elekto, lialua filiulo [[Ilham Aliyev]] ganis la prezidantal elekto ta yaro e divenis prezidanto ye la [[3ma di oktobro]] [[2003]]. IlIlu rielektesis en [[2008]] kun 87% de la voti, dum ke lialua opozanti boikotis l'elekto.
 
== Politiko ==
[[Arkivo:Government House in Baku.jpg|thumb|left|250px|Domo dil guvernerio di Azerbaijan.]]
[[Arkivo:Aliyev April06.jpg|thumb|170px|prezidanto [[Ilham Aliyev]].]]
Nuna [[konstituco]] di Azerbaijan adoptesis ye la [[12ma di novembro]] [[1995]]. Ol establisis ke lando esas [[parlamentala republiko]]. La [[Listo di prezidanti di Azerbaijan|prezidanto]] esas la [[chefo di stato]], nune [[Ilham Aliyev]], ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. La [[chefo di guvernerio]] esas la [[Listo di chefministri di Azerbaijan|chefministro]], selektita dal prezidanto.
 
La [[parlamento]] havas unika chambro, ''Milli Məclis'' ("nacional asemblajo"), kun 125 membri elektita dadal populo por kin yari. La prezidanto ne povas dissolvar l'asemblajo, ma povas vetar lua decidi.
 
La maxim alta korto di [[judiciala povo]] esas la konstitucala korto, ma lua nedependo nur esas nomala.
Linio 70 ⟶ 75:
 
== Geografio ==
[[Arkivo:Bazarduezue azerbaijan.png|thumb|right250px|Monto Bazardüzü, la maxim alta monto di Azerbaijan.]]
[[Arkivo:Budug_Azerbaijan16.jpg|thumb|250px|left|[[Kaukazo]], en la nordo di Azerbaijan.]]
Totala frontieri di Azerbaijan mezuras 3600 km. La maxim alta monto en la lando esas [[Bazardüzü]], kun 4489 metri super [[mar-nivelo]]. Preske 50% di lando esas montaro.
Azerbaijan havas 2,648 km di frontieri kun lua vicina landi, di qui 1,007 km kun [[Armenia]], e 800 km di litoro en [[Kaspia maro]]. La lando havas tri geografiala regioni: la litoro di Kaspia maro en l'esto, [[Kaukazo]] en la nordo, e plana tereni en la sudo. Ank existas tri montari: la Granda Kaukazo en la nordo, la Min-granda Kaukazo en la sudo, e la monti Talysh. Preske 50% de Azerbaijana teritorio esas montoza. La maxim alta monto en la lando esas [[Bazardüzü]], kun 4,489 metri di [[altitudo]]. La maxim basa punto jacas 28 metri sub la [[marala nivelo]], apud Kaspia maro.
 
Azerbaijan havas 8,350 riveri, ma nur 24 havas plu kam 100 km di extenso. Omna fluvii ekfluas en Kaspia maro.
 
Malgre sua mikra teritorio, Azerbaijan havas variita klimati - laentote chef11 mikra klimati. La minima [[temperaturo]] (-urbo33°C) jacase longela maro,maxima ma(46°C) altraenrejistresis lokirispektive esasen Julfa ed en altaOrdubad monti(la foredu deen marola regiono di [[Nakhchivan]]). La chef-urbo jacas apud Kaspia maro
 
{{PA|Nagorno-Karabakh}}
{{nekompleta}}
== Ekonomio ==
{{PA|Ekonomio di Azerbaijan}}
Azerbaijan havis un diek la maxim granda ekonomiala kreskokreski dildel mondo dum recenta yari. Du triimi de lua teritorio esas richa en rezerveyirezervuyi di [[petrolo]] e [[naturala gaso]]<ref>[http://www.azerbaijan.az/_Geography/_GeneralInfo/_generalInfo_e.html Azerbaijan - General information] Heydar Aliyev Foundation.</ref>.
 
== Demografio ==
De totalaomna {{formatnum:9165000}} habitanti en julio 2011, 52% vivis en urbi, e 51% esis mulieri<ref>[http://web.archive.org/web/20070510154101/http://gender-az.org/shablon_en.shtml?doc/en/about/country "Population"] Azerbaijan Gender Information Center.</ref>. La maxim granda urbo esas chef-urbo, [[Baku]], kun plu kam 2 milion habitanti. Altra importanta urbi esas [[Gäncä]], [[Mingäçevir]], Äli Bayramli e [[Nakhtichevan]].
 
== Kulturo ==
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Azerbaijan"