Wikipedio

Slovakia: Diferi inter la revizi

Deskripto interagiva pri la kronologio dil artiklo
← Plu anciena versionoPlu recenta versiono →
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
VidalaWikitexto
mNula rezumo di redakto
kelka korektigi
Lineo 29:
| Religii = [[kristanismo]], 85%
}}
'''Slovakia''' ([[Slovakiana linguo|slovak.]] ''Slovensko''), longe '''Slovaka Republiko''' (slovak. ''Slovenská republika''), esas lando sen-litora en [[central Europa]], habitata da plu kam kin milion homi en areo di cirkum 49 000 km². Slovakia havas frontieri kun [[Chekia]] ed [[Austria]] en la westo, [[Polonia]] en la nordo, [[UkrainiaUkraina]] en l' esto e [[Hungaria]] en la sudo. L' urbo maxim granda e chef-urbo esas Bratislava. Slovakia esas membro dil Uniono Europana, NATO, [[Organizuro por la Kunlaborado e la Developo Ekonomial]], [[Mondala organizesoorganizuro pri komerco]] ed altra internaciona organizuri.
 
Slavi venis al teritorio di nuna Slovakia inter la 5ma e la 6ma yarcenti dum la migrado di populi. Diversa parti di Slovakia apartenis al unesma unajo politikal di Slavi - l' Imperio di Samo, Granda Moravia, la [[Rejio di Hungaria]], la Habsburga monarkio, [[Austria-Hungaria]] e [[Chekoslovakia]] dum la historio. Slovakia divenis nedependanta en la 1ma di januaro 1993 per la pacoza dividesko di Chekoslovakia en la Divorco di Veluro; ol esis la lasta lando Europana, qua ganis sua autonomeso dum la [[20ma yarcento]].
Lineo 48:
=== Rejio di Hungaria ===
 
Pos la disintegreskokrulo dil imperio di Granda Moravia en la frua 10ma yarcento, la Hungari gradope anexis la teritorio dil nuna Slovakia. En la tarda 10ma yarcento, sud-west-Slovakia divenis parto dil Princio di Hungaria naskanta, qua transformesis al [[Rejio di Hungaria]] pos la yaro 1000. Majoritato di Slovakia integresis al Rejio di Hungaria til la yaro 1100, nord-est-Slovakia til la yaro 1300. Dum preske du yarcenti, ol regnesis autonome kom la Princio di Nitra interne dil Rejio di Hungaria. Slovaka kolonii extensis su a nuna nord- e sud-est-Hungaria. L' etnikaetniala kompozo divenis plu diversa pos l' arivo dil [[Germani dil Karpati]] en la 13ma yarcento, [[Valaki]] en la 14ma yarcento e Judi.
 
[[Arkivo:SK BS Trinity Square.PNG|thumb|right|''Trojičné námestie'' en [[Banská Štiavnica]], mondumal patrimonio dil [[UNESCO]].]]
Lineo 60:
=== Chekoslovakia til la duesma mondomilito ===
 
En 1918 Slovakia e la regioni di [[Bohemia]], [[Moravia]], [[Chekiana Silezia]] e [[Karpata Rutenia]] formacis stato komuna, [[Chekoslovakia]], la frontieri di qua konfirmesis dal [[Traktato di Saint-Germain-en-Laye]] e [[Traktato di Trianon]]. En la yaro 1919, dum la kaoso pos la disintegreskokrulo di [[Austria-Hungaria]], Slovakia atakesis dal provizora [[Republiko Sovieta Hungara]] eed un triimo di Slovakia provizore divenis la [[Republiko Sovieta Slovaka]].
 
Dum la periodo intermilitaintermiliti, Chekoslovakia esis demokrata e prosperanta, ma ol dominacesis da Chekoslovaki (65% dildel populohabitantaro), dum ke la relato di Germani (23%) e di Hungara minoritato (5%) al nova stato ne solvesis, til ke Chekoslovakia tandem disintegreskiskrulis en la yaro 1939. Hungara parto di sud-Slovakia cedesis a Hungaria dum l' [[Unesma Arbitro di Wien]].
 
Sub preso da Naziista-Germania, la [[Republiko Slovaka (1939-1945)|Republiko Slovaka]], duktata dal [[klerikal fashismo|klerika fashisto]] [[Jozef Tiso]], deklaris sua nedependo de Chekoslovakia en 1939. Ma la guvernerio forte influesis da Germania ed ol gradope divenis [[rejimo marioneta]]. Movado rezistanta le Naziisti komencis sovaja revolto armizata, konocatakonocita kom la [[SlovakaNacionala NacionalRevolto Revolto]]Slovaka, en 1944. Sangoza Germana okupado e milito di trupi libera konsequis. MajoritatoLa dimaxim multa Judi deportesis del lando e li prenesis a Germana [[koncentreso-kampeyokoncentreyo|kampi di koncentresokoncentreyi]] dum la [[holokausto]].
 
=== Komunist epoko ===
 
Pos la [[duesma mondomilito]], Chekoslovakia ri-konstitucesisriunionesis e Jozef Tiso pendesis en la yaro 1947 pro sua kunlaborado kun le Naziisti. Plu kam 76,000 Hungari e 32,000 Germani koaktesis livar Slovakia en serio di transferi di populi iniciita dal federiti pos la [[Konfero di Potsdam]] e konfirmita per la [[Dekreti di Beneš]] ankore valida. Ca ekpulso ankore esas fonto di tensi inter Slovakia e Hungaria.
 
Chekoslovakia venis sub l' influo dil [[Sovietia]] ed olua [[Pakto di Warszawa]] pos [[stato-stroko]] en la yaro 1948. La lando [[Invado di Chekoslovakia dal Pakto di Warszawa|okupesis]] dal forci dil Pakto di Warszawa en la yaro 1968, quo finis [[Printempo di Praha|periodo di liberigadolibereso]] sub la duktado di [[Alexander Dubček]]. En la yaro 1969, Chekoslovakia divenis federuro dil [[Republiko Socialista Cheka]] e [[Republiko Socialista Slovaka]].
 
=== Establiso di Slovakia ===
 
La fino di regno komunista en Chekoslovakia en la yaro 1989 dum la pacoza [[Revoluciono di Veluro]] sequesis da dissolvo dil lando ye du stati sucedanta. En julio 1992, Slovakia duktata da chef-ministrulo [[Vladimír Mečiar]] deklaris su kom stato suverena, quo signifikis, ke olua legi precedis le federal. Dum l' autuno 1992, Mečiar e Chekiana chef-ministrulo [[Václav Klaus]] negociis pri la detali di dissolvado dil federuro. En novembro, la federal parlamento votis dissolvor Chekoslovakia oficale en la 31ma di decembro 1992. Slovakia e Chekia divenis stati ne-dependanta en la 1ma di januaro 1993 (ca evento kelkafoye nomesas Divorco di Veluro). Slovakia restis proximaproxim partneroasociito di Chekia ed altra landi dil [[Grupo di Visegrád]]. Slovakia divenis membro di [[NATO]] enye la 29ma di marto 2004 e dil [[Europana Uniono|Uniono Europana]] enye la 1ma di mayo 2004.
 
== Politiko ==
Lineo 80:
[[Arkivo:Grasalkovičov palác Bratislava Oct. 2006 011.jpg|right|thumb|Palaco prezidantal Slovakiana en Bratislava]]
 
Slovakia esas parlamental demokrata republiko kun sistemo di multa partisi. La lasta[[chefo elektodi parlamentalstato]] esis enesas la [[17prezidanto, diqua junio|17maelektesas didirete dal populo por 5-yara periodo. Nune esas [[Andrej junioKiska]] elektita por la periodo 2014-2019. La [[2008chefo di guvernerio]] eesas dula fazichefministro, diqua elektohavas prezidantalplua eventispovo kam la prezidanto, ed ordinare esas la chefo dil partiso qua havas la majoritato. Ofte lu bezonas formacar majoritata koalisuro en la 21maparlamento. diLa [[chefministro]] komisesas dal martoprezidanto. eNune la 4machefministro diesas aprilo[[Robert 2009Fico]].
 
La maxim[[legifala suprapovo]] legifantarokompozesas esasda laNacional NacionalaAsemblajo Konsilantaro dildi Slovaka Republiko, havantaqua unhavas unika chambro kun 150 delegiti,deputati qui elektesas por periodo di quar yari per proporcional reprezento. La maxim supraalta judiciantarokorto di [[judiciala povo]] esas la KortoKonstitucala KonstitucalKorto di Slovakia, qua guvernasjudicias [[konstituco|konstitucala]] questioni. La 13 membri di ca korto komisesasindikesas dal prezidanto yemeze kandidati rekomendita dadal parlamento.▼
La [[chefo di stato]] esas la prezidanto, qua elektesas direte dal populo por 5-yara periodo. Nune esas [[Ivan Gašparovič]], 2004-2009, 2009-2014. Andrej Kiska 2014-2019. La [[chefo di guvernerio]] esas la chefministro, qua havas plu povo kam la prezidanto, ed ordinare esas la chefo dil partiso qua havas la majoritato. Generale lu bezonas formacar majoritata koalisuro en la parlamento. La [[chefministro]] komisesas dal prezidanto. Nune la chefministro esas [[Robert Fico]].
 
Slovakia esas membro dildel [[Europana Uniono]] e NATO depos la yaro 2004. Kom membro dil [[Unionita Nacioni]] (depos la yaro 1993), Slovakia elektesis ye la 10ma di oktobro 2005 por periodo di du yari (2006-2007) en la [[Sekuresokonsilantaro]]Sekureso Konsilantaro di Unionita Nacioni. Slovakia anke esas membro dil Organizuro por la kunlaborado e la developo ekonomial, [[Mondala organizesoorganizuro pri komerco]] e Organizuro por la Sekureso e la Kunlaborado en Europa ed altra internaciona organizuri.▼
▲La maxim supra legifantaro esas la Nacionala Konsilantaro dil Slovaka Republiko havanta un chambro kun 150 delegiti, qui elektesas por periodo di quar yari per proporcional reprezento. La maxim supra judiciantaro esas la Korto Konstitucal di Slovakia, qua guvernas [[konstituco|konstitucala]] questioni. La 13 membri di ca korto komisesas dal prezidanto ye kandidati rekomendita da parlamento.
 
* Segun l' [[indexo mondumal di libereso di jurnalaro]] da [[Raportisti sen Frontieri]] (2007), Slovakia esas la 3ma maxim libera lando (same quale [[Estonia]]) ek 169 landi.▼
▲Slovakia esas membro dil Europana Uniono e NATO depos la yaro 2004. Kom membro dil [[Unionita Nacioni]] (depos la yaro 1993), Slovakia elektesis ye la 10ma di oktobro 2005 por periodo di du yari (2006-2007) en la [[Sekuresokonsilantaro]] di Unionita Nacioni. Slovakia anke esas membro dil Organizuro por la kunlaborado e la developo ekonomial, Mondala organizeso pri komerco e Organizuro por la Sekureso e la Kunlaborado en Europa ed altra internaciona organizuri.
* Segun l' [[indexo di percepto dil korupto]] (2007), Slovakia esas la 49ma ek 180 landi.▼
 
▲* Segun l' [[indexo mondumal di libereso di jurnalaro]] da [[Raportisti sen Frontieri]] (2007), Slovakia esas 3ma (same quale [[Estonia]]) ek 169 landi.
▲* Segun l' [[indexo di percepto dil korupto]] (2007), Slovakia esas 49ma ek 180 landi.
 
=== Regioni e distrikti ===
Linio 108 ⟶ 106:
La regioni subdividesas ye multa distrikti. Slovakia nun havas 79 distrikti, qui plue subdividesas ye municipi.
 
PerLa ekonomio e des-employateso, lawestala regioni en la westo esas plu richa kam le en l'estala, esto;sive pri ekonomio sive pri chomeso, ma la difero ne esas plu granda kam en majoritatola maxim dimulta altra landi dil Unionodel Europana havanta regional diferiUniono.
 
== Geografio ==
 
[[Arkivo:Slovakia topo.jpg|250px|thumb|Mapo [[topografio|topografiala]] di Slovakia.]]
[[Arkivo:Krivanska mala fatra hreben.jpg|thumb|L'aristo chefa dil Kriváň ([[Mikra Fatra]]).]]
La Slovakiana peizajo havas montoza naturo; la [[Karpati]] extensas su tra majoritato dil nordal duimo dil lando. Inter ca montari esas l' alta somiti dil [[Tatra]]. En la nordo, proxim la frontiero Poloniana, esas l' Alta Tatra, qua esas populara ski-glital frequenteyo. En l' Alta Tatra esas multa cenal lagi e vali, la somito maxim alta di Slovakia, la [[Gerlachovský štít]] (2 655 m), e la [[Kriváň]], monto tre simbola por la lando.▼
 
▲La Slovakiana peizajo havas montoza naturo; la [[Karpati]] extensas su tra majoritato dil nordal duimo dil lando. Inter ca montari esas l' alta somiti dil [[Tatra]]. En la nordo, proxim la frontiero Poloniana, esas l' Alta Tatra, qua esas populara ski-glital frequenteyo. En l' Alta Tatra esas multa cenal lagi e vali, la somito maxim alta di Slovakia, la [[Gerlachovský štít]] (2 655 m), e la [[Kriváň]], monto tre simbola por la lando.
 
La precipua fluvio Slovakiana esas la [[Danubio]] ed olua riveri enfluanta - la Váh e la Hron.
Linio 137 ⟶ 133:
=== Klimato di monti ===
 
L'La averajamezvalora yaral temperaturo esas min kam 5 °C. L'La averajamezvalora temperaturo dil monato maxim varma esas min kam 15 °C e l'la averajamezvalora temperaturo dil monato maxim kolda esas min kam -5 °C. Ca speco di klimato esas en monti ed en kelka vilaji en la vali di [[Orava]] e [[Spiš]].
 
== Ekonomio ==
Linio 145 ⟶ 141:
Slovakia atingis transito desfacila de ekonomio centrale projetata a moderna ekonomio di merkato. Chefa privatigadi esas preske kompleta, la sektoro di banki esas preske plene en manui privata ed esas multa investi exterlanda.
 
Slovakia esas karakteroza ye l' alta kreskado ekonomial. En la yaro 2006, Slovakia atingis la maxim granda kresko di [[kuntara landala produkto|kruda interna produkto]] (8,9%) inter la membri dil Organizuro por la kunlaborado e la developo ekonomial. La yaral kresko dil kruda interna produkto aproximesas ye 10,4%, dum ke la rekorda nivelo di 14,3% atingesis en la quaresma trimestro.
 
[[Des-employatesoChomeso]], atinginteatingis sua somito (19,2%) en la fino dil yaro 2001, diminutis a 7,84% en februaro 2008 segun l' Ofico Statistikal dil Slovaka Republiko. Ultre la kreskado ekonomial, migrado di laboranti ad altra landi dil Uniono Europana anke kontributis a ca diminuto. Segun [[Eurostat]], qua uzas metodo di kalkulo diferanta de lo dil Ofico Statistikal dil Slovaka Republiko, la des-employatesochomeso ankore esas la duesma maxim alta pos Hispania (10,3%).
 
[[Inflaciono]] diminutis de yaral procento averaja dimezvalore 12,0% en la yaro 2000 atil nur 3,3% en la yaro elektal 2002, ma ol kreskis itere en la yari 2003-2004 pro augmento di taxi e preci regulata. Ol atingis 3,7% en la yaro 2005.
 
Slovakia adoptis l' [[euroEuro]] enkom monetaro ye la 1ma di januaro 2009 kom la 16ma lando dil [[Europana Uniono]]. Ol ja eniris la [[Europana Mekanismo di Kurso di Kambio]] por ca skopo. L' euroEuro en Slovakia aprobesis dal [[Europana Komisitaro]] enye la 7ma di mayo 2008. En la 28ma di mayo 2008, la ''koruna'' Slovakiana ri-prizesisremplasesis yepo 30,126 koruni vice 1 euro, quo anke esos la kurso di kambio.
 
Slovakia esas lando atraktiva por exterlanda investantikolokadi chefeprecipue pro olua basa kusti di forci laboranta, basa taxi e forci laboranta bone edukata. En yari recenta, Slovakia okupas su per kurajigar investi exterlanda. Enfluo di investi direta stranjera kreskis ye plu kam 600% depos la yaro 2000.
 
Malgre nombro suficanta di ciencisti e bona sistemo di sekundara edukado, Slovakia, alonge altra landi pos-komunista, ankore afrontas multa defii en la feldo di moderna [[ekonomio di savo]]. La spensi por explorado e developado esas multe sub la averajo dil Uniono Europana. La [[Programo Internaciona por l' Evaluado di Studianti]], koordinata dal Organizuro por la kunlaborado e la developo ekonomial, nun rangizas la Slovakiana sekundara edukado kom la 30ma en la mondumo, jus inter [[Usa]] e [[Hispania]].
Linio 172 ⟶ 168:
 
== Demografio ==
La majoritato dil habitanti di Slovakia esas etnikaetniala Slovaki (85,8%). Hungari esas la minoritato maxim granda (9,7%). Altra grupi etnikaetniala inkluzas Cigani (1,7%), Rusnaki od Ukraini (1%) ed altri (1,8%). Cirkum 10 000 [[Lemki]] vivas en Slovakia.
 
La statal linguo ofical esas la [[Slovakiana linguo|Slovaka]], membro dil familio di [[Slava lingui]], ma la [[Hungariana linguo|Hungara]] esas anke multe parolata en la sudo dil lando ed ol juas estado ko-ofical en kelka municipi e multa homi anke parolas la [[Chekiana linguo|Cheka]].
Linio 190 ⟶ 186:
Karno di [[porko]], [[bovo]] e [[pultro]] esas la chefa speci di karno konsumata en Slovakia. Karno di porko esas la maxim populara. Inter pultri, hano esas la maxim ordinara, avan anado, ganso e dindo. Sangoza sociso nomata ''jaternica'' kontenas parti di porko buchita. Karno di vildo, specale apro, kuniklo e cervo, esas anke komprebla dum la yaro. Karno di agnelo e kapro esas anke komprebla, ma oli ne esas tre populara. La konsumo di karno di kavalo generale desaprobesas.
 
[[Vino]] esas ordinara en la tota Slovakia. Vino Slovakiana venas chefeprecipue del sudal regioni alonge la Danubio ed olua enfluanti; la nordal duimo dil lando esas tre kolda e montoza por plantacar vito. Tradicione, blanka vino esis plu populara kam lola reda (exter kelka regioni), e dolca vino plu populara kam lo sika, ma amba ca gusti semblas chanjar.
 
[[Biro]] esas anke populara en la tota lando.
Linio 198 ⟶ 194:
Muziko populara komencis remplasar muziko tradicional en la komenco dil 1950a yari, kande Slovakia esis parto di Chekoslovakia; Usana [[jazo]], [[rhythm and blues]], e [[rock]] esis populara, ultre [[valso|valsi]], [[polko|polki]] e [[chardasho|chardashi]]. Til la fino dil 1950ma yari, radio-recevili divenis ordinara apartenaji di familii, quankam nur statal brodkastado esis legala. Muziko Slovakiana populara komencis kom mixuro di [[bossa nova]], ''cool jazz'' e ''[[rock]]'' kun texti di propagando. Disidenti askoltis radio Austriana ''ORF'', ''Radio Luxemburg'' o ''Radio Europa Libera'', qui pleis plu multa rock. Chekoslovakia esis plu pasiva kontre dominaco Sovietiana, do radio e la tota fako di muziko esis plu favorebla al rejimo kam altra stati satelita.
 
Pos la Revoluciono di Veluro e la deklaro di Slovakia, muziko multe diverseskis, pro ke libera merkato permisis granda expanso dil nombro di bandi e jenri reprezentata en la merkato Slovakiana. Ma balde [[popmuziko]] divenis dominacanta, ekpulsante multa mikra jenri. Dum la [[1990a yari]], Usana ''[[grunge]]'', ''alternative rock'' e ''[[britpop]]'' ganis adherado, same quale [[muzikalo|muzikali]] noveitere populara.
 
== Cetera aferi ==
Linio 204 ⟶ 200:
* [http://www.government.gov.sk/ Guvernio di Slovakia] - oficala pagino, en Angliana e Slovakiana
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lo.html CIA - ''The World Factbook'' - Slovakia] - multa informi, en Angliana.
* [http://www.sktoday.com/ Slovakia today] - English-languageJurnalo onlineinterretala newspaperen Angla linguo
* [http://www.slovakia.sk/ Slovakia]
 
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/wiki/Slovakia"