Francia di Vichy: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Edisudo (diskutez | kontributadi)
mNula rezumo di redakto
Nula rezumo di redakto
Lineo 24:
|Razono_dil_fino = libereso di [[Francia]]
}}
'''Vichy Francia''', '''rejimo di Vichy''', '''guvernerio di Vichy''' o simple '''Vichy''' esis la nomo kreita por identifikar la guvernerio establisita en l'urbo [[Vichy]] dal marshalo [[Philippe Pétain]], qua kunlaboris kun [[nacionalsocialistanacional-socialista Germania]] pos l'invado di [[Paris]] e la signato di un armistico kun Germani enye la [[2222ma di junio]] [[1940]].
 
Pétain establisis lua guvernerio en [[Vichy]], urbo en la centro di [[Francia]]. [[Paris]] kontinuis esar l'oficala chef-urbo di lando, e Pétain intencis riestablisar l'administrerio en ta urbo kande esus posibla. Malgre il nomizis "libera zono" (''zone libre'') la regiono ke il administris (centro e sudo di Francia, ecepte la westala [[litoro]] til la frontiero kun [[Hispania]]) il adopis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki de nacionalsocialistinacional-socialisti.
'''Vichy Francia''', '''rejimo di Vichy''', '''guvernerio di Vichy''' o simple '''Vichy''' esis la nomo kreita por identifikar la guvernerio establisita en l'urbo [[Vichy]] dal marshalo [[Philippe Pétain]], qua kunlaboris kun [[nacionalsocialista Germania]] pos l'invado di [[Paris]] e la signato di un armistico kun Germani en [[22 di junio]] [[1940]].
 
Pétain establisis lua guvernerio en [[Vichy]], urbo en la centro di [[Francia]]. [[Paris]] kontinuis esar l'oficala chef-urbo di lando, e Pétain intencis riestablisar l'administrerio en ta urbo kande esus posibla. Malgre il nomizis "libera zono" (''zone libre'') la regiono ke il administris (centro e sudo di Francia, ecepte la westala [[litoro]] til la frontiero kun [[Hispania]]) il adopis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki de nacionalsocialisti.
 
Pos finar la [[duesma mondomilito]] granda parto di la chefi di Vichy Francia enkarcerigesis, judiciesis por trahizo e mortigesis. Pétain anke recevis verdikto pri [[mortopuniso]], pose modifikita por dumviva enkarcerigo.
 
== Origino dil rejimo ==
Ye la [[10ma di mayo]] [[1940]] [[nacionalsocialista Germania|nacionalNacional-socialista Germania]] komencis [[Batalio di Francia|frontal atako kontre Francia]]. Sen preparo por rezistar kontre la intens atako kun tanki ed [[aviono|avioni]] en un regiono ube ne existis la [[Maginot-lineo]], en poka dii divenis klara ke militarala fiasko di Francia esis proxima<ref>Robert A. Doughty, ''The Breaking Point: Sedan and the Fall of France, 1940'' (1990)</ref>. Membri di Franca guvernerio e de l'armeo debatis quale facar: chefministro [[Paul Reynaud]] e kelka militestri defensis l'ideo di transferar la chef-urbo di Francia provizore por la nordo di [[Afrika]] e kontinuar la milito kun Franca [[mar-armeo]] e kun la rekursi de Franca kolonii, dum ke marshalo [[Philippe Pétain]], anciena heroo di Francia dum l'[[unesma mondomilito]] e lore vice-chefministro defensis urjanta fino dil militado<ref>Julian Jackson (2004). ''The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940''. Oxford U.P.. pp. 101-42</ref>. En un monato, Germana trupi sucesoze atingis [[Paris]], okupita en [[10 di junio|14 di junio]].
 
Ye la [[16ma di junio]] [[Paul Reynaud]] renuncis, e lore prezidanto [[Albert Lebrun]] indikis Pétain kom [[chefministro]]. Pétain blamis la guverni di la Triesma Republiko por la vinkeso di Francia. EnYe la [[2222ma di junio]] Pétain signatis armistico kun Germani en la sama charioto di [[treno]] en ke l'armistico inter vinkanta Francia e vinkita [[Germanian imperio]] signatesis en [[1918]], pos l'[[unesma mondomilito]]. Ante, enye la [[1010ma di junio]] altra armistico signatesis kun [[Italia]].
 
L'armistico dividis Francia en du zoni: l'okupita Francia en nordo ed en estala litoro til la frontiero kun [[Hispania]], e la ne-okupita Francia en centro e sudo di lando. Francia anke pagis la kusti di susteno di 300,000 Germana soldati en lua teritorio, e aceptis divenar responsebla por preventar l'eskapo di Franca civitani vers l'exilo.
 
La Triesma Republiko finis oficale enye la [[1010ma di julio]] [[1940]], kande Pétain establisis un guvernerio kun sideyo en l'urbo di [[Vichy]], centro-sudo di Francia]]. Diferanta de altra kunlaboranta rejimi, Pétain asumis povo kun la helpo di la parlamento: 569 deputati kontre 80 de la parlamento plu 20 absteni votis por substitucar Lebrun e dissolvar la triesma republiko. Pétain anke recevis povo por skribar nova [[konstituco]]<ref>Jean-Pierre Maury. "Loi constitutionnelle du 10 juillet 1940". Mjp.univ-perp.fr. </ref>. En [[10 di julio]] Pétain divenis chefo di Franca Stato (''État français'') kun sideyo en Vichy. [[Pierre Laval]] divenis la [[chefministro]] dil rejimo.
 
== La vivo dum la rejimo e la kunlaboro kun Germania ==
[[Arkivo:Bundesarchiv Bild 183-H25217, Henry Philippe Petain und Adolf Hitler.jpg|thumb|left|160px|Pétain manuprezas Hitler.]]
Pétain kunlaboris kun nacionalsocialistinacional-socialisti por mantenar la [[paco]] e preventar l'invado dil sudo di Francia. Quankam ilu nomizis "libera zono" (''zone libre'') la regiono qua il administris (centro e sudo di Francia, ecepte la westala [[litoro]] til la frontiero kun [[Hispania]]) il adopis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki de nacionalsocialistinacional-socialisti. Kom exemplo, 76,000 [[judo|judi]] deportesis e mortigesis en [[koncentreso-kampeyokoncentreyo|koncentreso-kampeyikoncentreyi]]<ref>Robert O. Paxton, ''Vichy France, Old Guard and New Order'', New York, 1972</ref>. De julio til agosto [[1940]] cirkum 15,000 personi, specale judi, perdis Franca civitaneso<ref>François Masure, ''"État et identité nationale. Un rapport ambigu à propos des naturalisés"'', en ''Journal des anthropologues'', hors-série 2007, pp. 39-49 (videz p. 48)</ref>.
 
La [[30ma di oktobro]] [[1940]] Pétain deklaris per radio: "Me eniras hodie en la voyo di la kunlaboreso..."<ref>En Franciana Pétain: ''"J'entre aujourd'hui dans la voie de la collaboration...."''</ref>, ed enye la [[2222ma di junio]] [[1942]] Pierre Laval deklaris ke il deziris "la triumfo di Germania". La kompozuro di la guvernerio di Vichy esis mixurita: Pétain ed altra esis reaktema, qui blamis la Triesma Republiko, specale la [[socialismo|socialisti]] quale [[Léon Blum]], por la fiasko en la milito. Altra, exemple Joseph Darnand, esis [[antisemido|antisemidi]]. Kelka Franciani anke aceptis la kunlaboreso, ed exemple divenis membri di [[Schutzstaffel|SS]] o kombatis kontre [[Sovietia|Sovietiani]] en la ''Légion des Volontaires''.
 
La rejimo emfazis la patriarkala familio e rezervis sekundara rolo por [[muliero|mulieri]]. La rejimo opozis l'[[aborto]] e la kontrolo di naski.
Linio 59 ⟶ 58:
Multa Franciani ne aceptis German invado e la kunlaboreso da Pétain. Generalo [[Charles de Gaulle]], exiliita en [[London]], kunvokis Francani a rezistar kontre Germani (''la Résistance''), qua agis en Franca teritorio okupita da Germani ed anke en Vichy Francia. En rurala zoni, li divenis konocita kom ''maquis''. La rezisto-grupi uzis militeto-ataki kontre Germana trupi, e sabotis sistemi di telekomuniko, energio e transporto por desfaciligar la movado e riorganizo di Germana trupi e dil administro di Vichy Francia. Li anke informis Westala Federiti (specale [[Unionita Rejio]] ed [[Usa]]) pri la defendo-sistemi kreita da Germaniani en Franca litoro. Pos la desembarki en Dunkerque ed en [[Provenco]] la forci di Libera Francia esis plu formale organizita. On kalkulas ke cirkum 100,000 personi partoprenis en ol.
 
En l'[[Unionita Rejio]] mili di Franca soldati qui eskapis tra [[Dunkerque]] formacis la Forci di Libera Francia. Li facis mult ataki kontre la forci de Vichy Francia en la kolonii di Nord-Afrika ed en [[Siria]]. Pos la desembarki en Dunkerque e Provenco, li atakis la trupi de [[nacionalsocialistanacional-socialista Germania]] en Franca teritorio ed en altra landi.
 
== Invado da nacionalsocialistinacional-socialisti ==
Pos desembarki di trupi de Westala Federiti en nordo di [[Afrika]] en [[8 di novembro]] [[1942]] kun l'enkarcerigo dil generalo [[Alphonse Juin]] e dil admiralo [[François Darlan]], Hitler desquietesis pri un atako kontre la sudo di Francia. Pos konversi kun Pierre Laval, Hitler imperis l'okupeso di [[Korsika]] til [[11 di novembro]] e di Vichy Francia til la sequanta dio. Dum la nokto di [[10 di novembro]] [[Italia]]na trupi okupis [[Azur-rivo]], ed ye 11 di novembro Germana trupi atingis [[Mediteraneo]]. Vichy armeo probis defensar la portuo di [[Toulon]], ma kande recevis ordeni por dispersar, li kapitulacis. Tamen, oficiri de Franca mar-armeo havis suficanta tempo por destruktar 38 surfaca navi e 20 [[submarala navo|submarala navi]] ante ke la nacionalsocialistinacional-socialisti povis uzar ol. Dum ke German oficiri esis deceptita kun la perdajo di navi, Hitler konsideris l'elimino di Franca mar-armeo un suceso<ref>Deist, Wilhelm; Klaus A. Maier et al. (1990). ''Germany and the Second World War''. Oxford University Press. p. 827</ref>.
 
Samatempe kam eventis German invado di Vichy Francia da nacionalsocialistinacional-socialisti, Usana generalo [[Dwight D. Eisenhower]] imperis la libereso di generalo [[François Darlan]], qua signatis paco-pakto kun Westala Federiti. Generalo [[Henri Giraud]], qua eskapis de Germana karcero proxim [[Dresden]], arivis en la nordo di Afrika ed aceptis subordino a [[François Darlan]], lore komandinto di Franca trupi en Afrika - ja unionita a Westala Federiti kontre la trupi dil [[Axo Roma-Berlin-Tokio|Axo]]. Pos la morto di Darlan, Henri Giraud divenis lia sucedinto en Afrika.
 
NacionalsocialistNacional-socialist okupeso en tota Francia afektis precipue lela judi: de cirkum 350,000 judi en [[1940]], 76,000 deportesis e mortigesis en [[koncentreso-kampeyokoncentreyo|koncentreso-kampeyikoncentreyi]], segun la historiisto Robert Paxton<ref>''Le rôle du gouvernement de Vichy dans la déportation des juifs'', noti skribita dum konfero da Robert Paxton en Lyon, la 4 di novembro 2000</ref>. Pierre Laval imperis la deporto di [[puero|pueri]], kontre explicita German ordeni. De [[22 di januaro|22]] til la [[2424ma di januaro]] [[1943]] proxim [[Marseille]] Vichyla polico di Vichy, komandita da René Bousquet organizis inkurso por identifikar ed arestar judi e "terorigantiteroristi". Cirkum 2,000 personi arestesis e fine sendesis a koncentreso-kampeyikoncentreyi. La regiono vicina a l'olda portuo di Marseille, konsiderita "ideala por velizar terorigantiteroristi" esis komplete destruktita.
 
== Fino dil rejimo ==
La [[6ma di junio]] [[1944]] Westala Federiti komencis desembarkar en [[Normandia]], [[Francia]], kun skopo di liberigar [[Paris]]. La [[15ma di agosto]] sam yaro li komencis ataki en [[Provenco]], sudo di Francia ("Operaco Dragono"). La [[25ma di agosto]] Paris liberigesis, e la [[7ma di septembro]] sam yaro Germani transportis Pétain e la membri di lua rejimo vers [[Sigmaringen]], urbo en sudo di Germania, ube un "guvernerio-en-exilo", qua lastis til aprilo [[1945]], establisesis.
 
La provizora guvernerio di Libera Francia, establisita pos l'ekpulsado di Germani quick riestablisis legala sistemi en omna parto di Francia. La majoritato dil agi e legi establisita da Vichy-rejimo konsideresis nelegala e [[konstituco|ne-konstitucala]], specale la legi kontre judi, kontre "sekret organizuri" exemple la [[framasonaro]], e tota l'agi qui kreis specala tribunali.<ref>Jean-Pierre Maury [http://mjp.univ-perp.fr/france/co1944-1.htm "Ordonnance du 9 août 1944 relative au rétablissement de la légalité républicaine sur le territoire continental".] Mjp.univ-perp.fr</ref> Organizuri kreita por kunlaborar kun nacionalsocialistinacional-socialisti anke extingesis.
 
[[Arkivo:Bundesarchiv Bild 146-1971-041-10, Paris, der Kollaboration beschuldigte Französinnen.jpg|thumb|200px|Paris, [[1944]]: mulieri akuzita por kunlaboro kun nacionalsocialistinacional-socialisti recevis publika humiligo en la stradi.]]
Pos libereso, Francia vivis periodo di populala venjo kontre kunlaboranti dil nacionalsocialistinacional-socialisti e di Vichy-rejimo. Multa ex-kunlaboranti mortigesis e [[muliero|mulieri]] suspektita pri havar aferi kun nacionalsocialistinacional-socialisti havis lia hari komplete razita e pose obligesis a pedirar en stradi, ube esis reprochita. Kande tribunali riestablisesis e la guvernerio komencis judiciar kunlaboranti por trahizo, populala revolto kontre kunlaboranti kontrolesis. De Gaulle kalkulis ke cirkum 10,000 kunlaboranti mortigesis dal populo.
 
Marshalo Pétain retroiris a Francia en [[24 di aprilo]] [[1945]], dio di lia aniversario. Il judiciesis e kondamnesis a [[mortopuniso]], ma [[Charles de Gaulle]] reduktis lia verdikto ad enkarcerigo dumvive. Joseph Darnand, ex-chefo di la milico favorebla a Vichy-rejimo e l'ex-chefministro [[Pierre Laval]] judiciesis e recevis mortopuniso en [[10 di oktobro|10]] e [[15 di oktobro]] [[1945]], rispektive. Sume, de [[1944]] til [[1951]] Franca tribunali kondamnis 6,735 kunlaboranti a mortopuniso, di qui 791 mortigesis, inkluzite Laval e la jurnalisto [[Robert Brasillach]], mortigita la [[6ma di februaro]] [[1945]]. Royalisto [[Charles Maurras]], chefo di ''Action Française'' ed intelektualo di Vichy-rejimo punisesis kum enkarcerigo dumvive. Multa altra kunlaboranti recevis amnestio.