Historio di Hispania: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Katxis (diskutez | kontributadi)
Lineo 1:
{{Revizo}}
[[Arkivo:Escudo de España (mazonado).svg|300px|right|thumb|Hispania esas unuun dedi la maxim anciena nacioni di [[Europa]]. Ol kreesis kom naciono tra la mariajo inter [[Isabel 1ma di Kastilia]] e [[Fernando 5ma di Aragon]].]]
La '''historio di [[Hispania]]''' esas ta di l'[[Europa]]na naciono, e kovras la periodo komprenita de la [[prehistorio]] e la kreado di Romana Hispania, pasanta tra la visigota Hispania, Al-Andalus, la kristana rejuli, la Hispaniana monarkio e la formado e falo dil Hispanian imperio, til la formado di la moderna stato-naciono e l'instaurado di nuna konstitucala rejio Hispaniana.
 
Lineo 6:
{{PA|Prehistorio en Iberio}}
[[Arkivo:AltamiraBison.jpg|thumb|Bizono dil precipua panelo.]]
La historio dil homala prezentesookupeso en Iberia evas 1,3 milion yari, quale pruvas la mandibulo trovita en la ''sima del Elefante'', en Atapuerca montaro. Ol korespondas a speco neidentifikita dil genero ''Homo'', proxim la primitiva ''Homo africanos'' e la homo di Dmanisi ma con ula karakteristiki derivata proprie.
 
Restaji deskovrita en la depozeyo di gran Dolina, anke en Atapuerca (Burgos) evas de {{formatnum:800000}} yari ante nun, e baptesis kom ''Homo antecessor''.
Lineo 14:
Plu recenta esas la prezenteso dil homo di Neanderthal kun lua Musteria kulturo, kun {{formatnum:60000}} yari lua restaji en [[Gibraltar]]. En la groto di Nerja (Málaga), on trovis restis kun {{formatnum:42000}} yari, organala restaji asociita a pikturi qua povus esar l'unesma arto-verko dil historio di homaro.
 
L'unesma ''[[Homo sapiens]]'', la "moderna" homo, aperisaparis ante {{formatnum:35000}}, manifestita da restaji dil Gravetia kulturo qui trovesis en Kantabria. Homo sapiens kohabitis la peninsulo dum mil yari kun Neanderthali til l'extingo dil lasta Neanderthala grupi en la sudo, {{formatnum:27000}} yari ante nun. Anteriora homala specii extingis su, do on devas konsiderar ica kolonieti kom l'origino dil Indo-Europana sustrato.
 
Dum la supera Paleolitiko, ante {{formatnum:16000}} yari, la Magdalenana kulturo esis prizenta en [[Asturia]], [[Kantabria]] e parto di [[Baskia]], di qua aportado plu notabla esas la parietala pikturi en la keleri di Altamira. Al Meza Paleolitiko apartaneas la parietala pikturi trovita en la mediteran areo dil peninsulo, precipue en lo que hodie esas provinco di Castellón.
Lineo 25:
{{Historio di Hispania}}
=== Arivo di diferanta populi ===
La Kelti arivis al peninsula en l'unesma yarmilo aK. okupinta to quo hodie esas [[Galisia]], [[Asturia]], [[Kantabria]], Baskia, nordo di Kastilia e parto di PortugaloPortugal. Tamen, recenta studii da l'Universitato di Oxford desvelizas ke la Kelti povus esar autoktona civilizado di nordo dil Peninsulo. Se to esas vero, li expandus ek Ibera Peninsula tra Europo.
 
L'orientala kosto koloniigesis da Feniciani. Proxime ver 1104 aK fondis Garid (hodie Cádiz) e plu tarda, en 700 aK. Malaca (Málaga) ed Abdera (Adra) kreanta multa faktorii en la Mediteranea kosto.
 
La GrekianiGreki instalesis en Rhodes (Rosas) ed Emporion (Ampurias), plu norde, en nuna [[Katalunia]], trovinta l'Iberi e donacinta l'unesma referi di ca populo. Anke fondis l'urbo di ''Akra Leuké'' (Alicante). Ol esas posibla kePosible l'unesma GrekianiGreki havus kontakti kun Tartessos, qua esis en aktualnuna Andaluzio e sudo di PortugaloPortugal. Argantonio, lasta rejo di Tartessos, havus donabus [[arjento]] a li e lapermisis posiblesoli diprotektar protektesarsu ende ilual'atako regnodi dilPersiani en Persianlia atakirejio. Ibe, la GrekianiGreki fondis Mainake (Málaga).
 
=== Kartagana konquesto ===
Lineo 38:
[[Kartago]] e [[Antiqua Roma|Roma]] komencus fine serio di militi ([[Punika Militi]]) pro hegemonio en l'ocidentala [[Mediteraneo]]. Pos desvinko en l'[[Unesma Punika Milito]], Kartago intencis rekuperar su dil perdi di [[Sicilia]], [[Sardinia]] e [[Korsika]], inkrementante lua dominado en Iberia.
 
[[Amilkar Barka]], [[Hannibal]] ed altra Kartagana generali situas l'antiqua Feniciana kolonii di [[Andaluzia]] ed en Levante, sub kontrolo e procedas pos al konquesto di lua influo-areo sur l'indijena populi. Fine la 3ma yarcento aK, granda parto de la habitanti sude de [[Fluvio Ebro|Ebro]] e [[DueroFluvio Durio|Durio]], ed anke l'insuli Baleari, esas sub Kartagana dominado.
 
Ol esas en ta proceso kande intencis submisar l'urbo Sagunto, en la sudo dil frontiero paktita di l'Ebro ma federita kun Roma, okazionanta la Duesma Punika Milito, qua finis kun l'ibera parto dil peninsulo inkorporita al Romana Republiko.
Lineo 124:
 
== Moderna ero ==
[[Arkivo:La rendiciónRendición de Granada - Pradilla.jpg|thumb|La kapitulaco di Granada.]]
[[Arkivo:Columbus Taking Possession.jpg|thumb|200px|right|[[Cristoforo Colombo]] prenantaprenas la teritorii dildi la Nova Mondo.]]
En 1469, mariajis sekrete Isabel e Fernando. Ica uniono finos kreanta dinastial uniono dil rejii di [[Kastilia]] ed [[Aragon]] en 1479, malgrado ke ambe teritorii mantenis lia leji e propra institucioni ma sub la mandato di sama monarko.
 
Ante to, inter 1474, yaro dil morto di Enrique 4ma, e 1479, surjis interna milito pro la sucedo dil krono di Kastilia inter asociisti di Isabel e asociisti di Juana la Beltrabeja, stif-fratulino e legitima filino da Enrique 4ma, rispektive, mariajita kun la rejo di Portugal.
 
La Reconquista finis e 1492 jun la preno di Granada dal Katolika Reji qua anexis al Krono di Kastilia. En ta mem yaro produktis l'expulso dil judii es la [[deskovro di Amerika]], en nomo dil krono, da Cristoforo Colombo. L'Insula Kanarii, di qua anexo komencabis dum la regno di Enrique la 3ma kun la Normanda [[Jean de Bethencourt]], esis fine konquestita kande la Kastilian armei pos longa kampanii kontre la guanchi* prenis Gran Canaria (1478-1483), La Palma (1492-1493) e fine Tenerife (1494-1496).
 
=== Imperiala Hispania ===