Paraguay: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+kurta texto, imaji
kelka korektigi
Lineo 6:
| Imajo_mapo = LocationParaguay.svg
| Chefurbo = [[Asuncion]]
| Lojanti_chefurboHabitanti_chefurbo = 512 112 ([[2002]])
| Precipua_urbo = [[Asuncion]]
| Oficala_lingui = [[Hispaniana linguo|Hispaniana]], [[Guarani linguo|Guarani]]
Lineo 16:
| Rango_surfaco = 59
| Surfaco_aquo = 2,3
| LojantiHabitanti = 6 831 206
| Rango_lojanti = 101
| Yaro = 2008
| Lojanto-densesoDenseso di habitantaro = 15
| Reto_kodo = .py
| Nomo_himno = ''Paraguayos, República o Muerte''
Lineo 25:
| Religii = [[katolikismo]] (90,1%)
}}
'''Paraguay''' esas terinkluzatasenlitora lando qua jacas en la centro di [[Sud-Amerika]]. Lua vicina landi esas en nord-westo e nordo [[Bolivia]], en esto [[Brazilia]], en sud-esto, sudo e westo [[Arjentinia]]. Chef-urbo: [[Asuncion]].
 
Guaraní indijeni ja vivis en la regiono adminime 1,000 yari ante l'arivo di [[Hispania]]ni. [[Jezuito|Jezuiti]] portis [[kristanismo]] a la lando. En la [[19ma yarcento]] [[Paraguay-milito]] o [[Triopla alianco-milito]] mortigis 60% til 70% de lua habitanti. Dum la [[20ma yarcento]] lando havis epoki di [[diktatoreso]], la lasta komandita da [[Alfredo Stroessner]]. Pos la fino dil autoritatema rejimo, komencis [[demokratio|demokratiala]] periodo kun multa partisi, e yusta elekti okuriseventis en [[1993]]. La sequanta yaro, Paraguay esis un di la fondinti di [[Mercosur]].
 
En [[2009]] on kalkulis ke lando havis 6.5 milion habitanti di qui la majoritatomaxim vivasmulta envivas estoeste dide lando.
 
'''Bazala fakti pri Paraguay'''
Lineo 36:
Ante l'arivo di Europani, Paraguay habitesis da 17 indijena kulturi di [[Guaraní]] raso. Ta kulturi kontinuas existar til nun. Unesma Hispaniani arivis en la regiono cirkum [[1516]]. L'urbo di [[Asuncion]] fondesis ye la [[15ma di agosto]] [[1537]] da Juan de Salazar y Espinosa. L'urbo divenis importanta centro por [[jezuito|jezuiti]] komencar lia verki en Sud-Amerika.
 
En [[1542]] Paraguay divenis parto di [[Vicerejio di Peru]], kun sideyo en [[Lima]]. En [[1604]] dum la guvernerio di Hernando Arias ("Hernandarias") de Saavedra jezuiti arivis en la kregiono. Dum plu kam 150 yari, li verkis en Paraguay ed en la regioni di [[Provinco di Corrientes|Corrientes]] (nune [[Arjentinia]]) e [[Rio Grande do Sul]] til esar ekpulsita da Hispaniani e Portugalani en [[1767]]. Anke dum la guvernerio di Hernandarias la regiono esis dividita en du administrala regioni: Paraguay y Buenos Aires. En [[1776]] Hispana rejulo [[Carlos 3ma di Hispania|Carlos 3ma]] kreis la [[Vicerejio di Plata fluvio]], ed unionis Paraguay kun ta vicerejio. Ta uniono lastisduris til [[1811]].
 
En [[1810]] arivis en la regiono di Buenos Aires la notico ke [[Napoleon Bonaparte]] okupis Hispania ed ekpulsis la rejulo [[Fernando 7ma di Hispania|Fernando 7ma]]. Sen la rejulo, komencis em Sud-Amerika la [[Revoluciono di Mayo]] en [[Buenos Aires]]. Paraguayani ne partoprenis en la revoluciono, por existar rivaleso inter la habitanti di [[Asuncion]] e di Buenos Aires (''Porteños'').
Lineo 46:
 
[[Arkivo:Solano Lopez ak.jpg|thumb|left|[[Francisco Solano López]].]]
Ye la [[14ma di marto]] [[1844]] [[Carlos Antonio López]] asumis kom unesma prezidanto di Paraguay. Lia filiulo, [[Francisco Solano López]], komencis modernigar lando, instalar [[skolo|skoli]], konstruktar [[navo|navi]] ed inauguris l'unesma [[fervoyo]] di lando. En decembro [[1864]], pos [[Bernardo Berro]], lia asociiito en Uruguay, esar ekpulsita de povo kun la helpo di BrazilBrazilia, Solano López deklaris milito akontre Brazilia ed komencis la [[Triopla Alianco Milito]], anke konocata kom [[Paraguay milito]]. Por atakar la sudo di Brazilia ed Uruguay, Paraguay krucumis Arjentiniana teritorio di Corrientes, e provokis Arjentiniana eniro en la milito. Paraguay perdis la milito pos 6 yari di kombati, e [[Francisco Solano López]], lore diktatoro di lando, esas mortigitamortigesis en batalio. Kun la milito lando perdis 2/3 di lua maskula populo, ed yeen 1870 nur sejornisrestis precipue mulieri, ancieni e pueri, lua [[industrio]] esis severe destruktita, publika eduko preske desaparis e la fervoyo e la [[telegrafo]] esis konfiskita por pagar debi pri la milito. Lando anke perdis teritorii por Brazilia e la nuna [[provinco di Formosa]] por Arjentinia.
 
Dum la [[20ma yarcento]], de [[1932]] til [[1935]], okuriseventis [[Chaco milito]], en qua Paraguay vinkis [[Bolivia]]. De marto til agosto [[1947]] okuriseventis [[interna milito]] en lando, qua rezultis 30.000 morti<ref>http://www.exordio.com/1939-1945/paises/Latinoamerica/paraguay.html</ref>.
 
En [[1954]] generalo [[Alfredo Stroessner]] kaptis povo pos renversar prezidanto [[Federico Chávez Careaga]]. Stroessner sejornisrestis en povo til [[3 di februaro]] [[1989]] kande [[stato-stroko]] imperita da generalo [[Andrés Rodríguez Pedotti]] reversis il.
 
En [[1992]] Paraguay adoptis nova [[konstituco]] qua limitis ofico-tempo di prezidanteso a 5 yari. En [[1993]] okuriseventis elekto, e [[Juan Carlos Wasmosy]] divenis l'unesma civila prezidanto di lando pos 40 yari, en yusta e neta elekti. La sequanta yaro, Paraguay esis un di la fondinti di [[Mercosur]].
 
=== Politiko ===
La [[prezidanto]] di Paraguay esas [[chefo di stato]] ed anke [[chefo di guvernerio]]. Segun la [[1992konstituco]]- di [[konstituco1992]], il elektesas dal populo por 5-yara periodo.
 
La parlamento havas 2 chambri: chambro di deputati (''Cámara de Diputados'') kun 80 membri elektata por 5-yara periodo, e Senato (''Senado'') kun 45 membri anke elektita por 5 yari.
Lineo 62:
[[Arkivo:Pa-map.png|thumb|right|200px|Mapo di Paraguay.]]
[[Arkivo:Chaco Boreal Paraguay.jpg|thumb|left|Peizajo en la regiono di ''Gran Chaco''.]]
[[Paraguay fluvio]] dividas lando en du parti. Estala rivo (konocata kom Paraná regiono di Paraná) e westala rivo, konocata kom [[Chaco]]. Estala regiono esas la maxim populoza di lando, e la maxim populoza urbi di lando jacas en ol. En la frontiero kun [[Brazilia]] - sud-esto di lando - jacas l'[[Itaipu aquobarilo Itaipu]], en la [[Paraná fluvio Paraná]]. Itaipu furnisas 95% tite tota [[elektrikala energio]] konsumita da Paraguay, e permisas lando exportarexportacar elektro a Brazilia. Altra granda aquobarilo en Paraná fluvio esas [[Yaciretá aquobarilo Yaciretá|Yaciretá]], en la frontiero kun [[Arjentinia]].
 
Lua [[klimato]] varias de [[subtropikala klimato|subtropikala]] a [[temperema klimato|temperema]]. Lando havas du sezoni: la sika e la pluvoza. [[Vento|Venti]] influas multe en Paraguayana klimato: de oktobro til marto, varma venti suflas de [[Amazon|Amazon-baseno]], dum ke de aprilo til septembro kolda venti suflas de [[Andi]]. La [[foresto|foresti]] en esto di lando recevas omnayare cirkum 1,700 mm di [[pluvo|pluvi]], dum ke la [[Chaco]] recevas admaxime cirkum 500 mm.
Lineo 72:
Preske 95% de Paraguayana habitanti esas [[mestico|mestici]] di [[Hispania]]ni kun indijeni. Cirkum 56% de la habitantaro vivas en urbi, e la majoritato vivas en esto di lando.
 
Le maxim granda urbi segun la kontado di [[2002]]-kontado<ref>http://www.citypopulation.de/ citypopulation.de</ref> esas [[Asuncion]] (512.112 habitanti), [[Ciudad del Este]] (222.274 habitanti), San Lorenzo (204.356 habitanti) e Luque (170.986 habitanti).
 
=== Kulturo ===