|
== La charjo ==
La sturmo-nubi ([[kumulusonimbo]]) kreas la meteorologiala kondicioni favoranta l'akumuleso di [[elektra charjo|elektralaelektroza charji]] quaze en gigantatra [[kondensatoro]] ;
* importanta temperaturo-difero inter la bazo e la somito di nubo, induktita da violentoza [[aero|aer]]-movi,
* prezenteso di diversa partikuli quale [[glacio]] e certena polvi, qui per [[elektro|triboelektrikala]] efekto faciligas l'aracho di [[elektrono|elektroni]].
* l'[[iono|ionizo]] dil aero kreas en la nubo du zoni elektrale charjita, qui produktas elektrostatikala feldo tre importanta.
L'elektrizo di sturmo-nubo fondesasexplikesas sursegun du teorii : gravito e konvekto.
== Gravito ==
[[Pluvo]]-guti, greli e glacio-peceti falas pro gravito vers la bazo dil nubo, sub mikra aquo-guti e glacio-kristali qui restas suspendita. Kande la grosa peceti kolizionas kun la glacio-kristali, la glacio-peceti charjesas negative, se la [[temperaturo]] falas sub la krizala limito (cirkum 15°C), e pozitive, se tala temperaturo restas super ta limito. Quoniam la grani falas plu rapide kam la kristali, li transportas vers la bazo negativa charji de la supra zoni dil nubo, ube la temperaturo esas sub 15°C, negativa charji vers la bazo. Super 15 °C, li divenas pozitiva. Tale formacesas la tripolara strukturo di nubo, konsistanta ek mezala negative charjita strato inter du pozitiva strati. Tamen l'elektrizo di nubo ne konsequas nur de kolizioni di partikuli.
== Konvekto ==
Segun la konvekto-teorio, la libera [[iono|ioni]] en l'[[atmosfero]] esas kaptitakaptesas da la guteti en la nubo e esas pose transportitatransportesas da ladal konvektala flui en la nubo, quo tale produktas la charjita regioni. Unlatere la [[kosmala radii]] frapas l'aero-molekuli situita en la infra parto dil nubo ed ionizas li: ta negativa ioni fixeskas an kristali e guteti dil nubo e formacas strato nomizita «strata skreno», en la somito dil nubo. Altralatere la intensa elektralaelektroza feldo cirkum pintatra objekti sur la tero-surfaco produktas «descharjo Corona» di pozitiva ioni: kande la potenteso di pintatra objekto esas suficanta, intensa elektralaelektroza feldo produktas l'eciteso di proxima elektroni. Ici lore kolizionas kun neutra atomi, qui pose liberigas nova elektroni, qui sualatere kreas altra elektroni e tale pluse, produktante katen-reakto. To esas « elektronala avalancho » od ionizo per shoko. La kreita pozitiva ioni pose transportesas da varma aero altigita da konvekto e tale kunelektrizas la nubo.
== La descharjo ==
[[Arkivo:Lightning animation.gif|thumbnail|240px|right|Descharjo]]
Kande ta elektrostatikaelektrostatikala agrofeldo transiras la dielektrikadielektrikala limiti didil aero (varieblavarianta segun la kondicioni di humidahumideso e preso), ullore sequas laeventas descharjo di fulmino pro elektrostatikaelektrostatikala ri-equilibro ;
* la ''traciero'' o ''prekursoro'', transportinta febla elektraelektroza charjo, movas vers zono di opozita charjo segun vitesserapideso proximcirkum 200 km/s, kreinta tale ionitakreinte ionizita kanalo. En la kazo di negativa descharjo, ta prekursoro movas daper salti di proporcinalequi la longeso kunesas proporcionala al l'amplitudo dil descharjo. To esasPrecize ta fenomeno qua permizasproduktas l'efekto di [[parafulmino|parafulmini]].
* l'arki retrolore komencas lore sequante ; ulouli uzas la prekursoro-kanalo propor liberarliberigar l'elektraakumulita elektroza charji akumulita ye rapideso povintaqua lorepovas transirasuperirar 100 000 km/s.
=== Koloro ===
* Alonge dila ionala kanalo la gazigasi esas supervarmigita ed ionitaionizita (la temperaturo povas atingar hike 30 000 °ºC) e formacas tale konduktiva [[plasmo]], to qua explikasproduktas l'emeso di lumo quaobservata onfenomeno obervaslumala. SequeKonseque, la koloro di fulmino dependas de multa faktori : la [[specifika pezo di fluo]], la disto yedil fulmino, e la diferenta prizentadiferanta partikuli qui trovesas en l'atmosfero. Tamen generale, la koloro di fulmino ordinare esas blanka en sika aero, flava koram granda quanteso di pulvopolvo, reda en kazo di [[pluvo]] e blua koram di [[grelo]].
=== Frequeso ===
* La konoci pri fulmino esas di [[statistiko|statistikastatistikala]] ordeno, nam havasexistas multa diferidiferanta di karakterizikarakterizivi (ampleso, duro, nombro dide arki retro) sequee, konseque, laplurspeca fulmino-strokostroki (intra nubo, nubo-sulo, pozitiva, negativa).
* 50% didel fulmino-strokostroki havas intensointenseso infrasub 50 000 [[Ampère|A]], e 99% infrasub 200 000 A. Tri fulmino-strokostroki deek quar facas suformacesas inter nubi, ma on estimasevaluas a 32 000 000 la nombro dide fulmini frapintaqui frapas la sulo omna [[yaro|yare]] en la [[mondo]].
* La frequeso di fulmino-stroki esasdefinesas definita dedal keronika levelonivelo, quaindikanta korespondasquantafoye prion nombro di foye ubeaudas fulmino esas audita endum la yaro.
[[Arkivo:Global_Lightning_Frequency.png|240px|thumb|right|Mondala mapo kunmontranta la frequeso di fulmini. Esas videbla ke l'Equatorala zoni esas ube la descharji esas maxim ofta en l'Equatorala zoni.]]
=== Tondro ===
La fulmino venasakompanesas kunda [[akustiko|akustikala]] [[ondo]], la ''tondro''. Ta ondo kreesas per la brutala [[dilato|dilateso]] di supervarmigita aero dapro elektraelektrala arko. RotolarLa rotolo povas konsistar ek sikabruska bruiso o surdamatida grondo.
[[Kategorio:Elektra fenomeno]]
| 