Chad: Diferi inter la revizi

Franciani penetris en la regiono di nuna Chad unesmafoye en [[1891]]. En [[22 di aprilo]] [[1900]] eventis [[Kousseri -batalio]], decidiva por l'okupeso dil teritorio. En [[1920]] ol obtenisprenis kompleta kontrolo di Chad, qua divenis parto de [[Franca Equatoral Afrika]]. La regiono havis poka importo por [[Francia]], e furnisis precipue kruda [[kotono]] e ne-experta laboristaro por verkar en lua plu produktiva sudala kolonii.

Pos la milito, lokala partisi komencis developar su en Chad. Un di ta partisi, ''Parti Progressiste Tchadien'' - PPT ("progresanta partiso di Chad"), plu radikala, defensis la nedependo di lando. Pos refer-voto pri teritoriala autonomeso en [[28 di septembro]] [[1958]], [[Franca Equatoral Afrika]] esis dissolvita, e lua 4 teritorii kompozanti ([[Republiko Kongo|Kongo Brazzaville]], [[Gabon]], [[Centrafrika]] e Chad divenis autonoma membri di Franca komuneso, en [[28 di novembro]] sam yaro. FinaleFine, en [[11 di agosto]] [[1960]] Chad divenis nedependanta de Francia. [[François Tombalbaye]] esis lua unesma prezidanto.

Tombalbaye divenis autoritatema prezidanto qua desfidis di demokratio. En [[1962]] ilu proskriptis tota la politikala partisi, ecepte PPT. Il traktis rude lia enemiki, reala o imaginita, e plenigis karceri kun lia opozeri. En [[1965]] islama grupi komencis [[interna milito]] qua lastis til [[1979]] kande chef-urbo Ndjamena esis konquestita. En [[13 di aprilo]] [[1975]] eventis [[stato-stroko]], e Tombalbaye esis asasinita da militisti. Il esis remplasitaremplasesis da un uniono di militisti, komandita da [[Noël Milarew Odingar]], qua guvernis til [[1978]]. Odingar esisremplasesis remplasita dadal generalo [[Félix Malloum]], qua guvernis til [[23 di marto]] [[1979]].

En [[1979]] rebela grupi konquestis Ndjamena, e centrala guvernerio di Félix Malloum krulis. [[Goukouni Oueddei]] divenis provizora chefo di stato. En novembro 1979 la "transitala guvernerio di nacionala uniono" (en franciana: ''Gouvernement d'Union Nationale de Transition'') formesisformacesis, kun Oueddei kom chefo di stato e pos prezidanto, por guvernar dum 18 monati. En [[1980]] eventis [[Libia]]na interveno en Chad, favorebla a la transitala guvernerio e kontre rebela forci qui ne aceptis Oueddei.

En [[7 di junio]] [[1982]] [[Hissène Habré]] renversis Oueddei kun la helpo di [[CIA]], e komandis lando til [[2 di decembro]] [[1990]] kande il esis renversitarevokesis da [[stato-stroko]] komandita da [[Idriss Déby Itno|Idriss Déby]]. Un charto aprobesis en [[1991]] e grantis Déby kom prezidanto. En marto [[1996]] lando aprobis nova [[konstituco]] ed en junio eventis elekti por prezidanto. Idriss Déby ganis kun 69% de totala voti<ref>[http://africanelections.tripod.com/td.html Elections in Chad] African Elections Database</ref>.

Til [[1992]] nur la MPS, partiso dil guvernerio esis legala. En ta yaro la opozanta partisi legaligesis. Nune 78 partisi esas legala. Chad konsideresas un di la maxim [[korupto|koruptitakorupta landi]] di la mondo.

Kun 1,284,000 km² Chad havas preske du foyi la surfaco di Francia, e plu kam tri foyi la surfaco di [[Kalifornia]]. La majoritato de lua habitantaro koncentresas sude. Lua chef-urbo, [[N'Djamena]], situesas 1,060 km distanta [[Douala]], en [[Kamerun]], la maxim proxima [[portuo]] en l'[[Atlantiko]]. Pro lua granda disto de Atlantiko e pro lua vasta [[dezerto]] Chad kelkafoye aludesas kom "la sika kordo di Afrika".<ref>{{cite book|publisher = ''"S.H. Frankel: Reminiscences of an Economist (Review Article)"'', South African Journal of Economics, tomo 60 | issue= 4 | pages = 246–255246-255 |date = decembro 1992| author = Botha, D.J.J. |doi=10.1111/j.1813-6982.1992.tb01049.x |location=Sudafrika}}</ref>

Chad havas richa kulturala heredajo, danko a la diversa populi qui habitas ol. En latradicionala [[literaturomuziko]] luauzesas precipuainstrumenti skribistiquale esas''kinde'' [[Joseph(qua Brahimsemblas Seïd]]un harpo), [[Babae Moustapha]]''kakaki'' (suflo-instrumento) e ''hu hu'' (korda instrumento). Depos 1995 kreskis l'intereso pri Chadiana muziko, [[Antoinequa Bangui]]distributesas etra [[Koulsy Lamkokaseto|kaseti]] e CD.