Uruguay: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
+kurta texto. +imajo
kelka korektigi. + kurta texto + imaji
Lineo 33:
=== Historio ===
{{PA|Historio di Uruguay}}
[[Arkivo:Debret2.jpg|thumb|120px|left|Charrua-indijeno.]]
Ante [[Europa]]ni arivar en Uruguay, la regiono habitesis da Charrua- e Guarani- indijeni. [[Hispania]]ni tervenis en [[1516]], ma la difikultesinefacilesi por koloniigar la regiono pro la rezistado di indijeni, e la manko di [[oro]] ed [[arjento]] limitis la koloniigo dum la [[16ma yarcento|16ma]] e [[17ma yarcento|17ma]] yarcenti. Lua teritorio disputesis da [[Hispania]]na e [[Portugal]]an imperii. En [[1603]] Hispaniani enduktis [[bovo|gebovi]] a la regiono. Villa Soriano, l'unesma urbo di la regiono, fondesis nur en [[1624]].
 
En [[1680]] [[Portugal]]ani fondis fortofuorto en [[Colonia del Sacramento]] en sudo di la regiono, avan [[Buenos Aires]]. EnHispaniani laokupis l'urbo du foyi, en [[1681]] ed en [[1705]], ma mustis retrodonar l'urbo a Portugal en [[1713]], tra [[Utrecht-kontrato]]. La [[24ma di decembro]] [[1726]] Hispaniani fondis [[Montevideo]]. La disputo pri Colonia del Sacramento inter Hispania e Portugal kontinuis dum preske 100 yari, e nur en [[1777]] kun [[Santa Ildefonso kontrato]] Portugal retrodonis la kolonio a Hispania.
 
[[Arkivo:Asalto_de_los_Ingleses_a_la_brecha_de_la_Ciudadela.jpg|thumb|250px|left|Britaniani atakas Montevideo, 1807.]]
EnKom rezulto de la milito inter Anglia e Hispania de 1796 til 1808, la [[3ma di februaro]] [[1807]] [[Unionita Rejio|Britaniani]] okupis Montevideo e pospose atakis Buenos Aires, ma ekpulsesis da Hispaniana trupi e populala rezisto. En [[1810]] kande okuriseventis la [[Revoluciono di Mayo]] en Buenos Aires, Uruguay tardigis partoprenar en la proceso. En [[27 di februaro]] [[1811]] komencis revolto kun 300 homi komandita da Pedro José Viera e Venancio Benavides, konocata kom ''Grito de Asencio'', qua konsideresas la komenco dil nedependo-proceso di Uruguay. Viera e Benavides okupis l'urbi di Mercedes, Villa Soriano, ''El Colla'' (nune Rosario) e San José, e demandis la helpo dil guvernerio di Buenos Aires. [[José Gervásio Artigas]], nune konsiderata Uruguayana heroo, lansis atako kontre Hispaniani en Uruguay ed okupis l'urbi di Minas ye la [[24ma di aprilo]] [[1811]], San Carlos ye la [[28ma di aprilo]], e Maldonado ye la [[29 di aprilo|29ma]]. Il anke vinkis Hispaniani en [[Las Piedras batalio]] ye la [[18ma di mayo]] [[1811]] e finalefine Montevideo. Colonia del Sacramento esis okupitaokupesis en [[26 di mayo]] sam yaro, e Hispaniana dominacajo en la regiono finis.
 
Uruguay okupesis da Portugalani e depos da [[Brazilia]]ni de [[1816]] til [[1827]]. En la [[25ma di agosto]] [[1825]] [[José Gervasio Artigas]] deklaris Uruguay nedependanta de Brazilia.
 
De [[1864]] til [[1870]] Uruguay, kun [[Arjentinia]] e [[Brazilia]], kombatis en la [[Triopla Alianco Milito]] kontre [[Paraguay]]. [[Montevideo]], uzita kom navala bazo por Braziliana mar-armeo experiencis periodo di prosperado e tranquileso dum ta epoko.
 
Dum la guvernistesol'administrado di generalo [[Lorenzo Batlle y Grau]] supresissupresesis revolto komandita da Nacionala Partiso (''Blancos''). De [[1875]] til [[1886]] militisti komandis lando. Dum ta periodo, l'enmigro di [[Italia]]ni e [[Hispania]]ni augmentis populo di lando: en [[1879]] totala habitanti esis cirkum 438,000<ref>[http://countrystudies.us/uruguay/8.htm "Evolution of the economy and society - Uruguay"]</ref>.
 
En [[1903]] [[José Batlle y Ordóñez]] elektesis prezidanto. Ilu guvernis til [[1907]] e rielektesis en [[1911]] por guvernar til [[1915]]. Dum lia duesma periodo, Uruguay adoptis 8-hora laborjorno, indemno por chomeso ed universala votado.
 
En [[1931]] [[Gabriel Terra Leivas]] asumis povo. Lia mandato koincidis kun l'efekti di [[1929 Granda Depreso]]. On okurisEventis konfronti en ke polici e laboristi interocidis. En [[1933]] Terra Leivas komandis [[stato-stroko]], supresis kongreso e guvernis da dekreti. Nova [[konstituco]], qua donis plusa povi a la prezidanto, impozesis en [[1934]].
 
En [[1938]] generalo [[Alfredo Baldomir Ferrari]] elektesis prezidanto. Kande la [[duesma mondomilito]] komencis, Baldomir deklaris Uruguay neutra lando. Uruguay nur eniris milito en [[1945]] kontre [[nacional-socialista Germania]].
Linio 56 ⟶ 58:
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:Palacio_Legislativo.JPG|thumb|left|220px|Legifala palaco (''Palacio Legislativo'') en Montevideo.]]
[[Arkivo:Tabaré26022007.jpg|thumb|left|160px|Prezidanto [[Tabaré Vázquez]].]]
Uruguay esas prezidantala [[republiko]]. La prezidanto esas [[chefo di stato]] ed anke [[chefo di guvernerio]], ed elektesas dal populo da 5-yari periodo. [[Exekutiva povo]] exercesas dal prezidanto e da 13 ministri.<ref name="biz-guide">{{cite web|url=http://www.uruguayxxi.gub.uy/innovaportal/file/528/1/business_guide_uruguay_xxi_-_november_2009.pdf|archiveurl=http://web.archive.org/web/20110501084128/http://www.uruguayxxi.gub.uy/innovaportal/file/528/1/business_guide_uruguay_xxi_-_november_2009.pdf|archivedate=2011-05-01|title=Business Guide|publisher=Uruguay XXI|accessdate=25 di februaro 2011}}</ref>
 
La [[parlamento]] ''(Asamblea General)'' havas 2 chambri: la Chambro di Deputati ''(Cámara de Diputados)'', kun 99 membri qui elektesas proporcionale a la populo de la 19 departmenti por 5 yari; e la Senato ''(Cámara de Senadores)'' kun 31 membri, di qui 30 membri elektesas dal populo por 5 yari e l'altra esas la viceprezidanto, qua prezidas la Senato.
 
Nuna [[konstituco]] adoptesis en [[1967]]. Dum la [[diktatoreso]] de [[1973]] til [[1985]] granda parto di ol suspensesis, ma en [[1985]] ol esis komplete riestablisitariestablisesis.
 
=== Geografio ===
Linio 84 ⟶ 86:
Populo-kresko esas un di la min granda de [[Latinid Amerika]]. De [[1963]] til [[1985]] cirkum 320,000 Uruguayani ekmigris, e lua destini esis precipue Arjentinia, Usa, Australia, Hispania, Brazilia e Venezuela<ref>[http://countrystudies.us/uruguay/30.htm "Population - Uruguay''] Library of Congress studies</ref>.
 
Metropolala regiono di [[Montevideo]] koncentras cirkum 1.3 milion habitanti. La restajo koncentras su precipue en 20 altra urbi. Altra importanta urbi esas [[Salto (Uruguay)|Salto]] e [[Paysandú]]. Lando havas basa lojanto-denseso di habitantaro kande komparata a [[Brazilia]] ed [[Arjentinia]].
 
=== Kulturo ===