Urbala ferovoyo: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Nula rezumo di redakto
Nula rezumo di redakto
Lineo 1:
[[Arkivo:NYC Subway R160A 9237 on the E.jpg|thumb|200px|Treno en urbala fervoyo di [[New York]], [[Usa]].]]
'''Urbala fervoyo''' o '''metropoliteno*''' esas [[elektro|elektrala]] sistemo di transporto per [[treno|treni]] kun alta kapaceso di transporto di personi, qua generale transiras subtere odo sur elevita [[fervoyo|fervoyi]], specaleprecipue en tre populoza regioni dil urbi. Por distingar sistemoSistemo di urbala fervoyo distingesas de altra transporti sur [[relo|reli]], esasper ke lua voyi ne havas fizikala intruzi de altra sistemi di transporto, exemple: de transporti di kargajo en la sama lineo, kruco-voyi kun stradi, edc.
 
[[Arkivo:A crossover on the south side of Zhongxiao Xinsheng Station.JPG|thumb|left|180px|Tuneli en urbala fervoyo di [[Taipei]], [[Republiko di Chinia]].]]
Generale urbala fervoyi uzas elektrala treni qua movas sur reli, ma kelka urbi usas [[monorelo|monoreli]], o treni kun bandaji di kauchukokauchuka, o sistemi di magnetala levo.
 
UnesmaL'unesma urbala fervoyo inauguresis en [[London]], [[Unionita Rejio]], en [[1863]], e funcionis kun [[vapor]]ala -[[lokomotivo|lokomotivi]]. Til [[1900]] nur 7 urbi inauguris luasua sistemi: London en [[1863]], [[New York]] en [[1870]], [[Chicago]] en [[1892]], [[Budapest]] en [[1896]], [[Glasgow]] en [[1896]], [[Boston]] en [[1897]] e [[Paris]] en [[1900]]. Nune, plu kam 160 urbi e metropolala regioni havas sistemi di urbala fervoyi, entote plu kam 8,000 kilometri di linei en la tota mondo, kuninkluzanta plu kam {{formatnum:7000}} stacioni.
 
La sistemo di urbala fervoyo kun la maxim granda nombro dide stacioni jacas en [[New York]], kun 442 stacioni. La maxim longa sistemi ensegun totalola diotala nombro de kilometri esas [[Shangai]] e [[London]] (431.7 e 402 kilometri, respektive). Segun la totala quanto dide pasajeri, la maxim uzata esas l'urbala fervoyi di [[Seoul]], [[Moskva]] e [[Tokyo]], qui singladie transportas respektive 6.7 milioni, 6.55 milioni, e 6.33 milioni di pasajeri, omna diirispektive.
 
== Funcionado dil sistemi ==
SistemiLa sistemi di urbala fervoyi generale uzesas en larjagranda urbi, urbal aglomeraji o metropolala regioni, por transportar granda nombro dide personi kun alta frequeso. Ofte luli recevas granda quanto dide pasajeri de altra sistemi di transporto kun minplu mikra kapaceso, exemple [[autobuso|autobusi]], [[tramveturo|tramveturi]] o treni. E generale existas [[gareyo|gareyi]] proxim stacioni di urbala fervoyi, ube on povas garar automobili e kontinuardurar voyajar rapide til destini en la centro dil urbo o komercala loki.
 
[[Arkivo:Singapore MRT route info panel.jpg|thumb|left|190px|Skema mapo di urbala fervoyi di [[Singapur]].]]
[[Arkivo:Esta%C3%A7ao_da_Luz_04.jpg|thumb|220px|Pasajeri qui arivas per treni en la staciono ''Luz'' (en l'imajo) povas acesar la staciono ''Luz'' dil urbala fervoyo, ed inverse, sen pagar plusa tarifo.]]
Singla sistemo di urbala fervoyo konsistas ek un o plura linei. En kelka kazi, du o plu multa linei havasdividas parto di sua voyi komuna. En altra kazi, unula staciono servas du o plu multa linei di urbala fervoyo, e permisas al pasajeri de un lineo transirar ad altra lineo sen pagar plusa tarifo. Granda stacioni generale jacas en quarteri ube granda quanto dide personi verkaslaboras ood quaube koncentraskoncentresas multa komercokomercala establisuri e servadiservi.
 
Por faciligar referola orientizo e movado di pasajeri, la treni di urbala fervoyi havas skema mapi qui montras totaomna linei e stacioni dil sistemo. En singla stacioni existas mapi ensegun skalo qui montras stradi, placi, publika edifici, ed altra punti diinteresiva interesiloki proxim la staciono.
 
SistemiLa konstrukto ed operaco dil sistemi di urbala fervoyi esas kustoza por konstruktar ed operacar. LaMaxim-multa-kaze majoritatoli esas publike administrata, e multamulti recevas financala subsidiajo. Nune, guverniguvernerii generale projetas sistemi di urbala fervoyi en regioni kun alta demando pordi transporto. En kelka kazi, kande un nova lineo kreesas, l'urbala administriadministrerii interdiktas l'aceso di [[automobilo|automobili]] od [[autobuso|autobusi]] a centrala regioni servata da urbala fervoyi, kun la skopo diremplasigar remplasar lualia uzado. TaDe remplasota remplasigo rezultas diminuto didil aerala [[poluto]], e reducajo didil tempo spensitaspensata enpor movadi e perdata endum trafiko-konjestioni, importanta nedireta beneficivantaji de taca sistemo di transporto, quankam generale esas nefacila por mezurar ol ekonomikale.
 
== La 50 maxim longa sistemi di urbala fervoyi dilen la mondo ==
[[Arkivo:Constructing the Metropolitan Railway.png|thumb|200px|Konstrukturo di l'unesma urbala fervoyo en [[London]], dum la [[19ma yarcento]].]]
[[Arkivo:Spmetropolitanomontagem.jpg|thumb|200px|Urbala fervoyo en [[Sao Paulo (urbo)|Sao Paulo]], [[Brazilia]].]]
[[Arkivo:Botafogometro.jpg|thumb|200px|Staciono ''Botafogo'' en l'urbala fervoyo di [[Rio de Janeiro (urbo)|Rio de Janeiro]].]]
[[Arkivo:Paris Metro St Lazare.jpg|thumb|200px|Staciono ''Saint Lazare'' en lineo 14 di sistemo di urbala fervoyi di [[Paris]].]]
Yen la listo di la 50 maxim longa sistemi di urbala fervoyi dilen la mondo, rangizita segun lua totala extenso enper kilometri.
[[Arkivo:Nationaltheatret stasjon with tram.jpeg|thumb|200px|Treno di urbala fervoyo en [[Oslo]], 1928.]]