Aljeria: Diferi inter la revizi

Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
mNula rezumo di redakto
m +kurta texti
Lineo 7:
| Imajo_mapo = LocationAlgeria.svg
| Chefurbo = [[Aljer]]
| Lojanti_chefurbo = {{formatnum:3059643}} <small>(metropola areo [[2003]])</small>
| Precipua_urbo = [[Aljer]]
| Oficala_lingui = [[Arabiana linguo|Arabiana]] (80%) e [[Berberana linguo|berberana]]
Lineo 14:
| Titulo_chefo_stato = Prezidanto
| Chefo_di_stato = [[Abdelaziz Bouteflika]]
| Nomo_listo_chefo_guvernoNomo_listo_chefo_guvernerio = Listo di chefministri di Aljeria
| Titulo_chefo_guvernoTitulo_chefo_guvernerio = Chefministro
| chefo_guvernochefo_guvernerio = [[AbdelmalekYoucef SellalYousfi]]
| Surfaco = {{formatnum:2381741}}
| Rango_surfaco = 11
| Surfaco_aquo = neglijebla
| Lojanti = {{formatnum:36423000}}<ref name=POPULO>{{cite web|url = http://www.aps.dz/L-Algerie-comptait-37-9-millions-d.html |title= "L’Algérie comptait 37,9 millions d’habitants au 1er janvier 2013 (ONS)"| author = L’Office National des Statistiques (ONS) |language=Franciana}}</ref>
| Rango_lojanti = 35
| Yaro = 2012
Lineo 40:
La regiono di nuna Aljeria esis konocita kom [[Numidia]]. La rejio di Numidia havis relati kun [[Roman imperio|Romani]], [[Kartago|Kartagani]] e [[Anciena Grekia|Greki]]. Cirkum {{formatnum:7000}} yari ante num, on existis vasta pastureyi en la regiono di Tassili. La populi qua habitis la regiono mixuris su e divenis pos konocita kom [[Berberi]].
 
Pos [[1000 aK]] Kartagani establisis su en litoro. Berberi sizis l'oportuneso kreita da [[Punika militi]] ([[264 aK]] til [[146 aK]]) por divenar nedependanta de Kartago. Ye [[200 aK]] la regiono esis nove okupita, da Romani. Kande [[Westala Roman imperio]] krulis yeen [[476]] Berberi nove divenis nedependanta en kelka regioni, e [[vandali]] okupis altra regioni.
 
Dum la [[8ma yarcento]] [[Arabia|Arabi]] okupis la regiono, qua esis guvernita da diversa Islama dinastii. Dum [[16ma yarcento]] [[Hispania]]ni okupis kelka urbeti en litoro: Mers El Kebir ([[1505]]), [[Oran]] ([[1509]], [[Aljer]] e Bugia ([[1510]]). Hispaniani abandonis Aljer yeen [[1529]], Bugia yeen 1554, Mers El Kebir ed Oran yeen [[1708]]. YeEn [[1732]] li rikonquestis Oran e Mers El Kebir, ma yeen [[1792]] Hispaniana rejulo [[Carlos 4ma di Hispania|Carlos 4ma]] vendis la du urbi a l'[[Otoman imperio|Otomana]] guverniestroguberniestro (''bey'') di Aljer.
 
En [[1830]] sub la pretexto di desrespektajo a lua konsulo, [[Francia]] invadis Aljeria<ref>Alistair Horne, (2006). ''A Savage War of Peace: Algeria 1954-1962'' (New York Review Books Classics). 1755 Broadway, New York, NY 10019: NYRB Classics. pp. 29-30</ref>. La konquesto esis extreme sangoza. La violento e l'epidemii diminutis Aljeriana populo a preske 1/3 de [[1830]] til [[1872]].
Lineo 48:
Inter [[1825]] e [[1847]] cirkum {{formatnum:50000}} [[Francia]]ni enmigris vers Aljeria<ref>''France - Republic, Monarchy, and Empire'' By Keith Randell</ref> ma la konquesto esis lenta por la rezisto di Aljeriani. La koloniigisti beneficis su de konfisko di komunala tereni e l'uzajo di moderna tekniki qua plubonigis l'agrokultivala produktajo. La tensioni inter originala habitanti e Franci kreskis e finale en [[1954]] komencis un [[Aljeria milito|milito kontre Franc okupeso]].
 
Ye [[5 di julio]] [[1962]] pos paco-konvenciono kun Franca guvernoguvernerio, Aljeria divenis nedependanta. [[Abdur Rahman Farès]] esis lua unesma statestro, e [[Ahmed Ben Bella]], chefo di la Fronto por Nacionala Libereso - FLN - divenis lua unesma prezidanto. Ben Bella guvernis de [[1963]] til [[19 di junio]] [[1965]], kande il esis renversita de povo da lia ex-aliancito, kolonelo [[Houari Boumédiène]]. Boumédiène nacionaligis l'extraktado di [[petrolo]].
 
Boumédiènne mortis en [[1978]] e lia sucedanto, [[Chadli Bendjedid]], esis plu libera, ed il diminutis l'interveno di la stato en l'[[ekonomio]]. En [[1991]] militisti intervenis en elekto por preventar vinko dil partiso ''Front Islamique du Salut'' ("[[islamo|islama]] fronto por nacionala salveso"). Ta rezultis en [[interna milito]]. Militisti forcis renunco di Bendjedid ye [[11 di januaro]] [[1992]] e [[Mohamed Boudiaf]] asumis povo, ma ye [[29 di junio]] sam yaro il esis asasinita. On kalkulas ke de [[1992]] til [[2002]] cirkum {{formatnum:160000}} personi mortis en ataki de Armizita Islama Grupo e de Islama Armeo por Salveso.
 
YeEn [[2002]] precipua grupi di militeti ja kapitulacis o jacis destruktita. Granda parto di Aljeria rekovris su ekonomiale de l'interna milito.
 
En [[2008]] la [[konstituco]] di lando esis modifikita por permisar la limito por rielekto dil prezidanto. To permisis [[Abdelaziz Bouteflika]] (prezidanto pos [[1999]]) disputar la prezidanteso nove en [[2009]]. Bouteflika ganis e promisis un programo por nacionala rikoncilio, e spensar 150 miliardi di dolari por krear 3 milioni di nova taski, konstruktar 1 miliono di nova domi, e kontinuar la modernigo di la substrukturi e di la publika sektoro.<ref>{{cite web|url= http://www.fco.gov.uk/en/travel-and-living-abroad/travel-advice-by-country/country-profile/middle-east-north-africa/algeria?profile=all |title= "Country Profile:Algeria"|author=Foreign and Commonwealth Office}}</ref>
 
En [[28 di decembro]] [[2010]] komencis protesti kontre la guvernoguvernerio de Bouteflika, simila a protesti qua okuris en altra Nord-Afrikana e Mez-Orientala landi.
 
=== Politiko ===
[[Arkivo:President-abdelaziz-bouteflika.JPG|thumb|150px|prezidanto Abdelaziz Bouteflika.]]
{{PA|Politiko di Aljeria}}
Aljeria esas autoritatema [[republiko]]. La [[chefo di stato]] e komandoro di l'armeo esas la prezidanto,. elektita daLa populo elektas lu por 5 yari. Nune esas [[Abdelaziz Bouteflika]]. La prezidanto indikas la [[chefministro]], quo esas [[chefo di guvernerio]]. Nuna chefministro esas [[Abdelmalek SellalYoucef Yousfi]].
 
La [[parlamento]] havas 2 chambri: Konsilantaro dil Naciono, kun 144 e Popula Nacionala Asemblajo (''al-Majlis al-Sha'abi al-Watani'') kun 389 membri. Lando havas nune 40 politikala partisi. Lua [[konstituco]] esisaprobesis aprobita yeen [[1976]] e modifikitamodifikesis yeen [[1988]], [[1989]] e [[1996]].
 
[[Judiciala povo|Judiciala]] sistemo mixuras [[Francia|Franca]] civila legi kun [[islamo|islama]] legi. On existas Konstitucala Korto kompozata da multa publik oficiri inkluze judiciisti de Supra Korto, por revizar legi aprobita da parlamento.
Lineo 74:
Lua [[klimato]] esas Mediteraneala che la marbordo, e varma e sika en sudo. La maxim alta [[temperaturo]] di lando esis 50.6[[Celsius|ºC]], enrejistrita en Salah. Proxim litoro la [[topografio]] esas montala. Lua maxim alta monto esas Monto Tahat, kun {{formatnum:2918}} metri di [[altitudo]]. En sudo jacas extensa plano e di [[Sahara]] [[dezerto]].
 
Lua precipua urbo esas [[Aljerfluvio]]. Altraesas importantaSheliff, urbima esasla [[Oran]]maxim elonga [[Constantine,essas Aljeria|Constantine]]Draa. Nula esas navigebla.
 
=== Ekonomio ===
{{PA|Ekonomio di Aljeria}}
Quankam ol havas fertila suli uzata de la [[Roman imperio|Roman-epoko]], nur 9.4% de la habitanti verkas en l'[[agrokultivo]].
 
[[Petrolo]] reprezentas preske 30% de Aljeriana [[kuntara landala produkto]] e 60% de budjetala revenui. Lando esas membro di [[ONEP]] depos [[1969]].
 
On povas vizitar Aljeria dum tota yaro. Dum somero [[turismo|turisti]] povas vizitar multa [[plajo|plaji]] en [[Mediteraneo]]. Dum [[vintro]] la monti de Djurjura kovresas da [[nivo]], e turisti povas praktikar [[skio]]. La montaro [[Tassili n'Ajjer]] kun lua prehistoriala pikti en la roko esas konsiderata Kulturala Patrimonio dil Homaro depos [[1982]].
 
=== Demografio ===
Linio 84 ⟶ 88:
De totala populo, 99% esas Araba o Berbera. L'averajala evo di la populo esas 27,1 yari<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ag.html CIA - ''The World Factbook'']</ref>. [[Islamo]] esas la [[religio]] por 99% de la populo. En [[2008]] on kalkulis ke [[kristanismo|kristani]] esis 10,000.
 
Cirkum 90% dide populola habitantaro vivas en nordo di lando, proxim [[Mediteraneo]]. La minoritato qua vivas en [[Sahara]] koncentras su generale proxim [[Oaziso|oazisi]], malgre 1.5 milioni di personi esas nomada.
 
Lua precipua urbo esas [[Aljer]]. Altra importanta urbi esas [[Oran]] e [[Constantine, Aljeria|Constantine]].
 
=== Kulturo ===
Linio 90 ⟶ 96:
[[Arabiana linguo|Arabiana]] esas l'oficala linguo di lando e, pos [[2002]], anke [[Berberana linguo|berberana]]. Cirkum 70% de la populo parolas [[Franciana linguo|Franciana]] kom duesma linguo.
 
En la [[literaturo]], importanta nomi en [[poezio|poeti]] esas Mufdi Zakaria, Mohammed al Aid, Achour Fenni e Azrag Omar. En prozo, Kateb Yacine, Rachid Mimouni, Mouloud Mammeri, Mouloud Feraoun, Assia Djebar e [[Mohammed Dib]]. [[Albert Camus]], [[Listo di Nobel-laureati pri literaturo|Nobel-premio]] enpri [[literaturo]] yeen [[1957]], naskis en Aljeria. Malgre ilu defendis [[homala yuri]] por Aljeriana, ilu opozis nedependeso di lando. Por ta, lia reputeso en Aljeria esas vundita. [[Augustinus|SantoSanta Augustinus di Hippo]], qua vivis en [[5ma yarcento]], esas [[filozofio|filozofo]] e teologiisto en [[latina linguo]] qua naskis e vivis en nuna teritorio di Aljeria.
 
[[Futbalo]] esas la maxim populala sporto. Lando partoprenis tri foyi en [[mondala kupo di futbalo]]: [[1982]], [[1986]] e [[2010]].
Linio 100 ⟶ 106:
{{Landi en Afrika}}
 
[[Kategorio:Aljeria|* ]]