Epidemio: Diferi inter la revizi
Kontenajo efacita Kontenajo adjuntita
Nula rezumo di redakto |
Nula rezumo di redakto |
||
Lineo 11:
abordas la periodo historiala, omna populi ed omna civilizuri senecepte raportis la memoraji di epidemii.
Generale, la texti qui konocigas oli nomizas la epidemiala morbi per nepreciza vorti (la plago, la malajo, la sufro, la kalamitato...) qui ne posibligas determinar quala afekto oli aludas. On trovas icaspeca nomizo tam bone che l'Egiptiani dil duesma yarmilo a.K. kam che la Sumerani od en la maxim ancien epoko di Chinia.
Plu tarde la Greki uzas la vorto ''loimos'' e la Romani uzas la vorto ''pestis'' qui amba signifikas «plago». L'anciena Franca linguo di la Mezepoko, qua esis latinida dialekto, anke adoptis pestis e Francigis ol per «pestes» (qua furnisis ''pesto'' ad Ido). Ol havis lore la generala senco di omna epidemiala morbi nedistingeble: la pesto same kam la variolo, la tuberkloso, la morbilo, la tifo, edc.
=== La falo dil Romana Imperio aceleresis per la pesto ===
La unesma dokumento qua ne limitizesas mencionar la abomindaji di epidemio, ma anke indikas lua ekonomiala e militistal konsequi, debesas a la historiisto Greka Thoukydides (ϴουκυδιδης). Il raportas la «pesto», qua, en 430 ante nia ero, devastis la habitantaro di Athina. Ica plago, qua versimile esis la variolo, aparis en ita Greka civito ube amaseskis la habitanti dil cirkumajo fuganta l'avanco dal armeo di Sparta. Ol mortigis tre nombroza personi e plufebligis talgrade l'armeo di ca siejata urbo Thoukydides (ϴουκυδιδης) ke ol kaptesis dal nedomajita trupi di Sparta e di lua federiti.
Plu tarde, la Romana Imperio frapesis severe per l'epidemii. Ye la 1ma yarcento ante nia ero, la malario atingis la agrokultival arei cirkum Roma, e, simile a ti di Athina, la rurani refujis en ica urbo. Li adportis ibe la dicita morbo ed ol persistos en la tota aludita regiono endemiale dum plura centi de yari.
La perdi ye homala vivi quan lu produktis esis tala ke dum la IVma yarcento, la legioni Romana precipue konstitucesis per stranjeri rekrutita por remplasar la tro febligita Italiani. Pro ke desfortunajo rare venas sola, ye la fino dil IIma yarcento la «pesto di Antoninus» (probable la variolo) efektigis plusa dekado di la Romana trupi. Talgrade ke li opozis nula rezisto a la Germanali qui invadis Italia. Ita unesma Germanal milito esis la komenco di longa serio. Altra «pesti» plagos diversa teritorii dil Romana Imperio, plufebligos ol ankore ed havos gravega konsequi. Per faciligar la tasko a la barbara tribui – Huni, Alamani, Ostrogoti e Wisigoti – qui invados amasale la Europana parto del Romana Imperio, ica epidemiala morbi hastigos lua krulo.
Oli febligis tilextreme la regioni quin li atingis tam ye la demografiala vidpunto kam ye la ekonomiala e militistala vidpunto, ed oli entravis rekurente la esforci por rirektigo e rikonquesto dal administrerio e dal armeo di Roma. Preske omna ica epidemial ondi naskis en la estala parto del Imperio e difuzesis danke la prosperoza marala komerco. Departante de la portui, oli propagesis ad la internajo di la landi per irar alonge la komercala komunikado-voyi. La maxim richa regioni, e konseque le maxim populizita, la mediteraneala litoro e la granda kultivata planaji, frapesis maxim severe.
La perdi ye homala vivi ruptis konstante la komercala cirkuiti, olqui esis la motoro dil ekonomio di l'Imperio, e kreis vakuaji en l'administrerio e l'armeo, qui esis la motori dil Imperio-autoritato. Ultre la barbara invadi en Europa, la granda demografiala perdi produktita per la morbo en la tota Imperio atraktis la vicina populi, apene atingata per la plago motive di lia nomadeso e di la disperseso di lia habiteyi.
Tale Tunizia – qua lore esis Romana – invadesis dal Berberi en 542. Pose, la epidemii intersucedante dum plura yarcenti, la posvivanti konstitucis pokope habitantaro relative imunigita kontre la morbi. Pos plura yarcenti relativa equilibro establisesis, ed, inter la IXma e la XIVma yarcenti, ne plus esis importanta epidemio.
Tante plu harda esis la veko dum la
XIVma yarcento kande, de 1348 til 1352,
l'epidemio di nigra pesto atakis kruelege
Europa. Ol nihiligis plu kam triimo de la
habitantaro ed ica katastrofatra
demografiala perdi modifikis profunde la
familiala e sociala equilibri. En la ruri, la
agri e la vilaji vakuigita de lia habitanti
investesis pace da homi venanta de min
atingata regioni.
| |||